Demir Kazınan Kültür: Samsun Yöresi Demirci Damgaları

Yıl 2019, Cilt: 16 Sayı: 124, 175 - 188, 15.12.2019

Seyfullah Gül Ali Yılmaz

Öz

Kültür, bir toplumu diğer toplumlardan farklı kılan en önemli özelliklerden biridir. İnsan, kültür sahibi bir canlı olarak yaşadığı doğal çevreye kültürel bir görünüm kazandırır ve doğal çevreyi kültür yoluyla kendine mal eder, sahiplenir. Demir Çağı’ndan bu yana demirin ve demircilik ürünlerinin hayatın birçok alanında kullanılmasıyla birlikte demir, kültürel mirasın önemli unsurlarından biri olmuştur. Demir ve demircilik, Türk kültürü içerisinde de önemli bir yere sahiptir. Demircilik zanaatına ilişkin kültürel değerlerden biri de demircilerin nakış gibi işledikleri yapıtlarına vurdukları damgalardır. Türk tarihi ve kültürü açısından önemli belgeler olarak kabul edilebilecek demirci damgaları, demirci ustasının ürününe verdiği değeri ve güvenceyi ifade etmesinin yanı sıra, demirci esnafı ve müşteri arasındaki sosyal işleyişi, yazılı olmayan bir hukuku temsil etmektedir. Samsun yöresinde demircilik mesleği ile uğraşan ustaların sayısının gün geçtikçe azalmasıyla, kültürel bir miras olan demircilik zanaatı ve demirci damgaları giderek kaybolmaktadır. Bu çalışmada, Samsun yöresinde demircilik yapan ustaların damgalarının belirlenmesi, damgaların özellikleri ve zaman içindeki değişiminin kayıt altına alınması, demirci damgalarının kültürel miras açısından öneminin ortaya konulması amaçlanmaktadır. Çalışmada, Samsun’un 17 ilçesinde çeşitli zamanlarda saha çalışmaları yapılmış, yöredeki demirci ustalarıyla görüşülmüş, konuyla ilgili inceleme ve gözlemlerde bulunulmuştur. Bulgular, Samsun yöresinde demirci damga kültürünün, demircilerin yaptıkları aletlere vurdukları damgalarla yaşatıldığını ortaya koymaktadır. Özellikle Vezirköprü (13), Alaçam (8), Çarşamba (4), İlkadım (3), 19 Mayıs (1) ve Havza (1) ilçeleri Samsun’da demirci damga geleneğinin form değiştirmekle birlikte yaşatıldığı yerlerdir. Ancak damgalama geleneği varlığını sürdürmekle birlikte, damga şekilleri zaman içinde değişerek günümüze kadar ulaşmıştır. Samsun demirci damgaları kişisel damgalardır. Genelde her ustanın kendine özgü damgası bulunmaktadır. Çalışmanın sonuçları demirci damga işaretlerinin ustadan çırağa geçmediğini, çırakların usta olmalarıyla kendilerine yeni damgalar belirlediklerini ortaya koymaktadır. Modern sanayinin bütün olumsuz etkilerine rağmen demirci damgaları ve damgalama geleneği, geçmişten günümüze bir kültür olarak Samsun yöresinde varlığını sürdürmektedir. Bu kültürel değerin çeşitli disiplinler tarafından derinlemesine araştırılması, kayda geçirilmesi, korunması ve yaşatılarak gelecek kuşaklara aktarılması büyük önem taşımaktadır.

Anahtar Kelimeler

kültürel miras, kültür coğrafyası, demircilik, demirci damgası, Samsun

Kaynakça

• Akgül, Deniz. ″Ahilik Kültüründeki Etik İlkelerin Günümüz İşletmelerine Yansımaları: Kırşehir İli Örneği″. Ahi Evran Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 1(1), (2017): 8-26.
• Alp, K. Özlem. Orta Asya'dan Anadolu'ya Kültürel Sembollere Giriş. Ankara: Eflatun Yayınevi, 2009.
• Aksoy, Mustafa. "Türk Adı, Türk Damgaları ve Halı-Kilim Tarihi". Türk Dünyası Tarih Kültür Dergisi, 188, (2002) 37-41.