Osmanlı Devleti Son Dönemi Öğretmen Okullarına Bir Bakış

Yıl 2023, Cilt: 52 Sayı: 238, 1065 - 1088, 10.05.2023

Tuğba Şimşek

https://doi.org/10.37669/milliegitim.1107512

Öz

Osmanlı Devleti son dönemi eğitim-öğretim faaliyetlerini içeren devlet eliyle kayda alınmış en önemli kaynaklardan biri Maarif-i Salname-i Nezaret-i Umumiye’dir. 2. Abdülhamid devrinde toplamda altı nüsha basıldığı belirtilen bu yıllıklardan beş tanesi günümüze kadar ulaşmıştır. Bu yıllıklardan ilki olan hicrî 1316 (1899-1900 M) tarihli Maarif Salnamesi’nde eğitimle ilgili pek çok bilgi bulunmaktadır. Ayrıntılı olarak yer alan bilgilerden biri de öğretmen okullarıdır. Maarif Salnamesi’nde, Darülmuallimin ve Darülmuallimat olarak geçen öğretmen okulları ile ilgili nizamname maddeleri, talimatnameler, ders programları, okunan derslerin tafsilatı, Osmanlı Devleti’nde yer alan öğretmen okulları, bu okulların dereceleri, öğretmen isimleri, okul çalışanları, öğrenci sayıları vb. gibi pek çok bilgi yer almaktadır. Bu bilgilerin gün yüzüne çıkması öğretmen okullarının tarihiyle ilgili ayrıntılı bilgiler verirken bugünkü eğitim fakülteleriyle bir kıyaslama yapma imkânı sunmaktadır. Çalışma betimsel analiz yöntemlerinden doküman tarama kullanılarak oluşturulmuştur. Salname, Osmanlı Türkçesiyle yazıldığından ilgili bölümler günümüz Türkçesine aktarılmıştır. Salnamede yer alan öğretmen okullarıyla ilgili yer alan tüm bilgiler ele alınarak bir değerlendirme yapılmıştır. Bu değerlendirme sonucunda öğretmen okullarının o dönemin Osmanlı Devleti sınırlarını oluşturan yirmi altı il ve altı sancaktaki durumları tespit edilmiştir. Üç dereceden oluşan bu okulların koşullarını içeren maddeler sunulmuş nizamnamelerde belirtilen şartlardan yola çıkılarak o dönemin öğretmene bakış açısı değerlendirilmiştir. Ders programlarında yer alan dersler ve bu derslerin uygulanmasıyla ilgili talimatnameler ayrıntılarıyla ortaya konmuştur.

Anahtar Kelimeler

Eğitim, eğitim tarihi, Osmanlı Devleti, 2. Abdülhamit, Türkçe eğitimi, öğretmen okulları, Darülmuallimin, Darülmuallimat

Kaynakça

• Aksoy, Y. (2017). Osmanlı Devleti’nde Kız Öğretmen Okulları (Darülmuallimat) ve Kadının Meslek Hayatına Katılması (1870-1920). [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Pamukkale Üniversitesi.
• Akyüz, Y. (2012). Türk eğitim tarihi M.Ö. 1000- M.S. 2012. Pegem Akademi.
• Altın, H. (2018). II. Abdülhamid Döneminde Bir Eğitim Kurumu: Dârülmuallimîn-i Âliye. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8 (16), 93-111. DOI: 10.29029/busbed.455210
• Binbaşıoğlu, C. (2005). Türk eğitim düşüncesi tarihi. Anı Yayıncılık.
• Ceylan Dumanoğlu, S. (2019). Osmanlı Devleti’nde Kız Öğretmen Okulu Darülmuallimat (1870-1924). [Yayınlanmamış Doktora Tezi]. T.C. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi.
• Ceylan-Dumanoğlu, S., Yetişgin, M. (2019). Taşrada Darülmuallimatların Açılışı ve Tarihsel Gelişimi. Turkish History Education Journal, 8 (1), 174-198. doi: 10.17497/tuhed.493065
• Ergin, O. (1977). Türk maarif tarihi (I, II, III ve IV. c.). İstanbul: Eser Matbaası.
• İlikli, Y. (2010). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Öğretmen Yetiştirme Sorunu (Darülmuallimin ve Darülmuallimatlardan Öğretmen Okullarına). [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Somel, S. A. (2010). Osmanlı’da eğitimin modernleşmesi (1839-1908). İletişim Yayınları.
• Kodaman, B. (1988). Abdülhamid devri eğitim sistemi. Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Koçer, H. A. (1967). Türkiye’de öğretmen yetiştirme problemi (1848–1967). MEB.
• Öztürk, C. (1996). Türkiye’de dünden bugüne öğretmen yetiştiren kurumlar. T.T.K Yayınları.
• Sakaoğlu, N. (2003). Osmanlı’dan günümüze eğitim tarihi. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Salname-i Nezaret-i Maarif-i Umumiye (1316), Matba-ı Amire, İst. 1316
• Shaw, S. J., Shaw, K. E. (1977). History The Otoman Empire and Modern Turkey. Volume II, New York.
• Şen, İ. (2019). Maarif-i Umumiye Nizamnamesinde Darülmuallimin ve Darülmuaallimat. TURAN-SAM Uluslararası Bilimsel Hakemli Dergisi, 11 (43), DOI: http://dx.doi.org/10.15189/1308-8041
• Şimşir, A. (2019). Darülmuallimat eğitim programı ve bir Darülmuallimat öğretmeni olarak Ahmet Mithat Efendi. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. İhsan Doğramacı Bilkent Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Taştekin, O. (2019). 18. yüzyıl ve sonrası Osmanlı eğitim kurumları. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi-Cum-huriyet Theology Journal 23/3, 1143-1166. https://doi.org/10.18505/cuid.544458
• Ünal, F. (2007). Maarif Salnameleri’ne göre İstanbul’da eğitim-öğretim. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Gazi Üniversitesi. Yazıcı, H. (2006). Osmanlı Devleti’nde öğretmen okullarının kuruluşu ve işleyişi. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. T.C. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi.
• Yetişgin, M., Dumanoğlu, S. C., (2017). Osmanlı Darülmuallimin mektebi: Maraş Darülmuallimini, Gaziantep University Journal of Social Sciences, 16 (4), 1083-1100, DOI: 10.21547/jss.332734
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2016). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. (10. Baskı). Seçkin Yayınları. Yücel, H. A. (1994). Türkiye’de orta öğretim. T. C. Kültür Bakanlığı.