Balıkesir’de Karesioğlu Emir Bey Türbesi

Yıl 2024, , 121 - 136, 30.06.2024

Sevil Derin

https://doi.org/10.17131/milel.1416206

Öz

13. yüzyılda Anadolu’ya akın eden Türkmen boyları daha sonraları batıda, Bizans-Selçuklu sınır boylarında bağımsızlığını ilan eden birer uç beyliği halini almıştır. Karesioğulları Beyliği de bunlardan biridir ve Balıkesir, Çanakkale ve Edremit’in çevresini kapsayan bölgeye hakim olmuştur. Ancak beyliğin ömrü çok uzun sürmemiş, daha kuruluş aşamasındaki Osmanlılara tabi olmuş, hanedan üyeleri de uzun yıllar Osmanlılara hizmet etmiştir. Karesioğulları’ndan günümüze Karesi Bey’in 20. yüzyıl başında yıkılarak yeniden yapılan türbesi ve Bergama’da bir mescid minaresi dışında başka bir mimari eser ulaşamamıştır. Üstelik bunların Karesioğulları’na ait olduğu konusu da tartışmalıdır. Her ne kadar Osmanlı tabiiyetinde yapılmışsa da makaleye konu olan ve Karesioğlu ailesine mensubiyeti anlaşılan Emir Bey’in türbesini bu kapsamda ele almak konunun özgün değerini açığa çıkarmak açısından önemlidir. Tarihi kaynaklar, türbenin Karesioğlu Emir Bey’e ait olduğunu ve bir zaviye içinde yer aldığını göstermekte ancak bu kişinin kim olduğu ve ne zaman yaşadığını belirtmemektedir. Türbeden başka bir yapı ya da kalıntıya rastlanamadığı ve herhangi bir kaynakta anlatılmadığı için zaviyenin yapısı da belirsizdir. İleride türbenin bulunduğu alanda yapılacak kazı çalışmaları ve araştırmalar, zaviye hakkında net bilgilerin de ortaya çıkmasına imkân tanıyacaktır. Bu çalışmada zaviyeden geriye ayakta kalabilen tek yapı olan türbe tanıtılmaya çalışılmıştır. Çalışma sonucunda türbenin Türk-İslam mimarisinde onbirgen plan şemasına sahip tek türbe olduğu, örtüsünün hiç yapılmadığı dolayısıyla bir açık türbe şeklinde inşa edildiği anlaşılmıştır. Yapı bu mimari özellikleri sebebiyle Türk-İslam sanatı içinde özel bir yere sahip olabilecek niteliktedir.

Anahtar Kelimeler

Türk Sanatı, Balıkesir, Karesioğulları Beyliği, Zaviye, Türbe

Etik Beyan

Bu çalışmanın hazırlanma sürecinde etik ilkelere uyulmuştur.

The Tomb of Karesioglu Emir Beg in Balıkesir

Öz

Turkoman tribes invading Anatolia in the 13th century declared independence and became “Frontier Principalities” in the western Byzantium-Seljuk borderlines. Karesioglu Tribe was one of them, and they reigned the area including Balıkesir, Canakkale, and the precinct of Edremit. Karesioglu, however, did not survive long, declared his subjection to the Ottomans which had just been established, and dynasty members served them for years. No architectural work remains today except Karesi Beg’s tomb, which was demolished and rebuilt at the beginning of the 20th century, and a minaret of masjid in Bergama. Moreover, it is also disputed that these buildings belong to the Karesioglu. Although it was built under the subjection of Ottomans, it is important to discuss the tomb of Emir Bey, which is the subject of the article and is understood to be a member of the Karesioğlu family, in this context in order to reveal the original value of the subject. Historical sources indicate that the tomb belongs to the Karesioglu Emir Beg and is inside a zawiya, but sources did not mention who the Karesioglu Emir Beg is and when he lived. The structure of the zawiya is unclear since no other construction or remains except for the tomb were found and it is not mentioned in any source. For the present, archaeological excavation and investigations in the zawiya area seem to be the only studies that will reveal the unknowns about the zawiya. The tomb that is the only structure that remains from the zawiya is tried to be introduced in this study. At the conclusion, it is understood that it is the only tomb having an eleven-triangle plan scheme, constructed without a coverage, thus built as an uncovered tomb. Due to these architectural features, the building has a special place in Turk-Islamic art.

Anahtar Kelimeler

Turkish Art, Balıkesir, Karesi Principality, Zawiya, Tomb

Etik Beyan

Ethical principles were followed during the preparation of this study.

Kaynakça

• Akpınarlı, K Kâni. “Karasi Oğlu İmir Vakfı”. Kaynak (Balıkesir Halkevi Aylık Dergisi) 99 (1941), 454–455.
• Anonim. Cumhuriyetin 50. Yılında Balıkesir-1973 İl Yıllığı. (İstanbul: Dizerkonca Matbaası, 1973.
• Arık, Oluş. “Erken Devir Anadolu Türk Mimarisinde Türbe Biçimleri”. Anadolu 11 (1967), 57–100.
• Aslanoğlu, İnci. Tire’de Camiler ve Üç Mescit. Ankara: ODTÜ Mimarlık Fakültesi Yayını, 1978.
• Ayverdi, Ekrem, Hakkı. Osmanlı Mimarisi’nin İlk Devri. İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları, 1966.
• Bulut, Mustafa. “Servet Seza Kadın Efendi Türbesi”. Uluslararası Katılımlı XVI. Ortaçağ-Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri (18-20 Ekim 2012)-I. 141–151. Sivas: Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları, 2012.
• Daş, Ertan. Erken Dönem Osmanlı Türbeleri. İstanbul: Gökkubbe Yayınları, 2007.
• Demir, Abdullah. Dini Değerleriyle Diyarbakır. Diyarbakır: Diyarbakır İl Müftülüğü Yayınları, 2009.
• Doğanay, Aziz. “Sultan II. Murad’ın Vasiyetnamesinin Mezar Mimarîmize Te’siri”. Geçmişten Günümüze Mezarlık Kültürü ve İnsan Hayatına Etkileri Sempozyumu. 99–113. İstanbul: Mezarlıklar Vakfı Yayınevi, 1999.
• Durukan, Aynur. “Ortaçağ Türk Tarihinde Balıkesir ve Çevresi (1080-1453)”. Bitek Kent: Balıkesir. 51–69. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2003.
• Ersoy, Bozkurt. Bergama Cami ve Mescitleri. T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, 1989.
• Gülyüz, Bahriye Güray. “Balkanlarda Görülen Yedigen Planlı Türbe Şemasının Kaynakları Üzerine Bir Değerlendirme”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi 93/ (2020), 71–110.
• İmam Birgivi. Bid‘at ve Müstehâb Kabir Ziyaretleri. ed. Muhammed el-Humeyyis. çev. Muhammed Beşir. İstanbul: Guraba Yayıncılık, 2015.
• Karaman, Hayreddin. “Ölüm, Ölü, Defin ve Merasimler”. Cimetieres Et Traditions Funeraires Dans Le Monde Islamique / İslâm Dünyasında Mezarlıklar ve Defin Gelenekleri. I/3–15. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1996. İlgürel, Mücteba. Balıkesir “Bir Kent Kimliği”. Ankara: Balıkesir Rotary Kulübü Yayını, 1997.
• Keskin, Mustafa Çağhan. “Üzerime bir kubbe ve âsâr binâlar etmen: Osmanlı Mimarlığında Açık Türbe Modası (1661-1763)”. Osmanlı Araştırmaları 55 (2020), 51–98. http://www.isam.org.tr/documents/_dosyalar/_pdfler/osmanli_arastirmalari_dergisi/osmanli_sy55/2020_55_02_Keskin.pdf
• Kılavuz, Bülent Nuri. “Farklı Bir Mezar Anıtı Olarak Açık Türbeler: Muş Örnekleri”. Turkish Studies 15/1 (2020), 389–424.
• Kılıç, Abdullah. Tarihi Eserleri, Doğal Güzellikleri ve Kültürüyle Yalova. Yalova: Turkuaz Sanat, 2020.
• Kuran, Aptullah. Mimar Sinan. İstanbul: Hürriyet Vakfı Yayınları, 1986.
• Mercangöz, Zeynep. “Bizans’ın Son Yıllarında Balıkesir Yöresi”. Uluslararası Batı Anadolu Beylikleri Sempozyumu Bildiriler (18–20 Ekim 2004). Balıkesir, 2005.
• Mutaf, Abdülmecit. Salnamelere Göre Karesi (1847-1922). Balıkesir: Zağnos Kültür Ve Eğitim Vakfı, 2003.
• Öden, Zerrin Günal. Karası Beyliği. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1999.
• _______. “Karesioğulları”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 24/488–489, 2001. https://islamansiklopedisi.org.tr/karesiogullari
• Önkal, Hakkı. Anadolu Selçuklu Türbeleri. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, 2015.
• _______. Beylikler Devri Bey Türbeleri. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, 2020.
• _______. “Eyüp’te Bir Grup Çarduvar (Açık) Türbe Hakkında Notlar”. XIII. Ortaçağ Ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu (14-16 Ekim 2009). 481–488. İstanbul: Pamukkale Üniversitesi Yayınları, 2010.
• _______. “Karesi Bey’in Türbesi”. Prof. Dr. Bozkurt Ersoy Armağanı. İzmir: Ege Üniversitesi Basımevi, 2023.
• _______. Osmanlı Hanedan Türbeleri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1992.
• _______. Tire Türbeleri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1991.
• Ragheb, Youssef. “İslam Hukukuna Göre Mezarın Yapısı”. Cimetieres Et Traditions Funeraires Dans Le Monde Islamique/İslâm Dünyasında Mezarlıklar ve Defin Gelenekleri-I. 17–23. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1996.
• Tosun, Bülent İşler-Buket. “Ankara Yörük Dede Türbesi”. Ortaçağ’da Anadolu (Aynur Durkan’a Armağan). 323–342. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Yayınları, 2002.
• Türker, Hasan Ali. “Pamukçu (Eftelye) Köyü”. Kaynak (Balıkesir Halkevi Aylık Dergisi) 25/ (1935), 685–687.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1988.
• _______. “Sultan İkinci Murad’ın Vasiyetnamesi Vakıflar Dergisi”. Vakıflar Dergisi 4/ (1958), 1–17.
• Hayrettin Hekim vd. Balıkesir İl Yıllığı-1967. İstanbul, 1969.
• Yurdaydın, Hüseyin G. İslam Tarihi Dersleri. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1982.
• Arşiv Kaynakları
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Ali Emiri Abdülhamid I (BOA. AE. SABH. I.), 298-2 (18 C.1194/21 Haziran 1780)
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Cevdet Evkaf (BOA. C. EV.), 163-8123 (18 Za. Sene 1206/8 Temmuz 1792)
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Ali Emiri Mahmud II (BOA. AE. SMHD. II.), 13-722. (11 Ra. 1244/21 Eylül 1828)
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Evkaf Defterleri (BOA. EV. d.), 27936. (2 Ağustos 1324/ 15 Ağustos 1908).