The Concept of Tabattul from Jahiliyya to Islam (An Etymological, Semantic, and Terminological Analysis)

Yıl 2025, Cilt: 1 Sayı: 1, 113 - 128, 30.09.2025

Remzi Nazlı

Öz

This study explores tabattul, a core concept in Islamic thought, meaning complete devotion and detachment from worldly desires to focus entirely on Allah. Derived from "b-t-l" (to cut off), the study traces its evolution from pre-Islamic usage to its central role in Islam. The Qur'an (Surah al-Muzzammil, verse 8) commands tabattul, which is elaborated upon in tafsir (exegesis). While a hadith states, "There is no monasticism and no tabattul in Islam", it refers to the extreme asceticism of Christianity, not the Qur'anic concept of sincere devotion within a balanced life. Early Muslims and Sufis understood tabattul as sincere worship and turning to Allah. The study highlights the systematization of tabattul as a Sufi term after the 4th century AH, particularly by al-Harawi and al-Kashani. They define it as a spiritual journey, progressing from purifying the nafs (ego) to achieving fana' fillah (annihilation in Allah) and baqa' billah (subsistence in Allah). Crucially, the study emphasizes tabattul's contemporary relevance. It's not merely a historical concept but a practical path for inner transformation, achievable through mindfulness, voluntary simplicity, regular worship, effective time management, and serving others. Tabattul offers a pathway to closeness with Allah and a meaningful life, applicable to both past and present seekers. It provides a framework for achieving a meaningful existence through dedicated spiritual practice.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language and Rhetoric , Tabattul , Jahiliyyah , Tasawwuf (Sufism) , Qur , Spiritual Journey

Cahiliye'den İslam'a Tebettül Kavramı (Etimolojik, Semantik ve Terminolojik Bir Analiz)

Öz

Bu çalışma, İslam düşüncesinde merkezi bir yere sahip olan “tebettül” kavramını çok yönlü bir yaklaşımla incelemektedir. “Kesmek, ayırmak, koparmak” anlamına gelen “b-t-l” kökünden türeyen tebettül; kişinin dünyevi arzulardan sıyrılarak bütün varlığıyla Allah'a yönelmesi, O'na tam teslimiyeti ve kendini O'na adamasıdır. Makale, tebettülün etimolojik kökenlerini, Cahiliye dönemi ve şiirindeki kullanımını, Kur'an'daki yerini (özellikle Müzzemmil Suresi 8. ayet) ve tefsirlerdeki yorumlarını, hadislerdeki durumunu ve tasavvufta terimleşme sürecini ele almaktadır. Cahiliye şiirinde hem maddi hem de manevi anlamlarda kullanılan tebettül, Kur'an'da Allah'a ihlasla yönelme emriyle İslami literatürdeki temelini bulur. Hadislerdeki “İslam'da ruhbanlık ve tebettül yoktur” ifadesi, Hristiyanlıktaki aşırı inzivayı yasaklarken, Kur'an'daki tebettülle çelişmez; zira ayette kastedilen, dengeli bir hayat içinde Allah'a samimi yöneliştir. Tebettül, sahabe, tâbiîn ve ilk dönem sufileri tarafından Allah'a yöneliş ve ihlasla ibadet olarak anlaşılmıştır. Tasavvufi bir terim olarak sistemleşmesi ise hicri 4. yüzyıldan sonra, özellikle Herevî ve Kâşânî'nin eserlerinde, nefis terbiyesinden fenâfillah ve bekâbillah makamlarına uzanan, aşamalı bir manevi yolculuk olarak tanımlanır. Çalışma, tebettülün sadece tarihi ve teorik bir kavram olmadığını, modern insanın manevi ihtiyaçlarına da cevap verebileceğini vurgular. Tebettül; bilinçli farkındalık, gönüllü sadelik, düzenli ibadet, zaman yönetimi, insanlara hizmet gibi pratiklerle hayata geçirilebilecek bir içsel dönüşüm imkânı sunar. Allah'a yakınlaşma ve anlamlı bir hayat sürme arayışında, geçmişte ve günümüzde insanlık için önemli bir rehberdir.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Belagatı , Tebettül , Câhiliye , Tasavvuf , Kur , Manevi Yolculuk

Kaynakça

• A’şa, Ebû Basîr Meymûn b. Kays. Divânu’l-A’şa el-Kebîr. Beyrut: Mektebetu eş-Şarki li-n-Neşri ve’t-Tevzi’, 1968. Cevâd ʿAlî, Cevâd ʿAlî. el-Mufaṣṣal fî Târîḫi’l-ʿArab Ḳable’l-İslâm. 2 Cilt. b.y.: y.y., 1422/2001.
• Ebû Ḥayyân, Muḥammed b. Yûsuf b. ʿAlî b. Yûsuf b. Ḥayyân el-Endelüsî. el-Baḥru’l-Muḥîṭ fî’t-Tefsîr. thk. Ṣıdḳî Muḥammed Cemîl. 11 Cilt. Beyrut: y.y., 1420.
• Ebû İsḥâḳ el-Fezârî, Ebû İsḥâḳ İbrâhîm b. Muḥammed. es-Siyer. thk. Fârûḳ Ḥammâde. Beyrut: y.y., 1987.
• Ebû Naṣr el-Cevherî, Ebû Naṣr İsmail b. Ḥammâd el-Cevherî el-Fârâbî. Tâcu’l-Luğa ve Ṣıḥâḥu’l-ʿArabiyye. thk. Aḥmed ʿAbdulğafûr ʿAṭṭâr. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-ʿİlm li’l-Melâyîn, 1407.
• Ebû ʿUbeyd, Ebû ʿUbeyd Ḳâsım b. Sellâm b. ʿAbdullâh el-Herevî el-Bağdâdî. Ğarîbu’l-Ḥadîs̱. thk. Muḥammed Abdulmuʿîd Ḫân. 4 Cilt. Haydarabad: Dâiratü’l-Meʿârifi’l-ʿOs̱mâniyye, 1384/1964.
• Ezherî, Ebû Manṣûr Muḥammed b. Aḥmed b. el-Herevî. Tehẕîbu’l-Luğa. thk. Muḥammed ʿAvḍ Mirʿab. 8 Cilt. Beyrut: Dâru İḥyâi’t-Turâs̱i’l-ʿArabî, 2001.
• Ferâhîdî, Halîl b. Ahmed. Kitâbu’l-ʻayn. thk. Mehdî el-Mahzûmî ve İbrâhim es-Samirrâî. 8 Cilt. b.y.: Dâru ve Mektebetü’l-Hilâl, ts.
• Ferrâʾ, Ebû Zekeriyyâ Yaḥyâ b. Ziyâd ed-Deylemî. Meʿânî’l-Ḳurʾân. thk. Aḥmed Yûsuf en-Necâtî v.dğr. Mısır: y.y., ts.
• Halil Ebu Avde, Avde. Tatavvuru’d-delali beyne luğati’ş-şi’ri’l-cahili ve luğati’l-Kur’ani’l-Kerim. ez-Zerka, Ürdün: Mektebetu’l-Menar, 1985.
• İbn Daḳîḳ el-ʿÎd, Taḳiyyuddîn Ebu’l-Fetḥ Muḥammed b. ʿAlî b. Vehb b. Muṭîʿ. İḥkâmu’l-Aḥkâm Şerḥu ʿUmdeti’l-Aḥkâm. 2 Cilt. b.y.: Maṭbaʿatu’s-Sunneti’l-Muḥammediyye, ts.
• İbn Fûrek, Ebû Bekr Muḥammed b. el-Ḥasen b. Fûrek el-Enṣârî el-İṣbehânî. Tefsîru İbn Fûrek (Min Evveli Sûreti’l-Muʾminîn Âḫiri Sûrati’s-Secde). Mekke: y.y., 1430/2009.
• İbn Hişâm, Ebû Muḥammed ʿAbdulmelik b. Hişâm el-Ḥimyerî. es-Sîretu’n-Nebeviyye. thk. Muṣṭafâ es-Saḳḳâ v.dğr. 2 Cilt. Mısır: Mektebetu Muṣṭafâ el-Bâbî’l-Ḥalebî, 1375/1955.
• İbn Ḳayyim el-Cevziyye, Ebû ʿAbdillâh Şemsüddîn Muḥammed b. Ebî Bekr b. Eyyûb ez-Zürʿaî ed-Dımaşḳī el-Ḥanbelî. Medâricu’s-Sâlikîn beyne Menâzili İyyâke Naʿbudu ve İyyâke Nestʿaîn. thk. Muḥammed el-Muʿtaṣm Billâh el-Bağdâdî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-ʿArabî, 1416/1996.
• İbn Kes̱îr, Ebû’l-Fidâʾ İsmâîl b. ʿOmer b. Kes̱îr ed-Dimeşḳî. Tefsîru’l-Ḳur’âni’l-ʿAẓîm. thk. Sâmî b. Muḥammed Selâme. 8 Cilt. b.y.: Dâru Ṭaybe, 1420/1999.
• İbn Ḳuteybe, Ebû Muḥammed ʿAbdullâh b. Muslim b. Ḳuteybe ed-Dîneverî. eş-Şiʿr ve’ş-Şuʿarâʾ. 2 Cilt. Kahire: Dâru’l-Ḫadîs̱, ts.
• İbn Manẓûr, Ebû’l-Faḍl Muḥammed b. Mukerrem b. ʿAlî Cemâluddîn b. Manẓûr er-Ruveyfiʿî. Lisân’l-ʿArab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Ṣâdır, 1414/1993.
• İsmâʿil Ḥaḳḳı Bursevî, İsmâʿîl Ḥaḳḳî b. Muṣṭafâ el-İstânbûlî el-Ḥanefî el-Ḫalvetî. Rûḥu’l-Beyân. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• Kâşâni, Abdurrezâk. Istılâhatu’s-sufiyye. Kahire: Dâru’l-Menâr, 1992.
• Râğıb el-Iṣfehânî, Ebû’l-Ḳâsım el-Ḥuseyn b. Muḥammed. el-Mufredât fî Ğarîbi’l-Ḳurʾân. thk. Ṣafvân ʿAdnân ed-Dâvûdî. Dımaşk; Beyrut: ed-Dâru’ş-Şâmiyye, 1412.
• Râzî, Ebû ʿAbdillâh Faḫrüddîn Muḥammed b. Ömer b. Ḥüseyn. Mefâtîḥu’l-Ğayb. Beyrut: Dâru İḥyâi’t-Turâs̱i’l-ʿArabî, 1420.
• Semîn el-Ḥalebî, Ebu’l-ʿAbbâs Şihâb ed-Dîn Aḥmed b. Yûsuf b. ʿAbdiddâîm. ʿUmdetu’l-Ḥuffâz fî Tefsîri Eşrefi’l-Elfâẓ. thk. Muḥammed Bâsil ʿUyûn es-Sûd. 4 Cilt. b.y.: y.y., 1417/1996.
• Şemsuddîn el-Kirmânî, Muḥammed b. Yûsuf b. ʿAlî b. Saʿîd. el-Kevâkibu’d-Derârî fî Şerḥi Ṣaḥîḥi’l-Buḫârî. thk. ʿAlî b. Daḫîlullâh b. ʿUceyyân el-ʿAvfî. 25 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-ʿArabî, 2. Basım, 1981.
• Şuara’u Umman fi’l-Cahiliyye ve Sadri'l-İslam. Abu Dabi: Mecmeu’s-Sekafi, 2000.
• Ṭaberî, Ebû Caʿfer Muḥammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmilî. Câmiʿu’l-Beyân ʿan Teʾvîli ʾÂyi’l-Ḳurʾân. thk. ʿAbdullah b. ʿAbdulmuḥsin et-Turkî. 26 Cilt. b.y.: Dâru Hicr, 1422/2001.
• Ümeyye b. Ebi Salt, Ümeyye b. Ebi Salt es-Sekafi. Dîvânu Ümeyye b. Ebi Salt. Beyrut: Matbaatu’l-Vataniyye, 1934.
• Zemaḫşerî, Ebû’l-Ḳâsım Maḥmûd b. ʿAmr. el-Keşşâf ʿan Ḥaḳâîḳı Ğavâmiḍi’t-Tenzîl. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-ʿArabî, 1407.
• Zemaḫşerî, Ebû’l-Ḳâsım Maḥmûd b. ʿAmr. Esâsu’l-Belâğa. thk. Muḥammed Bâsil ʿUyûnu’s-Sevd. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1419/1998.