Kuran’daki Ruhban ve Kıssisin Kavramlarının Dinler Tarihi Açısından Değerlendirilmesi

Yıl 2021, Cilt: 18 Sayı: 2, 147 - 179, 31.12.2021

Tolga Savaş Altınel

https://doi.org/10.17131/milel.1016817

Cited By: 1

Öz

Kuran, zaman zaman diğer dinlere ilişkin bilgiler vermekte, bunu yaparken bazen onlarla ilgili eleştirilerde bazen de iltifatlarda bulunmaktadır. Bu kapsamda Hıristiyan din adamları zümrelerine unvan olan ruhban ve kıssisîn (Maide 5/82) kavramları da Kuran’da olumlu bir şekilde resmedilmektedir. Kıssisîn kavramı sadece bu ayette geçerken, ruhban kelimesinin başka ayetlerde de geçmesi (Tevbe 9/31, 34), ayrıca Kur’an’da ruhban kavramıyla aynı kökten gelen rahbaniyete (Hadid 57 /27) değinilmesi sebebiyle tefsir geleneğinde bu iki kavramdan ruhban’ın daha fazla yorumlanmasına sebebiyet vermiştir. Bununla birlikte tefsirler incelendiğinde çoğu zaman bu iki kavram arasında ayrıma gidilmediği görülmüştür. Makalemizde Hıristiyan kaynaklarından yararlanılarak ruhban ve kıssisîn kavramlarının mahiyeti anlaşılmaya çalışılmıştır. Neticede bu iki kavramın birbirinden temelde farklı olduğu görülmüş ve ayetin asıl bağlamı tespit edilmiştir. Ayrıca ruhban kelimesi için alternatif bir etimolojik köken teklifinde bulunulmuş ve ayetin Habeş Hıristiyanların bildikleri bir gerçeğe bir atıf olabileceğine işaret edilmiştir. Makalede ayrıca Kuran’daki “ruhbaniyetin türetilmesi” ifadesiyle ne kastedildiğinin anlaşılabilmesi için Hıristiyan çileciliği ve deyir kültüründeki dönüşümlere odaklanılması gerektiğine dikkat çekilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kıssisin, Ruhban, Yemin, Diğerini Sevmek, Deyir

Evaluation of the Concepts of Ruhban and Kıssisîn in the Qur’an from the Perspective of the History of Religions

Öz

Holy Qur’an sometimes gives information about other religions, criticizing and complimenting them. In this context, the concepts of ruhban and kıs-sisîn (Maide, 5/82), which are titles for the groups of Christian clergies, are also positively portrayed in the Qur’an. While the concept of “kıssisîn” is mentioned only in this verse, the word ruhban is also mentioned in other verses (Tevbe, 9/31, 34), and because the Qur’an refers to rahbaniyet (Ha-did, 57/27), which comes from the same root with the concept of ruhban, it has caused the second concept to be interpreted more in the tradition of tafsir. However, when the tafsirs are examined, it is seen that most of the time, there is no distinction between these two concepts. In our article, we tried to understand the nature of the concepts of ruhban and kıssisîn by making use of Christian sources. As a result, it has been seen that these two concepts are fundamentally different from each other and the actual context of the verse has been determined. In addition, an alternative etymo-logical origin has been proposed for the word ruhban and it has been pointed out that the verse may be a reference to a fact known to Abyssinian Christians. In the article, it was also pointed out that in order to under-stand what is meant by the expression “inventing it” in the Qur’an, it is necessary to focus on Christian asceticism and the transformations in the monastery culture.

Anahtar Kelimeler

Priest, Monk, Vow, Loving someone, Monastery

Kaynakça

• ʿAbdurrezzâḳ, Ebû Bekr ʿAbdurrezzâḳ b. Hemmâm es-Ṡanʿânî (ö.211/827). Tefsîru ʿAbdurrezzâḳ. nşr. Maḥmûd Muḥammed ʿAbduh, I-III, Beyrut: Dâru'l-Kutubi'l-ʿİlmiyye, 1419/1999.
• Aḥmed b. Ḥanbel, Ebû ʿAbdullâh Aḥmed b. Muḥammed b. Ḥanbel eş-Şeybânî (ö.241/856). el-Musned. nşr. Şuʿayb el-ʾArnavûṭ, ʿÂdil Murşid v.dğr, (Muessesetu'r-Risâle, 1421/2001).
• Allen, Alexander V. G.. “The Organization of the Early Church” , The American Journal of Theology , Vol. 8, No. 4 (Oct., 1904): 799-814. Aykıt, Dursun Ali. Etiyopya Kilisesi, İstanbul: Ayışığı Kitapları, 2013.
• Aykıt, Dursun Ali. “Akdenizli Bir Keşiş Sütuncu Simeon”, Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, Cilt 12:2, (2021):81-104.
• Baş, Bilal.“Hıristiyan Manastırcılığının Doğuşu”,M.Ü. İlâhiyat Fakültesi Dergisi. S. 44 (2013/1): 183-204
• el-Bezzâr, Ebû Bekr Aḥmed b. ʿAmr el-ʿAtekî (ö.292/905). el-Baḥru'z-Zeḫḫâr. nşr. Maḥfûẓurraḥmân Zeynullâh, ʿAdil b. Saʿd, Ṡabrî ʿAbdulḫâlıḳ eş-Şâfiʿî, I-XVIII, Medine: Mektebetu''l-ʿUlûm ve'l-Ḥikem, 1988/2009.
• Binns, John. The Orthodox Church of Ethiopia. London -New York: I.B.Tauris & Co. Ltd, 2017.
• Brock S. P.. “Early Syrian Asceticism”, Numen. S. 20 (Apr., 1973):1-19.
• Brock, Sebastian ve diğerleri. Gorgias Encyclopedic Dictionary of the Syriac Heritage (Gorgias Press) https://gedsh.bethmardutho.org/Ihidaya?fq=;fq-Browse:Browse;W
• el-Buḫârî, Ebû ʿAbdullâh Muḥammed b. İsmâʿîl el-Buḫârî (ö.256/870). et-Târîḫu'l-Kebîr. nşr. Hâşim en-Nedvî, I-VIII, Dâru'l-Fikr.
• Canavan, Joseph E. “Charity in the Early Church Studies” An Irish Quarterly Review , Vol. 12, No. 45, (Mar., 1923): 61-77.
• Cevâd ʿAlî (ö.1408/1987). el-Mufaṡṡal fî Târîḫi'l-ʿArab Ḳable'l-İslâm. I-XX, 1422/2001.
• Constantelos, Demetrios J.,“Basil”, Encyclopedia of Monasticism., 116
• Derin, Süleyman. “Benedict’in The Rule isimli Eseri Çerçevesinde Ruhbanlık ve Tekke Hayatına Bir Bakış”, Tasaavvuf, İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi. S. 27 (2011/1) 219- 252.
• Fayda Mustafa, “ Busra” TDV İslam Ansiklopedisi, 6, 470-472.
• Finneran, Niall. “Hermits, Saints, and Snakes: The Archaeology of the Early Ethiopian Monastery in Wider Context”, The International Journal of African Historical Studies , 2012, Vol. 45, No. 2 (2012): 247-271.
• Gabra, Gawdat. The A to Z of the Coptic Church, Scarecrow Press; 2009.
• Geiger, Abraham. Judaism and Islam. Young, F. M. 1898.
• Griffith, Sidney H. “Julian Saba, “Father of the Monks” of Syria”, Journal of Early Christian Studies. S. 2 No. 2 (Summer 1994): 185-216.
• Gündüz, Şinasi. “İslam'da Öteki'nin Bilimi: Kur’an’ın Nasârâ Terimine Etimolojik ve Tarihsel Bir Yaklaşım”, Tezkire, S.9-10. (1996): 171-189.
• Gürkan, Salime Leyla. “Ruhban”, TDV İslam Ansiklopedisi. 35, 204-205.
• Güzeldal, Yasin. “Tanrı’ya Adanmış Bir Hayat: Hristiyan Manastır Yeminleri”, Marife. 21/1 (2021): 179-204
• Ḥafṡ b. ʿOmer, Ebû ʿOmer Ḥafṡ b. ʿOmer b. ed-Dûrî (ö.246/861), Cuzʾun fîhî Ḳırâʾâti'n-Nebî, nşr. Hikmet Beşir Yasin, Mektebetu'd-Dâr, Medine 1408/1988, 44;
• Haile, Getatchew. “Ethiopia”, Encyclopedia of Monasticism.” William M. Johnston, Christopher Kleinhenz (eds.) Volume 1&2. A-Z-Routledge, 2015, 458-459.
• el-Ḥakîm et-Tirmiẑî, EbûʿAbdullâh Muḥammed b. ʿAlî (ö.320/932). Nevâdiru'l-Uṡûl fî Eḥâdîŝi'r-Rasûl. nşr. ʿAbdurraḫmân ʿAmîre, I-IV, Beyrut: Dâru'l-Cîl, Beyrut.
• Haksever, Ahmet Cahid. “Ruhbanlık” Kavramındaki Anlam Kayması ve Tasavvufla İlişkilendirilmesi Üzerine Bazı Değerlendirmeler”, Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. S.23, (2013/1):5-30.
• Hyatt, Harry Middleton. The Church of Abyssinia. London: Luzac, 1928.
• Ibnu’l Assal Safi Abu’l Fezail. Mecmu’us Safi. Mısır: Matbatu’t Tevfik, 1908 ; Gezz :Abun Avsal, Fetha Nagast, (Adisababa: Tinsae yamesthaft maasatamia dırıcıt, (Tinsae Yayınevi),1990); İng : Ibn al- Assal, The Fetha Nagast : The Laws of Kings, trans. Abba, Paulos Tzadua, Adisababa: The Faculty of Law, Haile Sellassie University
• İbn Ebî Ḥâtim, Ebû Muḥammed ʿAbdurraḥman b. Muḥammed er-Râzî (ö.327/938). Tefsîru'l Ḳurʾâni'l-ʿAzîm. nşr. Esʿad Muḥammed eṭ-Ṭayyib, Mektebetu Nizâr Muṡṭafâ el-Bâz, 1419/1998,IV, 1184.
• İbn Hişâm, Ebû Muḥammed ʿAbdulmelik b. Hişâm el-Ḥimyerî (ö.213/829). es-Sîretu'n-Nebeviyye. nşr. Muṡṭafâ es-Saḳḳâ v.dğr., I-II, Mısır : Mektebetu Muṡṭafâ el-Bâbî'l-Ḥalebî, 1375/1955.
• İbnu'l-Ḳayyim, Muḥammed b. Ebî Bekr b. Eyyûb el-Cevziyye (ö.751/1350). Hidâyetu'l-Ḥayârâ fî Ecvibeti'l-Yehûd ve'n-Naṡârâ. nşr. Muḥammed Aḥmed el-Ḥâc, Cidde: Dâru'l-Ḳalem, 1416/ 1996.
• İbn Saʿd, Ebû ʿAbdullâh Muḥammed b. Saʿd b. Menîʿ (ö.230/845). et-Ṭabaḳâtu'l-Kubrâ - Mutemmimu'ṡ-Ṡaḥâbe - eṭ-Ṭabaḳatu'r-Râbiʿa. nşr. ʿAbdulʿazîz ʿAbdullâh es-Selûmî, Ṭâif: Mektebetu'ṡ-Ṡıddîḳ, 1416/1995.
• Koluman, Aziz. Ortadoğu’da Süryanilik. Asam, 2001.
• Leslau, Wolf. Comparative Dictionary of Geʿez. Wiesbaden: Otto Harrassowitz, 1991.
• Maʿmer b. Râşid, Ebû ʿUrve Maʿmer b. Râşid el-Ezdî (ö.153/770). el-Câmiʿ. nşr. Ḥabîbu'r-Raḥmân el-ʾAʿẓamî, I-II, el-Mektebu'l-İslâmî, Beyrut 1403/1982.
• Marrassini, Paolo. “Some Considerations on the Problem of the 'Syriac Influences' on Aksumite Ethiopia”, Journal of Ethiopian Studies. S. 23 (November 1990): 35-46.
• Martin, Hein. Jung, Hans-Gernot and Van Elderen, Marlin. “Bishop, Episcopate”, Encyclopedia of Christianity Online. 2021.
• Mathews, Edward G. Jr. “Syria”, Encyclopedia of Monasticism. 1225-1228.
• Meral, Yasin. Yahudi Kaynakları Işığında Yahudilik, Milel Nihal, 2021.
• Muḳâtil b. Suleymân, Ebû'l-Ḥasen Muḳâtil b. Suleymân el-Belḫî (ö.150/767). Tefsîru Muḳâtil b. Suleymân. nşr. Aḥmed Ferîd, I-III, Beyrut. Dâru'l-Kutubi'l-ʿİlmiyye, 1424/2003, 316.
• er-Râğıb el-Iṡfehânî, Ebû'l-Ḳâsım el-Ḥuseyn b. Muḥammed (ö.502/1109). el-Mufredât fî Ğarîbi'l-Ḳurʾân. nşr. Ṡafvân ʿAdnân ed-Dâvûdî, Beyrut, Dimeşk : Dâru'l-Ḳalem, ed-Dâru'ş-Şâmiyye 1412H., 367, 670
• er-Râzî, Ebû ʿAbdullâh Muḥammed b. ʿOmer et-Teymî (ö.606/1210), Mefâtîḥu’l-Ğayb, I-XXXII, Beyrut: Dâru'l-Kutubi'l-ʿİlmiyye, 1421/2000.
• Rubenson, Samuel. “Origins Eastern Christian”, Encyclopedia of Monasticism, 968-970.
• Smith, Margaret. “Kadınlar Arasında Asketizm ve Manastır Hayatı” çev: Halil Temiztürk, KTÜİFD 4, sy. 2, (Güz 2017): 215-229.
• eṭ-Ṭaberî, Ebû Caʿfer Muḥammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmilî (ö.310/923). Câmiʿu'l-Beyân ʿan Teʾvîli ʾÂyi'l-Ḳurʾân. nşr. ʿAbdullâh b. ʿAbdilmuḥsin et-Turkî, I-XXIV, Dâru Hicr, 1422/ 2001.
• eṭ-Ṭaberânî, Ebû'l-Ḳâsım Suleymân b. Aḥmed eş-Şâmî (ö.360/971). el-Muʿcemu'l-Kebîr. nşr. Ḥamdî b. ʿAbdulmecîd es-Selefî, I-XXV, Kahire: Mektebetu İbn Teymiyye.
• Temiztürk, Halil. “Kapadokyalı Bir Kilise Babası: Aziz Basil ve Hıristiyanlığın Şekillenmesine Etkisi”, KTÜİFD, S. 1, (Bahar 2016):35 – 61.
• eṭ-Ṭûsî, Ebû Ca‘fer Muḥammed b. Muḥammed b. el-Ḥasen (ö. 460/1068). et-Tibyân fî Tefsîri'l-Ḳurʾân. nşr. Aḥmed Ḥabîb, I-X, Dâru İhyâʾi Turâŝi'l-ʿArabî, Beyrut.
• Uludağ, Süleyman. "Ruhbanlık ve Tasavvuf", Tasavvuf İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi, S. 13 (2004): 9-23.
• el-Vâḥidî, Ebû'l-Ḥasen ʿAlî b. Aḥmed b. Muḥammed b. ʿAlî en-Nîsâbûrî (ö.468/1076). Esbâbu'n-Nuzûl. nşr. Mâhir Yâsîn el-Faḥl, Dâru'l-Meymân, 1426H.
• Wensınck, A.J.. “Rahbanıyya” ve “Rahib”, The Encyclopaedıa of Islam, Leiden: E. J. Brill, 1995, 8, 396-397.
• ez-Zemaḫşerî, Ebû'l-Ḳâsım Maḥmûd b. ʿAmr (ö.538/1144), el-Keşşâf ʿan Ḥaḳâîḳı Ğavâmiḍi't-Tenzîl , I-IV, Beyrût: Dâru'l-Kitâbi'l-ʿArabî, 1407.