“Motıf-Index of Folk-Literature” Kullanımı ve Karşılaşılan Bazı Sorunlara Çözüm Önerileri

Yıl 2019, Cilt: 16 Sayı: 124, 75 - 90, 15.12.2019

Erkan Karagöz

Öz

Geçmişten günümüze bir gelenek içerisinde varlığını sürdüren anlatılar, insanlık bilincinin ortak mirası olarak kabul edilirler ve insanoğlunun iç dünyasından izler taşır. Bu izler anlatılarda birer motif olarak kendilerini belli eder. Motifler, yapıları gereği bir anlatının çatısını oluşturur. Onlar sayesinde anlatılar bir organizma gibi varlıklarını devam ettirir, yeni anlatıların yaratılmasında birinci dereceden etkin rol oynar. İnsanoğlunun yeryüzüne egemen olma sürecine paralel olarak anlatılar gitgide birbirine benzememeye başlamıştır. Her ne kadar bu anlatıların temaları farklı ve kahramanları çeşitli olsa bile motifler, anlatıcının anlatıyı oluşturmasında birer yapı taşı görevi üstlendiğinden her zaman aynı kalmayı başarır. İşte bu gibi nedenlerden dolayı bir anlatının iyi bir şekilde çözümlenebilmesi için en başta motiflerinin tespit edilmesi gerekir. Bir anlatının motiflerini tespit etmek bir halkbilimci için oldukça kolay bir iş sayılabilir. Ancak anlatılardaki motiflerin belirli bir kurama göre tespit edilmemesi daha sonraki çalışmalar için birtakım zorlukları beraberinde getirmektedir. Bu problemin farkına varan halkbilimci Stith Thompson, Motif-Index of Folk-Literature (MIFL) isimli eserinde sistematik bir şekilde motifleri tasniflemek için oldukça kullanışlı bir metot geliştirmiştir. Bu eserde kullanılan metot birçok motif araştırıcısı tarafından kabul edilmiş ve daha sonrasında yapılan benzer çalışmalarda kullanılmıştır. Ancak bu metodu uygulama aşamasında araştırıcılar “motifleri metin içerisinde en uygun yerde pratik bir şekilde gösterme, bulunan yeni bir motifi MIFL’daki tematik sıraya göre yerleştirerek

bu devasa motif atlasına katkıda bulunma, inceleme sonucunda tespit edilen motifleri kullanışlı bir şekilde anlatı sonunda verme ve çalışma sonunda dizinleme” gibi sorunlarla karşılaşabilmektedir. Bu çalışmanın amacı, bu gibi problemlere çözüm getirmek ve MIFL’a yeni motifler ekleyerek yeni motiflerin de araştırmacılar tarafından görülebilir olması yolunu kolaylaştırmaktır. Çalışmada ilk önce Thompson tarafından geliştirilen, motifleri alfabetik sıraya göre 23 ana başlık altında tasnifleme ve bu tasnifi yaparken de genelden özele doğru motifleri bir sayısal düzen içerisinde kodlama metodunun temel çalışma ilkesi hakkında bilgi verilmiştir. Daha sonra eldeki verilerden hareketle metodun artıları ve eksileri üzerinde durulmuş, özellikle Türk anlatıları için bu metodun uygulanabilirlik durumu hakkında görüş bildirilmiş, bu metodun uygulanmasında karşılaşılan bazı sorunlara çözüm önerileri getirilmiştir. Öneriler, bir yönerge biçiminde 7 madde altında toplanmıştır: 1. Motiflerin anlatı içerisinde kullanıldıkları yerde MIFL’daki kod numaralarıyla gösterilmesi. 2. MIFL’da yer almayan bir motifin yeni bir motif olduğunun belirtilerek gösterilmesi. 3. MIFL esasında motif incelemesi yapılan anlatıda onda bulunmayan benzer motifleri tasniflemek için üst madde açılması. 4. Anlatıda birden fazla kullanılan motifin en belirgin şekilde geçtiği yerde gösterilmesi. 5. Anlatıda motiflerin durağan olarak isminin geçtiği yerde değil, özelliği gereği harekete geçtiği veya gücünü kullandığı yerde gösterilmesi. 6. Motif incelemesi yapılan anlatı veya anlatılar için dizin oluşturulması. 7. Dizin kısmında toplu olarak verilen motif bulgularının motif sıklık çalışmalarında kullanılması. Bu maddelerle ilgili bilgilerden sonra örnek değerlendirmeler her maddenin altında uygulamalı olarak gösterilmiştir. Çalışma sonunda da bu metodun uygulamasında önerilen düzenleme ve eklerin işleyişi, tam bir masal metni üzerinde gösterilerek uygulama yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Motif Index of Folk Literature, sözlü kültür, anlatı, motif tespiti, Stith Thompson

Kaynakça

• Arda, Zeki Cemil. “Edebiyatta Motif Araştırmaları.” Fikir ve Sanatta Hareket 5:55 (1970): 20–23. Camaletdinov, Lenar. Tatar Halık Ekiyetleri: Tılsımlı Ekiyetler. Kazan: Tataristan Kitap Neşriyatı, 1994.İbrayev, Şakir. Destanın Yapısı. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 1998.İnayet, Alimcan. Türk Dünyası Efsane ve Masallarında Bir Dev Tipi Yalmavuz / Celmoğuz. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları, 2010.Karagöz, Erkan. Tatar-Başkurt Sihirli Masalları Üzerine Karşılaştırmalı Motif Çalışması / Aktarma – Motif Tespiti (Motif-Index of Folk Literature’ye Göre) – Motif Dizini (Doktora Tezi). Tez Danışmanı: Prof. Dr. Naciye YILDIZ. Ankara: Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2016.Karsdorp, Folgert - Meulen, Van Der Marten - Meder, Theo – Antal, Van Den Bosch. “MOMFER: A Search Engine of Thompson’s Motif-Index of Folk-Literature.” Folklore 126:1 (2015): 37–52. Minhacetdinov, Marat Halyafoviç ve Harisov, Ehnex İbrahim. Başkort Halık İcadı, Ekiyetter, 2. Kitap. Ufa: Başkortistan Kitap Neşriyatı, 1976.Propp, Vladimir. Morphology of the Folktale. (translated by Laurence Scott with an introduction by Svatava Pirkova-Jakobson. revised and edited with a preface by Louis A.) Austin and London, 1968. Sakaoğlu, Saim. Anadolu-Türk Efsanelerinde Taş Kesilme Motifi ve Bu Efsanelerin Tip Kataloğu. Ankara: Kültür Bakanlığı MİFAD Yayınları, 1980.Thompson, Stith. The Folktale. California: University of California Press, 1946.Thompson, Stith. Motif-Index of Folk-Literature: A Classification of Narrative Elements in Folktales, Ballads, Fables, Mediaeval Romances, Exempla, Fabliaux, Jest-Books and Local Legends. 6 vols. Bloomington: Indiana University Press, 1966.http://www.mftd.org/index.php?action=atu Erişim Tarihi 31.05.2019.