Türk Mitolojisine Ait ‘Kutsal Ana’ İmgesinin Siyasal Antropoloji Bağlamında Değerlendirilmesi

Yıl 2018, Cilt: 15 Sayı: 1, 99 - 119, 25.06.2018

Efe Baştürk

https://doi.org/10.17131/milel.436844

Öz

Mitoloji, bir toplumun kolektif hafızasının
bilinçaltını oluşturur. Mitolojik göstergeler, yalnızca destansı özellikler
taşımaz; onlar ayrıca bir toplumun politik ve hukuki anlamda nasıl
örgütlendiğine ilişkin ipucu sunarlar. Bu bakımdan bir toplumun politik
örgütlenmesi, kolektif bilinci yapılandıran arketipler vasıtasıyla
anlaşılabilir. Bu çalışma, arketiplerin mitolojik varyantlarına odaklanarak
Eski Türk toplumlarındaki “kutsal Ana” imgesine değinecektir. Eski Türk
toplumlarında kutsal Ana imgesine yüklenen animist anlam, kendisini, anahanlı
politik sistemde göstermektedir. Anahanlık, arkaik Türk toplumunun, bir
taraftan doğa ile bütüncül ilişkisini, diğer taraftan ise bu bütüncül ilişkiden
kaynaklanan siyasal[lık] düzeyini yansıtmaktadır. Anahanlı bir siyasal sistem,
doğa ile kurulan ilişkinin hem imgesel-arketipsel düzeyini, hem de tüm bu
süreçler yoluyla inşa edilen politik-hukuki bir yapıyı işaret eder. Türk
toplumunun arkaik varoluş biçimi olarak anahanlık, kadın imgesine yüklenen
“kutsallık” anlamını, “farklılaşmamış” (doğa ile bütüncül varoluş) bir siyasal
sistem vasıtasıyla kurar. Bu çalışma, siyasal antropoloji perspektifine
dayanarak arkaik Türk toplum yaşamını ilgili arketipler üzerinden tartışmayı
amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Mitoloji, Arketip, Siyasal Antropoloji, Anahanlık, Türk Mitolojisi

Kaynakça

• Abdülkadir İnan, “Göçebe Türk Boylarında Evlatlık Müesseseleriyle İlgili Gelenekler”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fa-kültesi Dergisi, VI, 3, 1948, ss. 127-137 Abdülkadir İnan, Tarihte ve Bugün Şamanizm, Ankara, TTK Basımevi, 1986, s. 69 Bahaddin Ögel, İslamiyetten Önce Türk Kültür Tarihi, Ankara, Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1984 Bahaddin Ögel, Türk Mitolojisi 1. Cilt, Ankara, TTK Basımevi, 1993 Bronislaw Malinowski, Büyü, Bilim ve Din, çev. Saadet Özkal, İstan-bul, Kabalcı Yayıncılık, 2000 Claude Levi-Strauss, Mit ve Anlam, çev. Gökhan Yavuz Demir, İs-tanbul, İthaki, 2013 Çulpan Zarifova Çetin, “Tatar Türklerinde Mitolojik Varlıklarla İlgili Mitler ve İnanışlar”, Bilig, Güz 2007, sayı: 43, ss. 1-32 Ebru Şenocak, “Göç ve Ergenekon Destanlarında Mitostan Ütopya-ya Yolculuk”, Turkish Studies, vol. 8/1, Kış 2013, ss. 2525-2537 Fuzuli Bayat, Kadim Türklerin Mitolojik Hikayeleri, İstanbul, Ötüken, 2017 Fuzuli Bayat, Türk Mitolojik Sistemi 2, İstanbul, Ötüken, 2016, s. 119 Fuzuli Bayat, Türk Mitolojik Sistemi 1, İstanbul, Ötüken, 2015 Georges Balandier, Siyasal Antropoloji, çev. Devrim Çetinkasap, İs-tanbul, İş Bankası Kültür Yay., 2010 Hayrettin Rayman, Eski Türklerde Üç Din: Şamanizm, Budizm, Manihe-izm, Ankara, Karınca, 2016 Hilmi Ziya Ülken, Türk Tefekkürü Tarihi, İstanbul, YKY, 2017 J. Jacob Bachofen, Söylence, Din ve Anaerki, çev. Nilgün Şarman, İs-tanbul, Payel, 1997 Jean Paul Roux, Eski Türk Mitolojisi, çev. Musa Yaşar Sağlam, Anka-ra, BilgeSu, 2011 Louis Bazın, “Oğuz ve ‘Türk’ Sözleri Üzerine Notlar”, çev. Ebru Kabakçı, Türk Dünyası, sayı: 39, Bahar 2015, ss. 33-40 Lucien Levy-Bruhl, İlkel İnsanda Ruh Anlayışı, çev. Oğuz Adanır, İstanbul, Doğu Batı, 2006 Lewis Henry Morgan, Eski Toplum I, çev. Ünsal Oskay, İstanbul: Payel, 1994 M. Bilgin Saydam, Deli Dumrul’un Bilinci: Türk-İslam Ruhu Üzerine Bir Kültür Psikolojisi Denemesi, İstanbul, Metis, 2011 Marc J. Swartz, Victor W. Turner, Arthur Tuden, Political Anthropo-logy, New York, Routledge, 2017 Maurice Bloch, Marxism and Anthropology, New York: Routledge, 2004 Mircea Eliade, Doğuş ve Yeniden Doğuş: İnsan Kültürlerinde Erginlen-menin Dini Anlamları, çev. Fuat Aydın, İstanbul, Kabalcı Ya-yıncılık, 2015 Mircea Eliade, Ebedi Dönüş Mitosu, çev. Ümit Altuğ, Ankara, İmge Yayınları, 1994 Mircea Eliade, Mitlerin Özellikleri, çev. Sema Rifat, İstanbul, Kabalcı Yayıncılık, 1993 Mircea Eliade, Myth and Reality, San Francisco, Harper&Row, 1998 Myron J. Aronoff, Jan Kubik, Anthropology&Political Science: A Con-vergent Approach, New York, Berghahn Books, 2013 Osman Nedim Tuna, Sümer ve Türk Dillerinin Tarihi İlgisi ile Türk Dilinin Yaşı Meselesi, Ankara, TDK Yayınları, 1997 Özkul Çobanoğlu, “Toplumsal ve İktisadi Kökenleriyle Türk Mitolo-jisi”, Bilim ve Ütopya, Yıl: 22, Sayı: 270, Aralık 2016, ss. 11-36 Sadri M. Arsal, Türk Tarihi ve Hukuk I, İstanbul, İsmail A. Matbaası, 1947 Simge Özer Pınarbaşı, “Türk Kültüründe Kuşa Dönüşen Kadınlar”, Acta Turcica, Yıl: IV, Sayı: 2-1, Temmuz 2012, ss. 96-103 Ted Lewellen, Siyasal Antropoloji, çev. A. Erkan Koca, Ankara, 2011 Ümit Hassan, “Evrim Teorisi ve Anahanlık Tartışmaları”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 39 (1), 1984, ss. 157-166 Ümit Hassan, Eski Türk Toplumu Üzerine İncelemeler, Ankara, Doğu Batı, 2011 Ümit Hassan, Osmanlı: Örgüt-İnanç-Davranış’tan Hukuk-İdeoloji’ye, İstanbul, İletişim, 2012 Yusuf Ziya Yörükan, Müslümanlıktan Evvel Türk Dinleri: Şamanizm, İstanbul, Ötüken, 2016