İnternet Folkloru Bağlamında Parodik Kahraman Algısı: Sosyal Protesto ve “Yetişkinliğe Kültürel Geçiş”

Yıl 2022, , 109 - 125, 11.12.2022

Hikmet Quliyev

https://doi.org/10.58242/millifolklor.1049407

Öz

İlk zamanlarda insanların bilgi edindiği, iletişim kurduğu ve eğlendiği internet, günlük iletişim aracına
dönüşerek katılımcı sosyal medya platformlarının ortaya çıkmasıyla birlikte, sıradan kaygılar dahil olmak
üzere çok çeşitli konularda görüşmelerin yer aldığı, karşılıklı paylaşım, kültürel alışveriş, kısacası gerçek,
fiziksel yaşamın bir alternatifi haline gelmiştir. İnternetin sıradan iletişim aracına dönüşmesi, insanlığın sözlü
ve yazılı aşamalarda edindiği kültürel deneyimin bir taraftan dijitalleşmesine, diğer taraftan bireylerin ve
toplumların dijital dünyaya göçü ile beraber – önce sanal ortamın, ardından ise sanal sosyokültürel ortamın
oluşumuna, yeni gelenek ve göreneklerin ortaya çıkmasına neden olmuştur. Geleneksel üretim, icra ve aktarım
ortamından farklı yapı, işlev ve hiyerarşi üzerine kurulan sanal sosyal ortamda üretilen ürünler, folklorik bilgi
ve davranışsal edinimler de farklı özelliğe sahiptir. Bu koşullar eşliğinde, geleneksel kültürel bellekte derin
izler bırakan birçok tema, imge, olay örgüsü ve motif sanal sosyal ortamda yeniden ele alınmaya, değerlendirilmeye, desteklenmeye veya inkâr edilmeye başlanmıştır. Bir taraftan internetin kullanıcılar için sağladığı anonimlik fırsatı ile kamusal sansür ve kontrolün ortadan kalkması, kişisel yorum ve bireyselliğe imkân tanıması ile bilginin kaynağı ve değerinin değişmesi, diğer taraftan ise sosyal medya kullanıcılarının ağırlıklı olarak ergenlik dönemindeki bireylerden ve gençlerden oluşması sanal sosyokültürel ortamın doğasını belirlemiştir. Böylece sosyoteknolojik imkân ve fırsatlar, sosyokültürel şart ve koşullar gereğince oluşan sanal
sosyal ortam geleneğin inkârı, geleneğe alternatifler yaratma ve gelenekten kaçınmayı, kısacası toplumsal
kurumlara başkaldırıyı içeren sosyal protesto işlevinin öncü bir eğilime dönüşmesine yol açmıştır. Aynı
zamanda sanal sosyal ortamdaki sosyal protesto geleneklerin, stereotip yargı ve davranışların parodisi, komik
ve ironik bakış açısını da içermektedir. Geleneksel kahraman algısının parodiye dönüşümünün sosyal protesto
ve yetişkinliğe kültürel geçişle ilişkisi üzerine tezi tartışmayı amaç edinen bu çalışmada geleneksel anlatı
kahramanı olarak Köroğlu seçilmiş ve bu konuyla bağlantılı olarak son zamanlarda Azerbaycan dilli sanal
sosyal ortamda ortaya çıkan folklorik bilgi internet folkloru bağlamında analiz edilmiştir. Köroğlu örnekleminde geleneksel kahraman kalıbının parodiye dönüşümü, kahramanlığın mizahi üslupta, komik ve ironik
biçimde değerlendirilmesi folklorun sosyal protesto işlevi bağlamında incelenmiştir. Aynı zamanda geleneksel
icra ve aktarım ortamında Köroğlu'nun kahramanlığı ve yiğitliği yanı sıra, komik ve mizahi özellikleri üzerine
üretilmiş geleneksel içerikler de araştırmaya dahil edilmiş ve sanal sosyokültürel ortamdakilerle karşılaştırılmıştır. Çalışmada Köroğlu’na bağlı olarak sanal sosyal ortamda ortaya çıkan komik görseller, “baba şakası” söylemi kahramanın kökeni ve oluşumuna ilişkin psikoanalitik yaklaşımın teorik verileri, “yetişkinliğe kültürel geçiş”, gençlik “idioculture”sı, Oidipus kompleksi bağlamında baba-oğul çatışması, “sosyal çevre ve
koşullar”, metinlerarası ve medyalararası anlamlar bağlamında incelenmiş; geleneksel kahraman kalıbının
parodik kahraman algısına dönüşümünün sosyopsikolojik, sosyokültürel ve felsefi-ideolojik boyutları açıklığa
kavuşturulmaya çalışılmıştır. Yapılan analiz ve değerlendirmeler sonucunda geleneksel kahraman algısının
Köroğlu örneğinde sanal sosyokültürel ortamda içeriksel bağlamda değişikliğe uğradığı, esasen gençler ve
yetişkinlerden oluşan sosyal gruplarca mizahi biçimde ele alındığı, parodiye dönüştüğü belirlenmiştir. Aynı
zamanda İnternet folkloru bağlamında geleneksel kahraman algısının parodiye dönüşümünün folklorun sosyal
protesto işlevi ile ilintili olduğu, yetişkinliğe kültürel geçişi sembolize ettiği kanısına varılmıştır. Makalede
Köroğlu ve “baba şakası” söylemi ile ilgili yer verilen folklorik bilgi ve görseller sanal sosyal ortamda alan
araştırması yapılmakla, özellikle Facebook’ta ve Twitter’de konu etiketlerinden faydalanılmakla derlenmiştir.
Derleme zamanı Köroğlu ve “baba şakası” söylemi ile ilgili üretilen folklorik bilginin hangi sosyal gruplarda
(yaş, cinsiyet vb.) paylaşıldığı ve kimler tarafından rağbet gördüğü, geleneksel anlatı ve söylemlerin içerik ve
yapı özelliklerinin nasıl bir değişikliğe uğradığı göz önünde bulundurulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Köroğlu, internet folkloru, parodi, protesto.

Perception of Parodic Hero in the Context of Internet Folklore: Social Protest and “Cultural Passage into Adulthood”

Öz

The internet, where people got information, communicated and entertained in the beginning, turned into
a means of daily communication with the emergence of participatory social media platforms, mutual sharing,
cultural exchange, in short, an alternative to real, physical life, where discussions take place on a wide variety
of topics, including ordinary concerns. The transformation of the internet into an ordinary communication tool
has led to the digitalization of the cultural experience of humanity in the oral and written stages, on the one
hand, the migration of individuals and societies to the digital world, on the other hand, the formation of the
virtual environment, then the virtual socio-cultural environment and the emergence of new traditions and
customs. The products produced in accordance with the virtual social environment, which is based on a structure, function and hierarchy different from the traditional production, execution and transfer environment,
folkloric knowledge and behavioral acquisitions have also different peculiarities. As a result of these conditions, many themes, images, plots and motifs that have left deep traces in traditional cultural memory have been re-examined, evaluated, supported or denied in a virtual social environment. On the one hand, the anonymity that the internet provides to the users with the disappearance of the public with the opportunity to
censorship and control, changing the source and value of information by allowing personal interpretation and
individuality, on the other hand, the fact that social media users are mainly composed of individuals and
young people in adolescence has determined the nature of the virtual socio-cultural environment. However,
socio-technological possibilities and opportunities, denial of tradition in a virtual social environment formed
in accordance with socio-cultural conditions and terms have led to the transformation of the social protest
function, which includes creating alternatives to tradition and avoiding tradition, in short, it has led to the
transformation of the social protest function, which includes rebellion against social institutions, into a leading
trend. At the same time, social protest in a virtual social environment is a parody of traditions, stereotypical
judgments, behavior and also includes a funny and ironic point of view. In this study which aims to discuss
the thesis on the relationship between the transformation of the traditional hero perception into parody with
social protest and the cultural passage into adulthood, Koroglu was selected as the traditional narrative hero
and in connection with this image the folkloric information that recently appeared in the virtual social environment of Azerbaijani language has been analyzed in the context of internet folklore. In the example of the image of Koroglu the transformation of the traditional hero pattern into a parody, the evaluation of heroism in a humorous style, funny and ironic form is studied in the context of the social protest function of folklore. At the same time Koroglu’s heroism in the traditional performance and transmission environment, as well as on the funny and humorous features, were included in the research and compared in the virtual socio-cultural environment. In the study comic images and “father’s joke” discourse emerging in the virtual social environment, depending on the image of Koroglu, theoretical data of the psychoanalytic approach regarding the origin and creation of the hero, “cultural passage into adulthood”, youth “idioculture”, father-son conflict in the context of the Oedipus complex, “social environment and conditions” have been examined in the context of inter-textual and inter-media meanings the socio-psychological, socio-cultural and philosophical-ideological aspects of the transformation of the traditional hero pattern into a parodic hero perception have been tried to clarify. In the article the folkloric information and images about Koroglu and the telling “father’s joke” were compiled through a field research in the virtual social environment, especially using subject tags on Facebook and Twitter. At the time of compilation, in which social groups (age, gender, etc.) the folkloric information produced about Koroglu and the telling “father’s joke” was shared and liked, the change of content and structure features of traditional narratives and telling were taken into account.

Anahtar Kelimeler

Koroglu, Internet folklore, parody, protest

Kaynakça

• Abalı, İsmail. “Sanal Kültür Ortamında Yeniden Yaratılan Geleneksel Türk Anlatı Kahramanları”, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 7 (4), 2430-2451, 2018.
• Abbaslı, İsrafil. Koroğlu (Paris nüshesi), Bakı: Şərq-Qərb nəşriyyatı, 2005.
• Aktulum, Kubilay. Folklor ve metinlerarasılık, Konya: Çizgi Kitabevi yayınları, 2013.
• Aktulum, Kubilay. “Kentleşme göstergebilimi çerçevesinde” paldır kültür kentleşmeler”. Milli Folklor, Sayı: 121, 30-42, 2019.
• Bars, Mehmet Emin. “Medya merkezli kahraman dönüşümü: alp/alperenden postmodern delikanlılığa”, Milli Folklor, Sayı 128, 126-137. 2020.
• Bascom, William. “Four functions of folklore”. The Journal of American Folklore, 67 (266), 333-349, 1954.
• Başgöz, İlhan. “Protesto: Folklorun beşinci işlevi (fonksiyonu)”. Folkloristik. Umay Günay Armağanı, (Ed. Özkul Çobanoğlu-Metin Özarslan), Ankara: Feryal Matbaası, 1-4, 1996.
• Başgöz, İlhan. Türk halk edebiyatında protesto geleneği. Folklor Yazıları. İstanbul: Adam, 1986.
• Ben-Amos, Dan. “Şartlar ve çevre içinde folklorun bir tanımına doğru”. Çev. Metin Ekici, Milli Folklor, S. 33, 74-87, 1997.
• Boratav, Pertev Naili. Folklor ve edebiyyat-2. İstanbul: Adam yayıncılık, 1982.
• Bronner, Simon. “Digitizing and Virtualizing Folklore”. Folklore and the Internet: Vernacular Expression in a Digital World. (Ed. Trevor J.Blank). Logan: Utah State University Press, 21-66, 2009.
• Bronner, Simon. “Halk biliminin dijitalleştirilmesi ve sanallaştırılması” (çev. Şafak Yılmaz, Zehra Bayır). İnternet folkloru: netlore ve netnografi. (hzl. M. Öcal Oğuz, Evrim Ölçer Özünel, Selcan Gürçayır TekeTuğçe Erdal, Zeynep Safiye Baki Nalcıoğlu). Ankara: Geleneksel Yayıncılık, 45-94, 2018.
• Çobanoğlu, Özkul. Halkbilimi kuramları ve araştırma yöntemleri tarihine giriş. Ankara: Akçağ, 2016.
• Duman, Mustafa. “Geleneksellik-Gerçeklik İlişkisi Bağlamında Bilginin Niteliği ve Folklorda Yalan Haber – I”, Folklor/Edebiyyat, Sayı 100, 971-984, 2019.
• Dundes, Alan. “Afterword: Many Manly Traditions—A Folkloristic Maelstrom”. Manly Traditions:The Folk Roots of American Masculinities. (Ed. Simon J.Bronner). Bloomington: Indiana University Press, XI-XVI, 2005.
• Dundes, Alan. “Folklore as a mirror of culture”. The Meaning of Folklore: The Analytical Essays of Alan Dundes. (Edited and introduced by Simon J.Bronner). Logan: Utah State University Press, 53-67, 2007a.
• Dundes, Alan. “Gallus as Phallus: A Psychoanalytic Cross-Cultural Consideration of the Cockfight as Fowl Play”. The Meaning of Folklore: The Analytical Essays of Alan Dundes. (Edited and introduced by Simon J.Bronner). Logan: Utah State University Press, 285-319, 2007b.
• Dundes, Alan. “Getting the Folk and the Lore Together”. The Meaning of Folklore: The Analytical Essays of Alan Dundes (Edited and introduced by Simon J.Bronner). Logan: Utah State University Press, 273-285, 2007c.
• Dundes, Alan. “Introduction”. Fire in the Dragon and Other Psychoanalytic Essays on Folklore by Geza Rуheim (Edited and introduced Alan Dundes). Princeton: Princeton Univsity Press, IX–XXVI, 1992.
• Dundes, Alan. “Projection in Folklore – Plea for Psychoanalytic Semiotics”. İnterpretting Folklore. Bloomington: İndiana University Press, 33-62, 1980.
• Durmaz, Uğur. “Derleme ortamı olarak dijital kültür sahası ve yeni bir derleme metodu: dijital derleme yöntemi”. Salgın Hastalıkların Sosyal Hayata Etkisi ve Kültürümüzde Koranavirüs Vakası. (editör: Bekir Şişman). Çanakkale: Paradigma Akademi, 409-439, 2021.
• Ekici, Metin. “Geleneksel kültürü güncellemek üzerine bir değerlendirme”, Milli Folklor, Sayı 80, 33-38. 2008.
• Erdoğdu, Teyfur ve Yumruksuz, Özlem. “Sosyal medyanın doğası”, Uluslararası Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, Sayı 6, 173-197, 2021.
• Erll, Astrid, and Rigney, Ann. “Introduction: Cultural memory and its dynamics”. Mediation, remediation and the dynamics of cultural memory. (Eds. A. Erll and A.Rigney), Berlin, New York: De Gruyter, 1-15, 2009.
• Ersoy, Ruhi. “Halk bilimi çalışmalarının gelişimine paralel olarak “alan araştırması” kavramını yeniden düşünmek”, Millî Folklor, Sayı: 94, 5-13, 2012.
• Eryılmaz, Harika Zöhre. “Dijital Folklor Bağlamında İnancın Değişim ve Dönüşümleri: Siber Cemaat Örnekleri”, Millî Folklor, Cilt 16, Sayı 126, 110-117, 2020.
• Fine, Gary Alan. “Small Group and Culture Creation: The İdioculture of League Baseball Teams”. American Sociological Review, Vol. 44, 733-745, 1979.
• Frank, Russel. Newslore: Contemporary folklore on the Internet. Jackson: University Press of Mississippi, 2011.
• Freud, Sigmund. Musa ve Tektanrıcılık. Ankara: Say yayınları. 2015
• Garayev, Sefa. “Dede Qorqud” eposu: xan konsepti, ergenlik metaforaları və psikoloji kompleksler. Bakü: Savad, 2020.
• Garayev, Sefa. “Koroğlu dastanında ata-oğul konfliktinin psixoanalitik semantikası (Edip kompleksi kontekstinde)”. Folklorun Funksional Strukturu. (Xaveri S. ve Guliyev H. ile birlikte). Bakü: Elm ve tahsil, 361-484, 2018.
• Guliyev, Hikmet. Müdrik Qoca arketipinin semantik strukturu ve paradiqmaları. Bakü: Elm ve tahsil, 2016.
• Gülüm, Erol. “Alevi-Bektaşi inanç belleğinin sosyal medyayla imtihanı: Youtube’daki semah kayıtları”, Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, Cilt: 13, Sayı: 32, 1390-1405, 2020a.
• Gülüm, Erol. “Kanonik İmge, Kültürel Bellek ve Sözlü Edebiyat Arasındaki Simbiyotik İlişkilerin Belirginleştirilmesi, Açımlanması ve Değerlendirilmesi”. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, Sayı: 21, 211-229, 2021.
• Gülüm, Erol. Teorik ve pratik boyutlarıyla sanal ortam folkloru. Ankara: Grafiker yayınları 2020b.
• Howard, Robert Glen. “Electronic Hybridity: The Persistent Processes of the Vernacular Web”. The Journal of American Folklore, 121 (480), 192-218, 2008.
• Howard, Robert Glen. “Vernacular Media, Vernacular Belief: Locating Christian Fundamentalism in the Vernacular Web”, Western Folklore, 68, 403-429, 2009.
• Karabas, Seyfi. The use of Eroticism in Nasreddin Hoca Anecdotes. Western Folklore, 49 (3), 299-305, 1990
• Keskin, Ahmet. “Elektronik Kültür Ortamında Paylaşılan Koronavirüs (COVID-19) Şiirlerinin Folklorun Ve Mizahın Protesto İşlevi Bağlamında Kültürbilimsel Analizi”. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, Cilt: 13, Sayı: 30, 502-536. 2020.
• Koç, Almira. “Kahramanlık Algısının Dönüşümü: Facebook ve Twitter örneği”. Çağdaş Yaklaşımlar Odağında Toplum ve Kültür Araştırmaları – I. (Editörler: Mustafa Aça, Mustafa Dinç). İstanbul: Paradigma Akademi, 56-79, 2020.
• Memmedov, Mehemmed. Koroğlu (Veli Huluflu yayını - 1927). Bakü: Elm yayınevi, 2007.
• Nalcıoğlu, Zeynep Safiye Baki. “Folklorun Elektronik Bağlamı: İnternet”. Gazi Türkiyat, Bahar 2020/26, 187-205, 2020.
• Oğuz, Öcal. Paldır kültür kentleşmeler. Ankara: Geleneksel yayıncılık, 2019.
• Oğuz, Öcal. Türk Dünyası Halk Biliminde Yöntem Sorunları. Ankara: Akçağ, 2013.
• Özdemir, Nebi. “Kültür Ekonomisi ve Endüstri ile Kültür Mirası Yönetimi İlişkisi”. Milli Folklor, Sayı: 84. 73-86, 2009.
• Özdemir, Nebi. Medya, kültür ve edebiyyat. (2. Baskı). Ankara: Grafiker yayınları, 2009.
• Price, J. E. “Digital Thunderdome: Performing Identity and Creating Community in a Facebook World”. New Directions in Folklore, vol. 14, no. 1/2, Jan. 2017, pp. 40-59.
• Rank, Otto. Kahramanın Doğuş miti. Mitolojinin Psikolojik Yorumu. (çev., Gökçe Yavaş). İstanbul: Pinhan yayıncılık, 2016.
• Sevindik, Azem ve Yaman, Sinan. “Yeni Derleme Alanları ve Dijital Ortamın Halkbilimcileri: Ekşisözlük Örneği”, Folklor/Edebiyat, Sayı: 100, 1041-1055, 2019.
• Veliyev, Kamil. Sözün sehri. Bakü: Yazıcı, 1986.
• Blank, Trevor. “Examining the Transmission of Urban Legends: Making the Case for Folklore Fieldwork on The Internet”, Folklore Forum, 37.1, 15-26, 2007. https://scholarworks.iu.edu/dspace/bitstream/handle/2022/3231/FF%2037-1%20Blank.pdf?sequence=1&isAllowed=y Erişim tarihi: 14.10.2021
• Guliyev, K. Facebook paylaşımı. (10.09.2017). https://www.facebook.com/qorxmaz.quliyev.399/posts/1887994834786776 Erişim tarihi: 14.10.2021
• URL-1: https://www.facebook.com/yazarxeyallarim/photos/a.746006555515233/845729148876306/?type=3&theater Erişim Tarihi: 14 Ekim 2021
• URL-2: https://twitter.com/ilkkink/status/605073481466671104 Erişim Tarihi: 14 Ekim 2021
• URL-3 https://www.facebook.com/Eynshteynnen-inciler-220716014659022/photos/1556380587759218 Erişim Tarihi: 12 Ekim 2021
• URL-4 https://www.facebook.com/mamedov258/posts/165612266883240 Erişim Tarihi: 14 Ekim 2021
• URL-5 https://www.facebook.com/roofat.ateam/posts/245052492241558 Erişim Tarihi: 14 Ekim 2021
• URL-6 https://www.facebook.com/photo.php?fbid=857368397665514&set=a.152290734839954&type=3&theater Erişim Tarihi: 14 Ekim 2021