Kazakistan’da Yapılmış Kutadgu Bilig Çalışmalarının Kronolojik Kaynakçası Hakkında Bir Deneme

Yıl 2019, Cilt: 16 Sayı: 124, 30 - 50, 15.12.2019

Bekarys Nurimanov , Amangeldi Mamyt

Öz

Kutadgu Bilig’in Yusuf Has Hacib tarafından yazılışının 950. yıl dönümü olan 2019 yılı UNESCO Anma ve Kutlama Yıl Dönümleri programına alınmıştır. İslamiyet dönemi Türk edebiyatının en önemli eserlerinden biri olan ve Türk kültür, siyaset ve edebiyat gibi birçok alanda bilgiler barındıran Kutadgu Bilig hakkında dünyanın farklı ülkelerinde araştırmalar yapılmaktadır. Günümüze kadar Kutadgu Bilig üzerinde on dört tane kronolojik kaynakça çalışması yayımlanmıştır. Diğerlerine göre Ramiz Asker’in 2016’da hazırladığı bibliyografik çalışmasında Kazakistan’daki Kutadgu Bilig araştırmalarının büyük kısmı yer almıştır. Fakat burada dikkate alınmamış başka önemli kaynaklar da mevcuttur. 2016’da Gülnisa Jamal ve Muhammet Savaç Kafkasyalı tarafından yayımlanmış Kutadgu Bilig Araştırmaları Tarihi kitabında ise Kazakistan’daki Kutadgu Bilig çalışmalarının sadece bir parçasından bahsedilmiştir. Dolayısıyla Balasagunlu Yusuf ve onun Kutadgu Bilig adlı eseri hakkında Kazakistan’da yapılmış akademik çalışmaları ele almak son derece önemlidir. Bu makalede Kazakistan’da yapılmış Kutadgu Bilig çalışmaları kitap, yüksek lisans ve doktora tezi, makale ve bildiriler esas alınarak dört başlıkta incelenmiştir. Kitap ise; kitap bölümleri, aktarmalar ve incelemeler olarak üç alt başlık altında değerlendirilmiştir. Kazakistan’da Kutadgu Bilig hakkındaki ilk çalışmalar müstakil kitaplardan önce ders kitaplarının içinde bir bölüm olarak yer almıştır. Tez kısmında Yusuf Has Hacib ve onun Kutadgu Bilig adlı eserini değerlendiren edebiyat, dil bilim, eğitim ve felsefe alanında hazırlanmış yüksek lisans ve doktora çalışmaları tezleri ele alınmıştır. Makale kısmında Kazakistan’daki üniversite ve enstitülerin Belleten ve diğer araştırma dergilerinde yer alan çalışmalar gösterilmektedir. Ayrıca Kazakistan’da ülke genelinde ve Uluslararası düzeyde gerçekleştirilmiş bilimsel konferanslarda bildiri olarak sunulmuş Kutadgu Bilig çalışmaları da listelenmiştir. Neticede yirmi bir kitap, yirmi tez, kırk dokuz makale ve yüz yirmi sekiz bildiri metni tespit edilmiştir. Çalışmada Kiril alfabesiyle yazılan kaynaklar Latin harflerine aktarılarak verilmiştir. Kronolojik kaynakçada ilk yayımlar gösterilmiştir. Ayrıca içinde Kutadgu Bilig’in Kazakça aktarmalarından da örnekler olduğu antolojik eserlere, tekrar basılmış yayımlara ve gazete makalelerine yer verilmemiştir.

Anahtar Kelimeler

Kutadgu bilig, kaynakça, Kutadgu Bilig çalışmaları, Kazakistan, Kazakça, Kazakça

A Trial about the Chronological Resource of Kutadgu Bilig Studies in Kazakhstan

Öz

The 950th anniversary of Kutadgu Bilig's writing by Yusuf
Has Hacib was included in the UNESCO Commemoration and Celebration
Anniversaries program in 2019. Kutadgu Bilig, which is one of the most important works of
Turkish literature in Islamic period and which contains information about Turkish
culture, politics and literature life, is of great importance in world culture
and literature and it is worth investigating in different countries of the
world. To date, fourteen chronological bibliography studies have been
published on Kutadgu Bilig. According to others, Ramiz Asker's bibliographic study in 2016
included a large part of Kutadgu Bilig research in Kazakhstan. However, there are
important bibliographies that are not taken into consideration. In 2016,
Kutadgu Bilig Research History published by Gülnisa ​​Jamal and Muhammet Savaç Kafkasyalı
mentioned only a part of Kutadgu Bilig works in Kazakhstan. Therefore, it is very
important to consider the academic studies conducted in Kazakhstan about
Balasagunlu Yusuf and his Kutadgu Bilig work. In this article, Kutadgu Bilig studies
conducted in Kazakhstan are examined under four titles based on books, master's
and doctoral thesis, articles and papers. The book; book chapters, quotations
and reviews. The first studies on Kutadgu Bilig in Kazakhstan were included in the textbooks
as a chapter before the special book. In the thesis part, master's and doctoral theses
in literature, linguistics, education and philosophy which evaluate Yusuf Has
Hacib and his work Kutadgu
Bilig are discussed. In the article section, the studies
in Belleten and research journals of universities and institutes in Kazakhstan
are shown. In addition, Kutadgu Bilig studies, which were presented as papers in
scientific conferences held in Kazakhstan and throughout the country, were
listed. As a result, twenty-one books, twenty theses, forty-nine articles and
one hundred twenty-eight papers were identified. In the study, the sources
written in Cyrillic alphabet are transferred to Latin letters. The first
publications are shown in the chronological bibliography. In addition,
anthological works, reprinted publications and newspaper articles in which
Kutadgu Bilig is also a sample of Kazakh transcriptions are not included.

Anahtar Kelimeler

Kutadgu Bilig, bibliography, Kutadgu Bilig studies, Kazakhstan, Kazakh, Kazakh

Kaynakça

• Asker, R. Kutadgu Bilig Bibliyografyası, Araştırma. Bakü: BXQR, 2016.Asker, R. Yusuf Balasaguni ve Kutadgu Bilig Bibliyografyası. Bakı: AMBA, 2017.Bağdatlı, Ö. Kutadgu Bilig Bibliyografyası. Felsefe-Bilim Araştırmaları Dergisi, 2008, 14: 157-183.Gülensoy, T. Kutadgu Bilig Üzerine Bir Bibliyografya Denemesi. Bibliyografya Kitap Haberleri Bülteni. 1973, 4: 109-116.Gülensoy, T. Kutadgu Bilig Bibliyografyası. Türk Dili, 2000, 586: 371-377.Gulnisa, J., Kafkasyalı, M. Savaç. Kutadgu Bilig Araştırmaları Tarihi. Ankara: Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı, 2017.İmin, T. Çin’de Kutadgu Bilig Araştırmaları. Doğumunun 990. Yılında Yusuf Has Hacib ve Eseri. Kutadgu Bilig Bildirileri (26-27 Ekim 2009). Haz. M. Duman. Türk Dil Kurumu Yayınları. Ankara, 2011: 253-259.Kaymaz, Z. Kutadgu Bilig Hakkında Türkiye’de Yapılan Yayınlar Üzerine Bir Deneme. TurkishStudies, 2009, 4/3: 1408-1422.Kencebayev, B. Türik kağanatınan büginge deyin. Almatı: Asem-Sistem. 2010.Sertkaya, A. Kutadgu Bilig’in İngilizce Çevirileri. Doğumunun 990. Yılında Yusuf Has Hacib ve Eseri. Kutadgu Bilig Bildirileri (26-27 Ekim 2009). Haz. M. Duman. Türk Dil Kurumu Yayınları. Ankara, 2011: 461-470.Tilavov, A. Özbekistan’da Kutadgu Bilig Çalışmaları. Doğumunun 990. Yılında Yusuf Has Hacib ve Eseri. Kutadgu Bilig Bildirileri (26-27 Ekim 2009). Haz. M. Duman. Türk Dil Kurumu Yayınları. Ankara, 2011: 535-539.Uçar, E. Kutadgu Bilig’in Kronolojik Kaynakçası Hakkında Bir Deneme. Beşeri ve Sosyal Bilimler Dergisi, 2015a, 4: 62-100.Uçar, E. Kutadgu Bilig’in Kronolojik Kaynakçası (1825-2016) [Tekmilleştirilmiş Versiyon]. Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi, 2015b, 6: 6-47.Uçar, E. Kutadgu Bilig’in Kronolojik Kaynakçası (1825-2018). JOTS, 3/1, 2019: 139-239.Yasin, Y. Uygur Özerk Bölgesi’nde Kutadgu Bilig Araştırmaları-I. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 2014, 35: 81-109.