The Transformation of Axis Mundi from Tradition to Modernity

Yıl 2025, Cilt: 22 Sayı: 1, 41 - 54, 30.06.2025

Vedia Derda Taşar

https://doi.org/10.17131/milel.1681438

Öz

Throughout history, the concept of Axis Mundi has occupied a central place in urban formations across different cultures. As a symbolic focus, it has been defined as the centre of religious and political power in cities. In traditional cities, sacred sites, some monumental buildings, and even urban boundaries were associated with this concept. With modernity, the traces of Axis Mundi in the city have continued to transform. Some financial and business centres, shopping malls in every city or various public spaces such as squares are extensions of Axis Mundi. This study examines the transformation of the Axis Mundi concept from traditional to modern forms in an urban context, drawing on both theoretical and spatial references. In this context, the determinacy of Axis Mundi in traditional urban space is examined first. In the second part, the impact of social and political dynamics that have transformed with modernity on the urban visibility of the Axis Mundi is investigated. Ultimately, the study reveals that there is a quest for a center in all urban formations and that the Axis Mundi is symbolized in various ways for this purpose.

Anahtar Kelimeler

Axis Mundi , Traditional City , Public Space , City Centre , Sacred , Modernity

Gelenekselden Moderniteye Axis Mundi’nin Dönüşümü

Öz

Axis Mundi tarih boyunca farklı kültürlerde kentsel biçimlenişin temelinde yer almıştır. Kentlerde sembolik bir odak olarak dini, politik ve ekonomik güç merkezi Axis Mundi ile tanımlanmıştır. Geleneksel kentlerde kutsal mekanlar, bazı anıtsal yapılar ve hatta kentsel sınırlar bu kavramla ilişkilendirilmiştir. Moderniteyle birlikte Axis Mundi’nin kent içerisinde izleri dönüşerek devam etmiştir. Bazı finans ve iş merkezleri, her kentte yer alan alışveriş merkezleri ya da meydanlar gibi çeşitli kamusal alanlar Axis Mundi’nin birer uzantısıdır. Bu çalışmada Axis Mundi kavramının kentsel bağlamda gelenekselden moderniteye dönüşümünü teorik ve mekânsal örneklerle irdelenmektedir. Bu bağlamda öncelikle Axis Mundi’nin geleneksel kent mekânındaki belirleyiciliği incelenmektedir. İkinci kısımda ise moderniteyle değişen sosyal ve siyasi dinamiklerin Axis Mundi’nin kentsel görünürlüğü üzerindeki etkisi ele alınmıştır. Sonuçta çalışmada tüm kentsel oluşumlarda bir merkez arayışının olduğu ve Axis Mundi’nin bu amaçla farklı şekillerde sembolize edildiği ortaya konulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Axis Mundi , Geleneksel Kent , Kamusal Alan , Kent Merkezi , Kutsal , Modernite

Etik Beyan

Bu çalışmanın hazırlanma sürecinde etik ilkelere uyulmuştur. / Ethical principles were followed during the preparation of this study.

Kaynakça

• Bauman, Z. Akışkan Modernite. çev. S. O. Çavuş. İstanbul: Can Sanat Yayınları, 2017.
• Brandis De Schass, L. C., Burchardus De Monte, S. Palestine. Lubeck: Lucas Brandis de Schass, 1475. Map. https://www.loc.gov/item/2021668403/, erişim: 13.03.2025.
• Carmona, M. Paris’in Kentsel Dönüşümü, Hausmann Uygulamaları. çev. M. A. Erginöz, İstanbul: Fayard Yayınevi, 2004.
• Cooper, J.C. “Axis Mundi.” An Illustrated Encyclopedia of Traditional Symbols, Thames and Hudon Ltd., 1987, https://archive.org/details/B-001-014-059/page/n17/mode/2up?q=%22axis+mundi%22, erişim: 10.02.2025.
• Eck, L. D., “The City As A Sacred Center.” The City As A Sacred Center, Essays On Six Asian Contexts içinde, ed. B. Smith ve H. B. Reynolds. Netherlands: E. J. BRILL., 1987.
• Eliade, M. İmgeler ve Simgeler. çev. M. A. Kılıçbay. Ankara: Doğu Batı Yayınları, 2018.
• ----- Kutsal ve Kutsal-Dışı. çev. A. Berktay. İstanbul: Alfa Yayınları, 2017.
• Garfield, S. Harita Üzerine. çev. B. E. Alkan, İstanbul: Domingo, 2020.
• Gates, C. Antik Kentler, Antik Yakındoğu, Mısır, Yunan ve Roma’da Kentsel Yaşamın Arkeolojisi. çev. B. Cezar, İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları, 2019.
• Giovanni, L. Mappamundi. [Anonim:1453, 1452] Map. https://www.loc.gov/item/2021668432/, erişim: 12.01.2025.
• Grabar, O. İslam Sanatı ve Ötesi, İslam Sanatı Çalışmalarının İnşası III. çev. D. Karakaya. İstanbul: Albaraka Yayınları, 2024.
• Gündüz, Ş. Güç, İktidar ve Kutsal, tanrı-kral’dan tanrı-insan’a. İstanbul: Hikav Yayınları, 2020.
• _______. Mitoloji ile İnanç Arasında. İstanbul: Hikav Yayınları, 2018.
• Howard, E. Yarının Bahçe Kentleri. çev. V. Atmaca, İstanbul: Daimon Yayınları, 2019. https://auroville.org/, Auroville, The City of Dawn, erişim: 13.03.2025.
• _______. The Mother on Matrimandir and Religions, erişim 13.05.2025.
• Koolhaas, R. Delirious New York, A Retroactive Manifesto for Manhattan. New York: The Monacelli Press, 1978.
• Lefebvre, H. Mekanın Üretimi, çev. I. Ergüden, İstanbul: Sel Yayıncılık, 2014.
• Lynch, K. Kent İmgesi. çev. İ. Başaran. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları, 2013.
• McDonald, J. A. “Influences of Egyptian Lotus Symbolism and Ritualistic Practices on Sacral Tree Worship in the Fertile Crescent from 1500 BCE to 200 CE”. Religions, 9(9), 256. (2018). https://doi.org/10.3390/ rel9090256.
• Mumford, L. Tarih Boyunca Kent Kökenleri, Geçirdiği Dönüşümler ve Geleceği. Çev. G. Koca, T. Tosun. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2007.
• Müller, W. Die heilige Stadt, Roma quadrata, himmlisches Jerusalem uns die Mythe vom Weltnabel. Stuttgart: W. Kohlhammer GmbH, 1961.
• Nora, P. Hafıza Mekanları. çev. M. E. Özcan. Ankara: Doğu Batı Yayınları, 2022.
• Raymond, A. J., Restoring a Sacred Center: Pilgrimage, Politics, and the Sacré-Coeur, s.102., https://www.jstor.org/stable/41298987, erişim: 12.02.2025.
• Seutter, M. ve Van Adrichem C. Ierusalem, cum suburbiis, prout tempore Christi floruit, accurate notatis omnibus insignibus et praecipuè iis locis. [Augustanum: Matthaeum Seutter, 1730] Map. https://www.loc.gov/item/2010587005/, erişim: 10.02.2025.
• Sterlin, H. İmanın ve İktidarın Hizmetinde İslam Mimarisi. çev. A. Berktay. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2008.
• Ström, T. E. “Cultural Geographies.” October 2020, Vol. 27, No. 4 (October 2020), pp. 561-579. https://www.jstor.org/stable/10.2307/26979457, erişim: 03.02.2025.
• Sullivan, L. E. “Axis Mundi.” Encyclopedia of Religion, ed. L. Jones. USA: Thomson Gale: 2005.
• The Temple of Divine Providence: a commitment fulfilled, https://polishhistory.pl/the-temple-of-divine-providence-a-commitment-fulfilled, erişim: 15.06.2025.
• Urry, J. Mekanları Tüketmek. çev. R. G. Öğdül. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 1999.
• Wakeman, R. Ütopyayı Hayata Geçirmek, Yeni Şehir Hareketinin Düşünsel Tarihi. çev. Ü. H. Yolsal, İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları, 2019.