Ahmed Ziyauddin Gumushanevi’s View of Islamic Sects

Yıl 2010, Cilt: 7 Sayı: 3, 109 - 144, 01.09.2010

Kıyasettin Koçoğlu

Öz

Throughout world it is possible to see various examples of the universal religions which have strong nationalistic echoes. We notice such examples particularly in Christian tradition. Anglican Church is an example of national and local adaptation of Christianity that has strong influence of English nationalism. It is known that there appeared some sectarian movements within Islamic tradition mainly due to various social and cultural backgrounds. In this context, it is noticeable particularly from late Ottoman period onwards Islamic understanding stressing Turkish culture and identity came into prominence in Anatolia, which is so-called “Turkish Islam” today. Popular ideology of Westernisation and nationalism of that time seemed quite influential in this understanding. After the collapse of the Empire, newly founded Republic carried out a policy concerning religion, mainly Islam, aiming to create an understanding of religion which is harmonious with the founding philosophy of the Republic, mainly Westernisation, nationalisation and secularism. That is why the State changed all present institutions concerning religion founding the new ones in accord to its policy, and tried to change traditional understanding of religion sometimes by force. However, the efforts forcing people to adapt the policy of religion have generally been unsuccessful. The characteristics of Islam have certainly played an important role in this. However, the period of multi-political parties has been a turning point since during this period the people have experienced a freedom in social and cultural context in some degree. During this period, it is noticeable that Islamic understanding with strong emphasis of Turkish culture and identity, so-called “Turkish Islam”, has been adapted not only the religious institutions of the State but also by some religious communities. 

Anahtar Kelimeler

Universal religions, Anglican Church, Islam, Turkish Islam, nationalism

Ahmed Ziyauddin Gümüşhanevî’nin İslam Mezheplerine Bakışı

Öz

Gümüşhanevî, Osmanlı’nın son döneminde yetişmiş,  mutasavvıf bir âlimdir. Başta Tasavvuf olmak üzere Hadis, Fıkıh, Kelam, İslam Mezhepleri, Ahlâk alanlarında eserler vermiştir. 73 Fırka hadisini değerlendiren Gümüşhanevî bu hadis doğrultusunda mezhepleri tasnif etmektedir. Mezhepleri, Fırka-i Naciye, Sapık, ve Kafir-Mürted ve Zındıklar olmak üzere üç ana başlıkta ele almaktadır. Fırk’a-i Naciyeyi, Eş’arilik, Selefi Muhaddisler ve Ehl-i Sünnet olarak tasnif etmektedir. Ehl-i Sünnet ve’l-Cemaat ile Hanefi-Mâturîdî geleneğini kastetmektedir. Bu tasnifi ile özgündür. Sapık Mezhepleri Mutezile, Şia, Havâric, Mürcie, Neccâriye, Cebriye ve Müşebbihe’yi olarak ayırmaktadır. Bu fırkaların alt kollarının toplamı 72’ye ulaşmaktadır. Gümüşhanevî, bu zikredilen fırkaların dışında da pek çok fırkadan bahsetmektedir. Aralarında bağlantı kurduğu gibi kurmadan hatta isimlendirmeden sadece bir fırka olarak zikrettikleri de bulunmaktadır. Gümüşhanevî, kendisini Hanefî-Mâturîdî gelenek içerisinde konumlandırmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Gümüşhanevi, İslam Mezhepleri, Fırka-i Naciye, Mâturîdî, Ehl-i Sünnet.

Kaynakça

• Ahmed Ziyaüddin Gümüşhanevî Sempozyum Bildirileri, Haz. Necdet Yılmaz, İstanbul 1992
• Arslan, Ahmet Turan, “Ahmed Ziyâeddîn Gümüşhânevî'nin Verdiği Bazı İcâzetnâmeler”, Ahmed Ziyâüddin Gümüşhanevî Sempozyum Bil- dirileri, ss.109-119, Seha, İstanbul, 1992.
• Aydınlı, Osman, “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e İslam Mezhepleri Tarihi Yazıcılı- ğı‛, Hititkitap Yayınevi, I. Baskı, Çorum, 2008.
• Aydoğdu, Rukiye, 19 YY. Osmanlı Toplumunda Tasavvuf-Hadis İlişkisi, Ah- med Ziyaeddin Gümüşhanevî Özelinde, Basılmamış, Yüksek Lisans Tezi, A.Ü. SBE., Ankara, 2008.
• Büyük İslam ve Tasavvuf Önderleri Ansiklopedisi, Vefa Yayıncılık, İstanbul 1993.
• Demirer, Macit, Hadis İlimleri Açısınından Ahmed Ziyâüddin Gümüşhanevî (v. 1311/1893) ve Levâmiu’l-Ukûl Adlı Eseri, Basılmamış Doktora Tezi, Selçuk Ünv. S.B.E., Konya, 2007.
• el-Bağdadi, Ebu Mansur Abdulkâhir, Mezhepler Arasındaki Farklar, Çev., Prof. Dr. Ethem Ruhi Fığlalı, TDV Yayınları, Ankara, 1991.
• el-Kevserî, Mehmed Zâhid b. Hasan, İrğâmü'l-Merîd, İstanbul, 1328.
• Eş’arî, Ebu’l-Hasen, İlk Dönem İslam Mezhepleri, Çev.: Mehmet Dalkılıç- Ömer Aydın, Kabalcı Yayınları, İstanbul, 2005.
• eş-Şehristani, Muhammed Abdulkerim, el-Milel ve’n-Nihal, Çev., Prof. Dr. Mustafa Öz, Ensar Neşriyat, İstanbul, 2005.
• Feridüddin Attar, Tezkiretü’l-Evliyâ, Haz. M.Z.K., İstanbul 1983
• Fığlalı, Ethem Ruhi, Çağımızda İtikadi İslam Mezhepleri, İzmir, 2004.
• Gümüşhanevî, Ahmed Ziyaeddin, Câmiü'l-Mütun fî Hakkı Envai's-Sıfati'l- İlahiyye ve'l-Akâidi’l-Mâturidiyye ve’l-Elfâzi’l-Fikri ve Tashihi’l- A’mali’l-Acibiyye, Dârü't-tıbâati'l-âmire, İstanbul, H. 1273/1856. 144 s. Eserin İSAM Ktp., Dem.No: 014233 de kayıtlıdır.
• Gümüşhanevî, Ahmed Ziyauddin, Ehl-i Sünnet Akâidi (Câmiu’l-Mütûn), Bedir Yayınları (Trz.).
• Gümüşhanevî, Ahmed Ziyauddin, Ehl-i Sünnet Akâidi (Câmiu’l- MütûnTercümesi), Bedir Yayınları, İstanbul, 2010.
• Gümüşhanevî, Ahmed Ziyauddin, Zübdetü’l-Akâid Nuhbetü’l-Fevaid / çev. Hasan b. Ömer es-Sunkûrî, Taş Baskı, İstanbul, İsmail Hakkı’nın Litografya Destegahı, 1281/1964.
• Gümüşhanevi, Ahmed Ziyaüddin, Büyük Dua Kitabı, (Mecmuati’l- Ahzab’dan Seçme Dualar), terc., Ahmet Faik Arslantürkoğlu, İsla- moğlu Yayınları No:49.
• Gümüşhanevi, Ahmed Ziyaüddin, Camiu’l-Usul ve Eki, Mütercim: Hüsa- meddin Fadıloğlu, İstanbul, 2007.
• Gümüşhanevî, Ahmed Ziyaüddin, Kırk Hadis, Mütercim: Dr. Mehmed S. Bursalı, I. Baskı, Konya 2006.
• Gümüşhanevî, Ahmed Ziyaüddin, Müceddid Risalesi ve Vasiyetler, Müter- cim: Dr. Mehmed S. Bursalı, I. Baskı, Konya 2006.
• Gündüz, İrfan, “Ahmed Ziyâüddin Gümüşhânevî, Hayatı, Faaliyetleri, Eserleri ve Tesirleri” Ahmed Ziyâüddin Gümüşhânevî Sempozyum Bildiri- leri, Seha Neşriyat, İstanbul, 1992.
• Gündüz, İrfan, Ahmed Ziyaüddin Gümüşhanevî Hayatı Eserleri Tarikat Anla- yışı ve Halidiye Tarikatı, Seha Neşriyat, İstanbul 1984
• Kara, İsmail, “Gümüşhanevî Halifelerinden Şeyh Osman Niyazi Efendi”, Bü- yük İslam ve Tasavvuf Önderleri Ansiklopedisi, İstanbul 1993
• Koçoğlu, Kıyasettin, “Hasan b. Ömer es-Sunkûrî’nin Zübdetü’l-Akâid Nuhbe- tü’l-Fevâid’inde “Hey’et’l-Kallp Şeceretü’l-İman ve Şecertü’l-Niran” Modeli”, Milel ve Nihal İnanç Kültür ve Mitoloji Araştırmaları Der- gisi, C. 7, S. 2, İstanbul, 2010, ss.(321-333)
• Koçoğlu, Kıyasettin, Mâturîdî’nin Mutezileye Bakışı, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara, 2005.
• Kummî-Nevbahtî, Şii Fırkalar Kitabu’l-Makâlât ve’l-Fırak, Fıraku’ş-Şia, Çevi- renler: Hasan Onat - Sabri Hizmetli - Sönmez Kutlu - Ramazan Şimşek, Ankara Okulu Yayınları, Ankara, 2oo4.
• Mâturîdî, Ebu Mansur Muhammed b. Muhammed b. Mahmud Es- Semerkandi et-Tevilât, Topkapı Sarayı, Medine Kısmı, Rakam 179.
• Mustafa Fevzî b. Numân, Hediyyetü'l-Hâlidîn, İstanbul, 1313.
• Özler, Mevlüt, İslam Düşüncesinde 73 Fırka Hadisi, Rağbet Yay.İst., 2010.
• San, Sabri Özcan, “Ahmed Ziyâüddin Gümüşhanevî'nin Hayatı Hakkında Kaynaklarda Bulunmayan Mahalli Tespitler ve Şahsi Tereddütlerimiz”, Ahmed Ziyâüddin Gümüşhânevî Sempozyum Bildirileri, Seha Neşriyat, İstanbul, 1992.