Osmanlı Haremi'nde Geleneksel Seyirlik Oyunlar

Yıl 2019, Cilt: 16 Sayı: 124, 136 - 146, 15.12.2019

Murat Kocaaslan

Öz

Bu çalışma, Topkapı Sarayı’nın harem bölümünde yaşayan hanehalkının temaşa ettiği geleneksel seyirlik oyunlara odaklanmaktadır. Genel anlamda halk dansları veya oyalanmak amacıyla oynanan oyunlar için seyirlik oyun ifadesi kullanılmaktadır. Seyirlik oyunlar sözlü ve sözsüz olmak üzere iki grup altında toplanmaktadır. Sözlü oyunlar arasında ortaoyunu, kukla, Karagöz oyunları, hokkabazlar ve mukallidler bulunurken, sözsüz oyunlar arasında, cambazlar, dansçılar (köçek, çengi, kâsebaz, tavşanoğlanı, curcunabaz, mıtrakbaz) hayvanlarla gösteri yapanlar ve ateşbazlar yer almaktadır. Osmanlı döneminde saray ve çevresi, seyirlik oyunlar ile her dönem ilişki içinde olmuş hem oyunların sergilenmesinde hem de oyuncuların sarayda himaye edilmesinde önemli bir rol oynamıştır. Bu anlamda sarayda her dönem oyunlar sevilerek temaşa edilmiştir. Seyirlik oyunların sarayın harem bölümünde de izlenip izlenmediği sorusu bu çalışmanın ana çıkış noktasını oluşturmaktadır. Bu anlamda yüksek duvarlar ve kafesli pencerelerin arkasında güneşten yoksun kasvetli bir dünya olan haremde durum neydi? Bu karanlık ve kasvetli dünyada büyük bir sessizlik içinde yarı karanlık dehlizlerde dolaşan, duvarları çinilerle kaplı karanlık koğuşlarda yaşayan cariyeler, sultanlar, hasekiler ve valide sultanlar nasıl vakit geçiriyorlardı. Haremin alt katlarında bulunan cariye koğuşlarında yaşayanlar tekdüze, sıkıcı, sıkı yasakların uygulandığı kapalı bir dünyada nasıl eğleniyorlardı? Geleneksel seyirlik oyunlardan hangileri icra edilmekteydi ve eğlencelere kimler katılmaktaydı? Bu eğlenceler haremin hangi mekânlarında icra edilmekteydi? Bu çalışmada tüm bu sorulara cevap bulmak için dönemin anlatılarına, kayıtlarına ve modern araştırmacıların çalışmalarına başvurularak imkânlar dahilinde geleneksel seyirlik oyunların izleri sürülmeye gayret edilmiştir. Bu tartışma, hem bugüne kadar ayrıntılı olarak ele alınmamış olan bu konuda yeni cevaplar aramayı, hem de bu kapalı dünyanın sakinlerinin eğlence anlayışlarına ve beğenilerine dair birtakım gözlemler yapmayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, harem, geleneksel seyirlik oyunlar, Karagöz, kukla, Hayalbâz, köçek

Kaynakça

• Abdurrahman Şeref Bey. “Topkapı Saray-ı Hümayunu”, Târîh-i Osmânî Encümeni Mecmuası, 10, (1329): 583-594.
• Ahmed Efendi. III. Selim’in Sırkâtibi Ahmed Efendi Tarafından Tutulan Rûznâme. Yay. Haz. V. Sema Arıkan. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1993.
• Ahmed Râsim. Muharrir Bu Ya!. İstanbul: Hamid Matbaası, 1926.