Yapısal ve İşlevsel Bir Anlatı Unsuru Olarak Ara Sözler: Kutadgu Bilig Örneği

Yıl 2019, Cilt: 16 Sayı: 124, 17 - 29, 15.12.2019

Mustafa Duman

Öz

Ara sözlerin sözlü ve yazılı olarak oluşturulan anlatılardaki yapısal ve işlevsel rolünün odak noktası olarak belirlendiği bu çalışmada, örneklem olarak Yusuf Has Hacib tarafından kaleme alınan Kutadgu Bilig’den faydalanılmıştır. Makalede ara sözlerin kökeni, anlatıların yapılarındaki rolü ve işlevleri üzerinde ayrıntılı olarak durulmuştur. Ara sözler hakkındaki tartışmaların somut bir zemine taşınmasında örneklem olarak Kutadgu Bilig’in seçilmesi ise tesadüfi değildir. Eserin hem ara sözler bakımından zengin olması hem de yazılı olarak oluşturulmuş olması böylesi bir tercihte etkili olmuştur. Böylece, genellikle sözlü anlatmalardaki ara sözler hakkında yapılan çalışmalardan farklı bir hususa temas etme şansı yakalanmıştır. Makale ara söz metinlerinin içerik olarak tahlilini esas almadığı için, Kutadgu Bilig’de yer alan ara söz metinlerinin tamamına makale içerisinde verilmemiştir. Bunun yerine, birkaç ara söz örneği ve ara sözlerin geçtiği beyit numaraları gerek makale metni içerisinde gerekse sonnotla araştırmacıların dikkatine sunulmuştur. Ayrıca, makalede ara sözlerin tasnifi meselesi üzerinde durulmuş ve Kutadgu Bilig’deki ara sözler içerik özellikleri bakımından sınıflandırılmıştır. Tasnif oluşturulurken günümüz Türkçesine aktarılan metnin tahkiye esasına bağlı olan 398 ve 6520. beyitler arasındaki kısmı esas alınmıştır. Çünkü eserin girişindeki on bir bab (bölüm) ve sonundaki ek üç bab, hikayenin felsefi arka planıyla ilişkili; fakat tahkiye esasına bağlı kısımdaki kurgu ile doğrudan bağlantısı olmayan bölümlerdir. Böylece, söz konusu kısımda yer alan 6123 beyit içerisinden 377’si (eserin %6,2’si) ara söz olarak belirlenmiş ve tasnif edilmiştir. Kutadgu Bilig, kendisine atfedilen tüm değerlerin ötesinde, tahkiye esasına dayalı bir eserdir. Tahkiye esaslı hemen her metin yaratıldığı dönemde, ait olduğu toplumun dil ve kültürel özelliklerini yansıtır. Bu nedenle, aynı dönemde yaşayan okur-dinleyici için bu metin

anlaşılır olur. Bu metinleri gelecek kuşak için anlaşılır kılan ve kurgudaki olayların oluşum bağlamını ortaya koyan unsur ara sözlerdir. Dolayısıyla, ara sözler bir metnin sürekli olarak “günceli” yakalamasını sağlar. Bu bakış açısı ışığıyla Kutadgu Bilig’deki ara sözlerin tespit ve tasnifini ortaya koymayı amaç edinen bu çalışma, Kutadgu Bilig’in yazıldığı günden günümüze kadar güncelliğini nasıl koruduğu hakkında edebiyat araştırmacılarına bir bakış açısı sunmayı hedeflemektedir. Ayrıca, makalede takip edilen yöntem ve ara sözler hakkındaki kuramsal tartışmalar, farklı disiplinlerdeki araştırmacılara gerek metodik gerekse içerik açısından veri sağlayacak mahiyettedir.

Anahtar Kelimeler

Ara söz, Kutadgu Bilig, Yusuf Has Hacib, yapı, işlev

Kaynakça

• Aktulum, Kubilay. Metinlerarası İlişkiler. İstanbul: Öteki Yayıncılık, 2007.
• Arat, Reşit Rahmeti. Kutadgu Bilig. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2005.
• Bakhtin, M. Mikhael. “The Problem of Speech Genres”. Çev.V. W. McGee. Edt. C. Emerson & M. Holquist. Speech Genres and Other Late Essays. Austin, TX: University of Texas Press: 60-102, 1986.
• Barutçu Özönder, Sema. “Kutadgu Bilig I Zaman-Mekân-Konuşur: XI. Yüzyılda Balasagun'dan Kâşgar'a, Balasagunlu'dan Kâşgarlı'ya”. ÇÜTAD (2017) 2/2: 12-63.
• Barutçu Özönder, Sema. “Kutadgu Bilig II: Kutadgu Bilig'in Metin Türü ve Tarihsel Diyalektoloji İçin Değeri”. ÇÜTAD (2018) 3/2: 179-253.
• Başgöz, İlhan. "Sözlü Anlatımda Ara Söz: Türk Hikaye Anlatıcılarının Şahsi Mülahazalarına Ait Bir Durum İncelemesi". Çev. Metin Ekici. Milli Folklor (2001) 50: 86-104.
• Batur, Zekeriya ve Gölcü, İsmail. “Kutadgu Bilig’de Anlatımı Güçlendiren Materyaller: İkna Etme Teknikleri”. TSA (2013) 2: 169-202.
• Curtis, Paul M. “Byron's Beppo: Digression and Contingency”. Dalhousie Review (1993) 73: 18-33.
• Dawson, Paul. “From Digressions to Intrusions: Authorial Commentary in the Novel”. Studies in the Novel (2016) 48: 145-167.
• Dilaçar, Agop. Kutadgu Bilig İncelemesi. Ankara: TDK Yayınları, 1995.
• Duman, Mustafa. “Türk Halk Anlatmalarında Olumsuz Tipler –Mit, Destan, Halk Hikayesi-“. Yayımlanmamış Doktora Tezi. İzmir: Ege Üniversitesi, 2017.
• Gaisser, Julia Haig. “A Structural Analysis of the Digressions in the Iliad and the Odyssey”. Harvard Studies in Classical Philology (1969) 73: 1–43.
• Georges, Robert A. "Do Narrators Really Digress? A Reconsideration of ‘Audience Asides’ in Narrating". Western Folklore (1981) 40: 245-252.
• Gordon, Jill. “Power/Knowledge in Syracuse or Why the Digression in the Seventh Letter is not a Digression”. Edt. Reid H. & Ralkowski M. Plato at Syracuse: Essays on Plato in Western Greece with a new translation of the Seventh Letter by Jonah Radding. Sioux City, USA: Parnassos Press – Fonte Aretusa: 247-264, 2019.
• Pehlivan, Gürol. Dede Korkut Kitabı’nda Yapı, İdeoloji ve Yaratım: Dresden ve Vatikan Nüshalarının Mukayeseli Bir İncelemesi. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2015.
• Türkmen, Fikret. “Dede Korkut Hikâyelerinde Ara Sözler (Digressions)”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1998/1. Ankara: TDK Yayınları: 153-160, 2004.
• Urbanowicz, Michal. “The Functions of Digressions in Beowulf”. Acta Neophilologica (2013) XV-2: 213-223.