9-17 Yaşındaki Çocukların Adalet Değerine Yüklediği Anlamların Metaforlar Aracılığıyla Değerlendirilmesi

Yıl 2023, Cilt: 52 Sayı: 240, 2903 - 2928, 01.11.2023

Sevgi Coşkun Keskin , Elif İçöz Arslan

https://doi.org/10.37669/milliegitim.1181069

Öz

Müşterek hayat bireye birçok görev ve sorumluluklar yüklemektedir. Zira hayatımıza müdahil olan paydaşlarımızla bir düzen içinde yaşamak belli başlı normlarla mümkündür. Bu bağlamda değerler, toplumsal düzenin sağlanmasında, insani ilişkilerin düzenlenmesinde, dışsal ahlaki normların içselleştirilmesinde bir ölçek vazifesi görür. Değerler, özellikle sosyal hayatın içerisinde her ne olursa olsun dikkate alınmak durumundadır. Bu bağlamda ülkemizde 2005 yılı itibariyle Milli Eğitim Bakanlığı ilköğretim ve ortaöğretim müfredatını Değerler Eğitimi felsefesi çerçevesinde planlamaya başlamış, 18 Temmuz 2017 tarihinde yaptığı basın açıklamasında müfredatta temel alınan on kök değeri sunmuştur. Buna göre müfredatta temel alınan kök değerler şu şekildedir; adalet, dostluk, dürüstlük, öz denetim, sabır, saygı, sevgi, sorumluluk, vatanseverlik, yardımseverliktir.
Çalışmada değerler eğitimi müfredatının temel aldığı kök değerlerden biri olan öte yandan ahlak felsefesinde pek çok değerin öncülü mahiyetindeki adalet değeri ele alınmıştır. Şöyle ki, adaletin olduğu her yerde huzur, güven, mutluluk, özgürlük tecelli eder. Bu denli önemli olan ve ideal toplumun temelini oluşturan bir değerin, bireylerdeki algısını ortaya koymak da oldukça elzemdir. Bu nedenle çalışmada, geleceğin mimarı olan çocukların adalet değerini nasıl algıladığı ve onların adalet değerine yükledikleri doğru ve yanlış anlamları mecaz yoluyla, temel nitel araştırma deseni kullanılarak incelenmiştir. Merriam’a (2013) göre nitel çalışmalarla; “bireyin gerçeği, sosyal dünyalarıyla etkileşim içerisinde olarak nasıl inşa ettiği üzerine yoğunlaşılır”. Bu çalışmada ise bireyin kendi yaşamında adalet değerini ve duygusunu nasıl anlamlandırdığı mecazlar yoluyla betimlenmiştir. Bu amaçla maksimum çeşitlilik örneklemesi kullanılarak, 9 ve 17 yaş aralığındaki ve Türkiye’nin farklı yedi bölgesinden toplam 525 öğrenciye ulaşılmıştır. Bu bağlamda adalet değerinin neye/kime, niçin benzediği sorulmuş ve alınan cevaplar “niçin” sorusu dikkate alınarak gerekçeli kodlama yapılmış ve temalandırmalar yapılmıştır. Araştırmaya katılan 525 öğrencinin % 35 ini adalet değerini TDK’ da (2005) verilen anlamı bağlamında doğru temel anlamı ile betimlemişlerdir. Adaletin temel anlamını vurgulayan öğrencilerin % 17.5 i “hakkaniyetli olma” ya vurgu yapmış, 525 öğrencinin % 22 si adalet değerine yanlış anlam yükleyerek kavram yanılgılarını sergilemişlerdir. Kavram yanılgısına sahip öğrencilerin % 20’si adaleti eşitlik ile karıştırmışlardır. Öte yandan mecazlarda adaletin kaynağı, uygulayıcıları, sonucu, sembolleri, timsalleri üzerinde de durulmuştur. Bunun yanı sıra öğrenci yaşlarının büyüdükçe, adaleti “sitemli ifadelerle” anlatmaya çalıştıkları fark edilmiş, yaş arttıkça öğrencilerde adaletin yanlış anlamı olan “eşitlik” ten, doğru anlamı olan “hakkaniyetli olma” ya doğru bir yönelme olduğu görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

değer, adalet, mecaz, eşitlik

Kaynakça

• Akarsu, B. (1974). Felsefe terimleri sözlüğü.. İnkılap Kitabevi Yayın.
• Aristoteles. (2014). Nikomakhos’a etik. (F. Akderin, Çev.) . Say Yayınları.
• Aristoteles.(1993). Politika. (M. Tuncay, Çev.) . Remzi Kitabevi.
• Bodur, H. (2010, 13-17 Eylül). Adalet tanrı(ça)ları: themis ve diğerleri [Bildiri sunumu]. Hukuka felsefi ve sosyolojik bakışlar - V Sempozyum İstanbul Barosu - HFSA Bildiriler.
• Ökçesiz,H. ve Uygur, G. veÜye, S. (Haz). İstanbul Barosu Yayınları. 25. Kitap. Sy.143-167.
• Cevizci, A. (2013). Felsefe sözlüğü. Paradigma Yayınları.
• Coşkun Keskin, S. Keskin, Y. ve Yüceer, D. (2018, 30 Ekim-1Kasım). 8. Sınıf öğrencilerinin karikatürler aracılığıyla adalet/adil olma ve sosyal adalet kavramlarına yönelik algılarındaki değişim [Bildiri sunumu]. 2. Uluslararası Sosyal Bilimler Eğitimi Sempozyumu. Genç, S. Z. veYaşar, Okan. ve Örge Yaşar, F. (Edt.). Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Yayın No: 138 Eğitim Fakültesi Yayın No: 11. Sy.225-250.
• Çağrıcı, M. (1988). Adalet. İslam ansiklopedisi. C.1, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı sy 341.
• Ersoy, M. A. (2001). Safahat. Akçağ Yayınları.
• Fayda, M. (2007). Hz. Ömer. İslam ansiklopedisi. C.37, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Sy 44-51.
• Gelen, S. (2022). Aristoteles’in adalet ve mutluluk anlayışı. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe Anabilim Dalı. Malatya.
• Gözler, K. (2008). Tabiî hukuk ve hukukî pozitivizme göre adalet kavramı. Muhafazakar Düşünce. Yıl 4, Sayı 15, Kış 2008, S.77-90.
• Güngör, E. (1995). Ahlak psikolojisi ve sosyal ahlak. Ötüken Yayınları.
• Hökelekli, H. (2011). Değerler psikolojisi ve eğitimi. Timaş Yayınları.
• Ilgaroğlu, M.C.(2021). Verili bir değer duygusu olarak adalet. Felsefe Dünyası Dergisi, Sayı: 74, Kış 2021, Ss. 118-135.
• İbn Miskeveyh. (2013). Tehzibu’l- ahlak ahlak eğitimi. (A. Şener, İ. Kayaoğlu, C. Tunç, Çev.) Büyüyen Ay.
• Kara, M. (2013). Kur’an’da adalet kavramı ve güncel değeri. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 34, Sy. 137‐172.
• Kur’an-ı Kerim ve Açıklamalı Meali. (2000). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Kutsal Kitap (Tevrat, Zebur, İncil), (2013). Korean Bible Society: Yeni Yaşam Yayınları.
• Küçük, A. (2008). Adalet kavramı ve adalete ilişkin bazı teoriler. Muhafazakar Düşünce Dergisi. 4/ 15, Sy.91/121.
• Küçükkayalar, Ç. (2012). Adalet tanrıçaları. Hukuk Gündemi. Cilt 1 Say19/21.
• Merrıam, B. S. (2013). Nitel araştırma desen ve uygulama için bir rehber. (S. Turan, Çev.). Nobel Yayınları.
• Milli Eğitim Bakanlığı. (2018). Din kültürü ve ahlak bilgisi dersi (9-12. Sınıflar) öğretim programı. http://mufredat.meb.gov.tr/ProgramDetay.aspx?PID=319
• Mutçalı, S. (2012). Arapça-Türkçe Sözlük. Dağarcık.
• Ocak, G. Gündüz, M. (2006). Eğitim fakültesini yeni kazanan öğretmen adaylarının öğretmenlik mesleğine giriş dersini almadan önce ve aldıktan sonra öğretmenlik mesleği hakkındaki metaforlarının karşılaştırılması. Sosyal Bilimler Dergisi. Sy.293/309.
• Oğuz Namdar, A. ve Akbayrak, K.(2019). Üstün yetenekli öğrencilere yönelik değerler eğitiminde yaratıcı drama yönteminin kullanılması: Adalet değeri örneği. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi. 47: 59-87.
• Platon. (2008). Devlet. (M. C. Özcan, Çev). Kitap Zamanı.
• Şekkeli, N. Ş.(2022). Ergenlerde adaletli davranışın ve dürüstlüğün dindarlık eğilimleriyle ilişkisi. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Kahramanmaraş.
• Topçu, N. (2017). Ahlak. Dergah Yayınları.
• Tuncer, T. (2022). Lise öğrencilerinin sosyal adalet liderliği algı ve görüşleri. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Sivas.
• Türk Dil Kurumu. (2005). Türkçe Sözlük.TDK.
• Yaran, C. S. (2016). Ahlakın Temeli. Türker ,Ö. (Edt.), Ahlakın Temelleri ve "Hakla Kal "Önerisi. (s 67-78). Nobel Yayın.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2006). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.