Mâturîdîliğin Hadis Anlayışı

Yıl 2010, Cilt: 7 Sayı: 2, 95 - 139, 01.06.2010

Nuri Tuğlu

Öz

Mâturîdî mezhebi Türklerin yaşadığı coğrafyada yayılmıştır. İslam geleneğinin oluşmasında Mâturîdîlerin önemli bir yeri vardır. Mezhebin hadis anlayışı, mensuplarının hadis ve sünnet algısını da belirlemektedir. Bu çalışma Mâturîdîlerin bilgi teorisi bağlamında hadisin sıhhat tespit ve anlama metotları üzerinde durmaktadır. Dolayısıyla Mâturîdî ile birlikte hicri altıncı asra kadar yaşayan âlimlerin eserleri çerçevesinde kaleme alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Mâturîdî, hadis, hadis tenkidi, yorum, bilgi

The Understanding of the Maturidi School on Hadith

Öz

Maturidi School has been spread, especially, among the Turks and in the places where Turkish Muslim heritage prevailed. Maturidi scholars have important roles in the formation of classical Islamic tradition. The understanding of Hadith in this school also determines the Hadith and Sunnah perceptions of that school’s followers. This study mainly examines the detection of the authenticity of the Hadith and their understanding methods within the context of the Maturidies’ theory of knowledge. This study has been done within the framework of the works written by Maturidi himself and by those scholars who lived until the 6th century of Hijra.

Anahtar Kelimeler

Maturidi, Hadith, the criticism of Hadith, comment, knowledge

Kaynakça

• Abdülazîz el-Buhârî, İbn Ahmed, Keşfu’l-Esrâr an Usûli Fahri’l-İslâm el- Pezdevî, (thk. Muhammed Mu‛tasım Billah el-Bağdâdî), Beyrut 1411/1991.
• Accâc el-Hatîb, Usûlü’l-hadis, ulûmuh ve mustalahuh, Dâru’l-Fikr, Beyrut, 1409/1989.
• Ahmed b. Hanbel, Müsned, Çağrı Yay., İstanbul 1992.
• Ahmed Emin, Fecru’l-İslam, Fecru’l-İslâm, Mektebetü’n-Nahda, Kahire 1965.
• Ahmed Nâim, Sahîh-i Buhârî Muhtasarı Tecrîd-i Sarîh Tercemesi ve Şerhi, DİB yay., Ankara 1982.
• Arslan, Hüsamettin, Epistemik Cemaat, Bir Bilim Sosyolojisi Denemesi, Para- digma yayınları, İstanbul 1992.
• Aydın, Ali Arslan, İslâm İnançları ve Felsefesi, Çağrı yay., İstanbul 1980, s. 117
• Ayvallı, Ramazan, Hadislerin Vürûd Yerleri, Zamanları ve Sebebleri, (Diyanet Dergisi Hz. Peygamber Özel Sayısı) Ankara 1989, C.XXXV., S.4, (ss. 145-175).
• Bağdâdî, Ebû Bekir Ahmed b. Ali el-Hatîb, el-Kifâye fî İlmi’r-rivâye, (thk. İbrahim Hamdi el-Medenî), el-Mektebetü’l-İlmiyye, Medînetü’l- Münevvere, trs.
• Bakıllânî, Ebû Bekir Muhammed b. et-Tayyib el-Kâdî, Kitâbu’t-Temhîd, (thk. İmadüddîn Ahmed Haydar), Beyrut 1414/1993.
• Beyâzîzâde, Kemalüddîn Ahmed, İşâratu’l-merâm min ibârâti’l-İmâm, (thk. Yusuf Abdürrezzâk), Mustafa el-Babi el-Halebi, Kahire 1949.
• Beyhakî, Ebû Bekir Ahmed b. Hüseyn, es-Sünenü’l-kübrâ, (thk. Abdükadir Atâ), Mektebetü Dâri’l-Bâz, el-Mekketü’l-Mükerreme 1414/1994.
• _________, Şu‘abu’l-İman, (thk. Muhammed es-Saîd Besyûnî), Beyrut 1410.
• Bezzâr, Ebû Bekir b. Ahmed b. Amr b. Abdülhâlık, Müsned, (thk. Mahfûzurrahman Zeynullah), Müessesetü Ulumi’l-Kur’ân, Beyrut 1409/1988.
• Bolay, Süleyman Hayri, Felsefi Doktrinler Sözlüğü, Ankara trs.
• _________ ‚Akıl‛, DİA, İstanbul 1989.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmaîl, el-Edebu’l-Müfred, (thk. Mu- hammed Fuad Abdülbâkî), Dâru Beşâiri’l-İslamiyye, Beyrut 1409/1989.
• ________, Sahîhu’l-Buhârî, Çağrı yay., İstanbul 1992.
• Ceriç, Mustafa, Roots of Synthetic Theology in Islam: A Study of the Theology of Abû Mansûr el-Mâturîdî, (ISTAC) Kuala Lumpur 1995.
• Cürcânî, es-Seyyid eş-Şerîf Ali b. Muhammed, Şerhu’l-Mevâkıf, Beyrut 1419/1998.
• __________, Ta’rifât, İstanbul 1308.
• Çakan, İ. Lütfi, Hadislerde Görülen İhtilaflar ve Çözüm Yolları, İst, trs.
• Çakın, Kamil, Hadis İnkarcıları, Ankara 1998.
• Dârekutnî, Ali b. Ömer Ebu’l-Hasen el-Bağdâdî, Sünenü’d-Dârekutnî, (thk. es-Seyyid Abdullah Haşim el-Yemânî el-Medenî), Beyrut 1386/1966.
• Dümeynî, Misfir b. Gumrullah, Mekâyisu Nakdi Mutûni’s-Sünne, (Hadis Tenkit Metodları), (trc. İlyas Çelebi, Adil Bebek, Ahmet Yücel), Ki- tabev, İstanbul 1997.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eş‛as, Sünen, Çağrı yay., İstanbul 1992.
• Ebû Hanîfe, Numan b. Sabit, el-Âlim ve’l-müteallim, (İmam-ı Azam’ın Beş Eseri içinde), (nşr. Mustafa Öz), İstanbul 1992.
• Ebû Ya‘lâ, Ahmed b. Ali b. el-Müsennâ el-Mevsılî et-Temîmî, Müsnedü Ebî Ya‘lâ el-Mevsılî, (thk. Hüseyn Selim Esed), Dâru’l-Me’mun li’t- Türâs, Dımeşk 1404/1984.
• Ebu’l-Berekât, Abdullah b. Ahmed, Hâfizüddîn en-Nesefî, Keşfü’l-Esrâr Şerhu’l-Musannif 1406/1986. ale’l-Menâr,
• Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut
• Ertürk, Mustafa, ‚Haber-i Vâhid‛, DİA, İstanbul 1996.
• Eyyub Ali, Ebu’l-Hayr Muhammed, Akîdetü’l-İslâm ve’l-İmâm Mâturîdî, Islamic Foundation, Dakka-Bangladeş1404/1983.
• Galli, Ahmed Mohmed Ahmed, ‚Some Aspects of Mâturidi’s Commen- tary on the Qur’ân‛, Islamic Studies, Pakistan, (Spring 1992).
• Gazâlî, Ebu Hâmid Muhammed b. Muhammed, el-Menhûl min Ta‛lîkâti’l- Usûl, (thk. Muhammed Hasen Hîtû), Dâru’l-Fikr, Dımeşk 1400/1980.
• Görmez, Mehmet, Sünnet ve Hadisin Anlaşılması ve Yorumlanmasında Meto- doloji Sorunu, Türkiye Diyanet Vakfı yay., Ankara 1997.
• Hatipoğlu, M. Said, İslâmî Tenkid Zihniyeti ve Hadis Tenkidinin Doğuşu, (basılmamış doktora tezi), Ankara, trs.
• Irâkî, Ebu’l-Fadl Abdürrahîm b. el-Hüseyn, Fethu’l-muğîs şerhu Elfiyeti’l- hadîs, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1413/1993.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekir Abdullah b. Muhammed, Musannefu İbn Ebî Şeybe, (thk. Kemal Yusuf el-Hût), Riyad 1409.
• İbn Fûrek, Ebû Bekir, Müşkilü’l-Hadis ve Beyânuh, (thk. Musa Muhammed Ali), Âlemü’l-Kütüb, Beyrut 1405/1985.
• İbn Hıbbân, Muhammed b. Hıbbân b. Ahmed, Ebû Hâtim, et-Temîmî el- Büstî, Sahîhu İbn Hıbbân bi tertîbi İbn Belbân, (thk. Şuayb el-Arnaud), Müessesetü’r-Risâle, Beyrut 1414/1993.
• İbn Kesîr, el-Bâisü’l-Hasîs fî İhtisâri Ulûmi’l-Hadîs, thk. Ahmed Muhammed Şakir, Müessesetü Kütübi’s-Sekâfiyye, Beyrut 1408/1987.
• İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî, es-Sünen, (thk. M. Fuâd Abdülbâkî), Çağrı yay., İstanbul 1992.
• İbn Manzûr, Ebû’l-Fadl Muhammed b. Mukrim el-Mısrî, Lisânü’l-Arab, Beyrut 1414/1994.
• İbnu’s- Salâh, Ebû Amr Osman b. Abdurrahman eş-Şehrezûrî, Mukaddime- tu İbni’s-Salâh, (Ulûmu’l-Hadîs), (thk. Âişe Abdurrahman), Daru’l- Mearif, Kahire, trs.
• Kahraman, Hüseyin, Mâturîdîlikte Hadis Kültürü, Arasta yay., Bursa 2002.
• Kandemir, M. Yaşar, Mevzu Hadisler, Menşei ve Tanıma yolları Tenkidi, DİB yay., Ankara, trs.
• Kasımî, Cemaleddîn, Kavâidü’t-tahdîs, (thk. Muhammed Behcet el-Baytar), Dâru’n-Nefâis, Beyrut1407/1987.
• Keleş, Ahmet, Hadislerin Kur’an’a Arzı, İnsan yay., İstanbul, trs.
• Kırbaşoğlu, M. Hayri, İslâm Düşüncesinde Hadis Metodolojisi, Ankara 1999.
• Koçkuzu, Ali Osman, Rivayet İlimlerinde Haber-i Vâhitlerin itikât ve Teşrî Yönlerinden Değeri, DİB yay., Ankara 1988.
• Koçyiğit, Talat, Hadis Istılahları, Ankara 1985.
• Leknevî, Ebu'l-Hasenât Abdülhayy, Zaferu’l-Emânî fî Muhtasari’l-Cürcânî, (thk. Takiyyüddîn en-Nedvî), Azamgede-Hindistan 1410/1990.
• Mağribî, Ali Abdülfettah, İmamu Ehli’s-sünne ve’l-Cemâa Ebû Mansûr el- Mâturîdî ve ârâuhu’l-kelâmiyye, Mektebetu Vehbe, Kahire 1405/1985.
• Mâturîdî, Ebû Mansur Muhammed b. Muhammed, Kitâbü’t-Tevhîd, (thk. M. Fethullah Huleyf), İstanbul 1979.
• _______, Tev’ilâtü Ehli’s-sünne, Yazma: Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphane- si, Medine Bölümü, No: 180, (1a-814b).
• Mergînânî, Ebu’l-Hasen Burhanüddîn, el-Hidâye Şerhu Bidâyeti’l-Mübtedî, İstanbul, trs.
• Müslim, Ebu’l-Huseyn Müslim İbnu’l-Haccâc Sahîhu Müslim, Çağrı yay., İstanbul 1992.
• Nesefî, Ebu’l-Mu‛în Meymûn b. Muhammed, Tebsıratü’l-Edille fî Usûli’d- Dîn, (thk. Claude Salamé), Institut Français de Damas, Dımeşk 1992-1993.
• ______, Bahru’l-kelâm fî akâidi ehli’l-İslâm, Konya 1327-1329. (İslam İnançları ve Mezhepler Arasındaki Görüş Farklılıkları, (trc. Cemil Akpınar), Konya, trs.).
• ______, et-Temhîd, Yazma: Karaçelebi, 347.
• Neseî, Ebû Abdurrahman Ahmed b. Şuayb, es-Sünen, Çağrı Yayınları, İstanbul 1992.
• Neysabûrî, Ebû Abdillah Muhammed b. Abdullah el-Hâkim, el-Müstedrek ale’s-Sahîhayn, (thk. Mustafa Abdülkadir Atâ), Beyrut 1411/1990.
• Özcan, Hanifi, Bilgi Problemi, Marmara Ünv. İlahiyat Fakültesi Vakfı yay., İstanbul 1998.
• Pezdevî, Ebû’l-Yüsr Muhammed, Ehl-i Sünnet Akâidi, (trc. Şerafeddin Göl- cük), Kayıhan yay., İstanbul 1988.
• Polat, Selahattin, Hadis Araştırmaları, İnsan yay., İstanbul, trs.
• Râzî, Fahreddîn Muhammed b. Ömer b. el-Hüseyn, Kelâma Giriş (el- Muhassal), (trc. Hüseyin Atay), Ankara Ünv. İlahiyat Fakültesi yay., Ankara 1978.
• _______, el-Mahsûl fî İlmi Usûli’l-Fıkh, (thk. Taha Cabir Feyyaz el-Ulvânî), Camiatü’l-İmam Muh. b. Suud el-İslamiyye, Riyad 1400/1980.
• Sâbûnî, el-Bidâye fî Usûli’d-Dîn (Mâturîdiyye Akâidi), (thk. ve trc. Topaloğ- lu, Bekir), Diyanet İşleri Bşk. Yay., Ankara, 1399/1979.
• _______, el-Kifaye fî Usûli’d-Dîn, (Süleymaniye Kütüphanesi, Lâleli Bölü- mü, numara: 2271.
• Sancaklı, Saffet, Sünneti Doğru Anlamak, Hadislerin Anlaşılmasında Karşılaşı- lan Problemler, İstanbul 2001.
• Sezgin, Fuad, Buhârî’nin Kaynakları, Kitabiyât, Ankara 2000.
• Suyûtî, Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekir, Tedrîbu’r-Râvî fî Şerhi Takrîbi’n-Nevevî, (thk. Abdüvehhab Abdüllatîf), Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye, Beyrut, 1399/1979.
• _______, Esbâbu Vürûdi’l-Hadîs, (thk. Yahya İsmâîl Ahmed), Dâru’l- Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1404/1984.
• Taberânî, Ebu’l-Kasım Süleyman b. Ahmed, el-Mu’cemu’l-Evsat, (thk. Tarık b. Avadullah-Abdülmuhsin b. İbrahim el-Hüseynî), Dâru’l- Haremeyn, Kahire 1415.
• _______, Ebu’l-Kasım Süleyman b. Ahmed, el-Mu’cemu’l-kebîr, (thk. Hamdi Abdülmecid es-Silefî), Mektebetü’l-Ulûm ve’l-Hikem, Musul 1404/1983.
• Taylan, Necip, İlim-Din, İlişkileri-Sahaları-Sınırları, İstanbul 1979.
• _______, ‚Bilgi‛, Diyanet Vakfı İlam Ansiklopedisi (DİA), İstanbul 1992.
• Teftâzânî, Sadüddîn Sadüddîn Mesud b. Ömer, Şerhu’l-Akâid, Kelam ilmi ve İslâm Akâidi, (haz. Süleyman Uludağ), Dergah yay., İstanbul 1980.
• _______, Kelama Giriş, (trc. Hüseyin Atay), Ankara ünv. İlahiyat Fakültesi yay, Ankara 1978
• Tehânevî, Muhammed Ali, Keşşâfu ıstılâhâti’l-fünûn ve’l-ulûm, (Arapça’ya trc. Abdullah el-Hâlidî, thk. Ali Dahrûc), Beyrut 1996, İstanbul 1404/1984.
• Tirmizî, Muhammed b. İsâ (279/892), es-Sünen, Çağrı yay., İstanbul 1992.
• Tuğlu, Nuri, Mâturîdî Kelâm Ekolü Çerçevesinde Kelâmî Hadislerin Değerlen- dirilmesi, (Basılmamış doktora tezi), Süleyman Demirel Ünv. Sos. Bil. Enst., Isparta 2003.
• ________, ‚Teşbih İfade Eden Rivâyetler ve Ehl-i Sünnet Yorumu Bağla- mında İmam Mâturîdî'nin Yaklaşımı‛, Dinî Araştırmalar Dergisi (Ehl-i Sünnet Özel Sayısı) S. 24, (Ocak-Nisan 2006).
• Ugan, Zâkir Kâdirî, Dinî ve Gayr-i Dinî Rivâyetler, (nşr. Osman Güner), Dâru’s-Sünne, Samsun 2000.
• Ünal, Yavuz, Hadisin Doğuş ve Gelişim Tarihine Yendin Bakış, Etüd yay., Samsun 2001.
• Yavuz, Y. Şevki, ‚Haber‛, DİA, İstanbul 1996.
• Zehebî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman b. Kaymaz, Siyeru a‛lâmi’n-nübelâ, (thk. Şuayb el-Arnaud, Muhammed Nuaym el- Arkusî), Müessesetü’r-Risâle, Beyrut 1413.
• Zerkeşî, Ebû Abdillah Bedrüddîn Muhammed b. Abdillah, Hz. Aişe’nin Sahabeye Yönelttiği Eleştiriler, (çev. Bünyamin Erul), Kitabiyât, An- kara 2000.
• Zeyla‘î, Cemalüddîn Ebû Muhammed Abdullah b. Yûsuf, Nasbu’r-Râye li Ehâdîsi’l-Hidâye, by., trs. The Understanding of the Maturidi School on Hadith
• Citation/©: Tuğlu, Nuri, (2010). The Understanding of the Maturidi School on
• Hadith, Milel ve Nihal, 7 (2), 95-139.
• Abstract: Maturidi School has been spread, especially, among the Turks and in
• the places where Turkish Muslim heritage prevailed. Maturidi scholars
• have important roles in the formation of classical Islamic tradition. The
• understanding of Hadith in this school also determines the Hadith and
• Sunnah perceptions of that school’s followers. This study mainly examines
• the detection of the authenticity of the Hadith and their understanding
• methods within the context of the Maturidies’ theory of knowledge. This
• study has been done within the framework of the works written by Ma
• turidi himself and by those scholars who lived until the 6th century of Hi- jra.
• Key Words: Maturidi, Hadith, the criticism of Hadith, comment, knowledge.