The Relationship of Islam's Concept of Tawhid with the Concept of 'Monotheism' in Religious Studies

Yıl 2024, Cilt: 21 Sayı: 2, 161 - 182, 31.12.2024

Hakan Olgun

https://doi.org/10.17131/milel.1576209

Öz

The academic concepts used in the field of religious studies have been defined in the West through a rational and positivist perspective influenced by the Enlightenment. This definition is a Christo-centric or Euro-centric perspective with colonialist features. The basic doctrines, worship, rituals, and worldviews of the world’s religious traditions, even the naming of these religions, are based on this Euro-centric classification. The concept of “monotheism”, which is widely used in religious studies, is also a product of this kind of classification. Monotheism, as a term, means “one-god” and refers to the numerical oneness of God. However, it cannot be claimed that this definition applies universally to all religions that are considered monotheistic. For example, it cannot be said that the concept of tawhid in the Islamic tradition is the exact equivalent of the Western concept of “monotheism”. Indeed, while monotheism refers to the numerical oneness of God, tawhid emphasizes the exclusive authority of God’s decrees. With this feature, the concept of tawhid expresses more than the unity of God numerically, and as the opposite of the concept of shirk, it expresses his sole authority in the life of human beings. Accordingly, it is not possible to explain the Islamic concept of tawhid from a positivist perspective, which claims that polytheism gradually evolved into monotheism. In conclusion, contrary to the evolutionary positivist paradigm, the conceptual definitions of a religious tradition’s beliefs should be understood based on the doctrines specific to that religion.

Anahtar Kelimeler

Tawhid, shirk, monotheism, religious studies, History of Religions

Etik Beyan

Ethical principles were followed during the preparation of this study.

İslam’ın ‘Tevhid’ Kavramının Din Bilimlerindeki ‘Monoteizm’ Kavramıyla İlişkisi

Öz

Din bilimlerine dair akademik kavramlar Batı’da Aydınlanma döneminin etkisiyle rasyonel ve pozitivist bağlamda tanımlanmıştır. Bunda Hıristiyan merkezli ya da kolonyalist bakış açısı çerçevesinde Avrupa-merkezli bir yaklaşımın da etkisi bulunmaktadır. Yeryüzündeki dinî geleneklerin temel öğretileri, ibadet, ritüel ve dünya görüşleri hatta söz konusu dinlerin isimlendirilmeleri bile bu Avrupa-merkezli “tanımlayıcı” bir metodolojiyle yapılan tasniflere dayanmaktadır. Din bilimlerinde çok yaygın kullanılan “monoteizm” kavramı da bu tür metodolojinin ürünüdür. Monoteizm, kelime olarak “tek-tanrılık” anlamına gelip Tanrı’nın sayısal birliğine işaret ederken aynı zamanda bütün dinî geleneklerin tanımlanmasında kullanılan bir kavramdır. Ancak Batılı bir kavram olarak monoteizmin tanımının, nitelediği düşünülen bütün dinler için geçerli olduğu iddia edilemez. Örneğin İslam geleneğindeki “tevhid” kavramının Batılı bir din bilimleri kavramı olan “monoteizm” kavramıyla tam olarak karşılandığı söylenemez. Monoteizm, Tanrı’nın sayısal anlamda birliğini ifade ederken “tevhid” Allah’ın hükümlerinin otoriter tekliğine işaret etmektedir. Bu yönüyle tevhid kavramı, sayısal olarak Tanrı’nın birliğinden daha fazlasını, şirk kavramının da zıttı yönünde, onun ilahi hükümlerinin insanların yaşamındaki yegâne otoriterliğini ifade etmektedir. Buna göre, İslam’ın tevhid kavramını, pozitivist perspektife göre politeizmin zamanla dönüştüğü monoteizm kavramına sığdırmak mümkün değildir. Nihayet evrimci pozitivist paradigmanın aksine, her dinin kendine mahsus kavramsal tanımlamalarının o dinin temel doktrinlerine göre anlaşılması gerekir.

Anahtar Kelimeler

Tevhid, şirk, monoteizm, din bilimleri, Dinler Tarihi

Etik Beyan

Bu çalışmanın hazırlanma sürecinde etik ilkelere uyulmuştur.

Kaynakça

• Abbott, L. (ed.). A Dictionary of Religious Knowledge for Popular and Professional Use. New York: Harper&Brothers, 1875.
• al Faruqi, Lois Ibsen. Islam and Art. Islamabad: National Hijra Council, 1985.
• Alıcı, Mehmet. “Cahiliye Arabı Bir Peygamber Bekliyor muydu? Âtıl Tanrı/Deus Otiosus Bağlamında Cahiliye Dönemi Peygamber Algısı”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 59/1 (2018).
• Armstrong, Karen. Tanrı’nın Tarihi: İslam, Hristiyanlık ve Yahudiliğin 4000 Yıllık Tarihi. Çev. H. Koyukan vd. Ankara: Ayraç, 1998.
• Bayraktutan, Osman. “Tevbe Sûresi 31. Ayet Bağlamında Rabb Edinme Meselesi”. Iğdır Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9 (2017).
• Cox, James L. A Phenomenology of Indigenous Religions: Theory and Practice. London: Bloomsbury Publishing, 2022.
• el-İsfahanî, Rağib. Müfredat: Kur’an Kavramları Sözlüğü. Çev. A. Güneş, M. Yolcu. İstanbul: Çıra, 2012.
• Gnuse, Robert Karl. No Other Gods: Emergent Monotheism in Israel. Sheffield: Sheffield Academic Press, 1997.
• Hughes, Aaron W. Abrahamic Religions: On the Uses and Abuses of History. Oxford: Oxford University Press, 2012.
• Jaspers, Karl. The Origin and Goal of History. New Haven: Yale University Press, 1953.
• Kitab-ı Mukaddes. İstanbul: Yeni Yaşam Yayınları, 2008.
• Koch, Ulla Susanne. Mesopotamian Astrology: An Introduction to Babylonian and Assyrian Celestial Divination. Copenhagen: Museum Tusculanum Press, 1995.
• MacDonald, Nathan. Deuteronomy and the Meaning of ‘Monotheism’. Tübingen: Mohr Siebeck, 2003.
• McDowell, J. (ed.). More Evidence that Demands a Verdict: Historical Evidences for the Christian Scriptures. San Bernardino: Campus Crusade for Christ International, 1975.
• Neuwirth, Angelika. The Qur’an and Late Antiquity: A Shared Heritage. Trans. S. Wilder. New York: Oxford University Press, 2019.
• Özkan, Cuma. “Çin Dinleri”. Dünya Dinleri. Ed. Ş. Gündüz. İstanbul: MilelNihal, 2020. Peltola, Elizabeth. A Short Guide to Islam: A Biblical Response to the Faith of Our Muslim Neighbors. Brentwood: B & H Publishing, 2003.
• Schmidt, Wilhelm. The Origin and Growth of Religion: Facts and Theories. Trans. H. J. Rose. London: Methuen & Co. Ltd., 1935.
• Schneider, Tammi J. An Introduction to Ancient Mesopotamian Religion. Cambridge: Eerdmans Publishing Company, 2011.
• Siddiqui, Abdur Rashid. Qur’anic Keywords: A Reference Guide. Markfield: The Islamic Foundation, 2015.
• Sinai, Nicolai. Key Terms of the Qur’an: A Critical Dictionary. Princeton: Princeton University Press, 2023.
• Sinanoğlu, Mustafa. “Şirk”. TDV İslam Ansiklopedisi. C. 39. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2010.
• Smith, R. B. (ed.). Mohammed and Mohammedanism: Lectures Delivered at the Royal Institution of Great Britain in February and March 1874. London: Smith, Elder & Co., 1876.
• Thomas, Douglas E. African Traditional Religion in the Modern World. Jefferson: McFarland & Company, 2015.
• Toprak, Bilal. Din Arkeolojisi ve Göbekli Tepe: Disiplinlerarası Eleştirel Bir Yaklaşım. İstanbul: MilelNihal, 2020.
• Wright, M. R. Cosmology in Antiquity. London: Routledge, 1995.
• Yazır, Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’an Dili. C. 1. İstanbul: Azim, 2015.