An Example of Recontextualization from Folk Stories To Alevi Cem Rituals: Kırat Semah

Yıl 2020, Cilt: 16 Sayı: 125, 123 - 137, 20.03.2020

Serdar Erkan

Öz

Kırat is the
horse of pratogonist Ruşen Ali in Köroğlu folk stories. The events leading to
Rusen Ali's name as Koroglu (the son of the blind) originate from Kırat. Köroğlu's
father was a famous groom and the sultan ordered him to find a horse to be
raised for him. With the notice of those who saw that the horse had not yet
reached maturity, the sultan made the groom blind and the son of the groom was
called Köroğlu.Köroğlu's narratives include not one but several themes
including Kırat, and most of Köroğlu's adventures with Kırat are performed according
to the nature of oral culture through poems and themes in the memory of the
narrators according to the requirements of the performance environment. Kırat's
poems are performed as folk songs independent from the traditional narrative
environment, which can be said by looking at the prevalence of the poems in the
verbal and non-verbal repertoire of Turkish folk music.

The subject of
our study is that when Kirat poems performed in Cem rituals which are
considered as the focal point of Alevi faith and cultural memory, poem attains
to a religious context. This contextual change reveals the idea that Kirat's
poems, which have come forward with their extraordinary aspects in the
tradition of storytelling but have no organic connection with religious
narratives, have been turned into semah. Symbolized words and idioms reflected
in the performance and thus the text of the Kirat semah make the existence of
poetry meaningful in the context of execution; The intertextual connection of
Kırat with prophet Muhammed and prophet Ali's sacred horses transcends poetry
and is reflected in behavior, words and explanations during performances.

Within this
framework, Kırat Semah is one of the examples that emphasizes the simultaneous
existence of folk poems in the social sphere and the cultural dynamism of each
performance. At the end of the study, it is emphasized that there is a lack of
contextual approach to the existence of texts in social life.

Anahtar Kelimeler

Kırat Semahı, Alevi Bektaşi Culture, Folk Stories, Cem Rituals, Turkish Folk Music

Halk Hikâyelerinden Cem Ritüellerine Bir Şiirin Yeniden Bağlamlandırılması Örneği: Kırat Semahı

Öz

Kırat; Anadolu sahası Köroğlu hikâyelerinde başkahraman Ruşen Ali’nin atıdır. Ruşen Ali’nin, Köroğlu (körün oğlu) adını almasına neden olan olayların başlangıcı, Kırat’a dayanmaktadır. Köroğ-lu’nun babası meşhur bir seyistir ve padişah kendisi için yetiştirilmesi üzere ona at bulmasını emretmiş, atın henüz olgunluğa kavuşmamış halini görenlerin ihbarlarıyla padişah, seyisi kör ettirmiş ve seyisin oğlu da Köroğlu olarak anılmaya başlanmıştır. Köroğlu anlatılarında Kırat’ın dâhil olduğu bir değil birden çok tema mevcuttur ve Köroğlu’nun Kırat’la olan maceralarının çoğu, sözlü kültürün doğası gereği, şiirler ve temalar halinde anlatıcıların hafızasında icra ortamlarının gerekliliklerine göre icra edilir. Kırat’a ait şiirler, geleneksel anlatım çevresinden bağımsız türküler olarak da icra edilir ki bu durumu şiirlerin Türk halk müziğinin sözlü ve sözsüz repertuvarındaki yaygınlıklarına bakarak anlamak mümkündür. İncelememizin konusu, Köroğlu hikâyelerinde icra edilen Kırat şiirlerinin, dini bir topluluk olan Alevilerin ve kültürel belleklerinin ve inançlarının odak noktası sayılan Cem ritüellerinde de icra edilmesi ve böylece şiirin dini bir bağlama kavuşmasıdır. Bu bağlamsal değişim, hikâyecilik geleneğinde olağanüstü yönleriyle öne çıkan ancak dinî anlatılarla organik bağlantısı bulunmayan Kırat’a ait şiirlerin semahlaştırıldığı düşüncesini ortaya çıkarmaktadır. Semahlaştırılan Kırat’ın icrasına ve dolayısıyla metnine yansıyan simgeleşmiş söz ve deyimler şiirin icra bağlamındaki mevcudiyetini anlamlı kılmakta; Hz. Muhammed’in, Hz. Ali’nin ve Hızır’ın kutsiyet atfedilen atlarıyla kurulan metinlerarası bağlantı şiirin metnini aşarak icra esnasında davranışa, sözlere ve açıklamalara yansımaktadır. Bu çerçevede, Kırat şiiri, halk edebiyatı çalışmalarında metne dökülerek bağlamsızlaştırılan ve edebi türlere ayrılarak tasnif edilen bağlamsız bir şiir değil; belirli bir metin üzerinden gerçekleştirilen kültürel icranın toplumsal alandaki eş zamanlı mevcudiyetine ve her icranın kendi kültürel dinamizmine vurgu yapan örneklerden biridir. İnceleme sonunda kültürel ifadeleri metin merkezli olarak ele alan çalışmaların eksik kalan bir yanına, metinlerin toplumsal yaşamdaki mevcudiyetlerine bağlamsal olarak yaklaşmanın gerekliliğine vurgu yapılmaktadır. 

Anahtar Kelimeler

Kırat Semahı, Alevi kültürü, halk hikâyeleri, Cem ritüeli, Türk halk müziği

Kaynakça

• Amos, Dan Ben. “Şartlar ve Çevre İçinde Folklorun Bir Tanımına Doğru”. Eker, Gülin Öğüt, ve diğerleri. Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar. Çev. Metin Ekici. Ankara: Milli Folklor, 2003. 31-55.
• Anitkar, Deniz. Video sahibi. Garip Dede Dergahı Kırat Semahı, online video. 2018. Erişim: 28 06 2019. <https://www.youtube.com/watch?v=G1v_Qzhmmi8>.
• Assmann, Jan. Kültürel Bellek Eski Yüksek Kültürlerde Yazı, Hatırlama ve Politik Kimlik. Çev. Ayşe Tekin. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2001.
• Âşık Daimi, icracı. Gine Kırcılandı Dağların Başı (Kırat Semahı), online video. Video sahibi: Halk Müziği Arşivi, 2016. Erişim: 25.07.2019. <https://www.youtube.com/watch?v=uAKva_Kl7fU>.
• Âşık Veysel Şatıroğlu, icracı. Kırat Semahı, albüm. Kalan Müzik, 2008
• Başköy Derneği. Video sahibi. Malatya Kırat Semahı Kağıthane Cem Evi semah Ekibi, online video. 2012. Erişim: 28 06 2019. <https://www.youtube.com/watch?v=E-1emM9BDNY>.
• Bauman, Richard. “Poetics and Performance as Critical Perspectives on Language and Social Life”. Annual Review of Anthropology 19 (1990): 59-88.
• Bloch, Maurice. Ritüel, Tarih, İktidar. Çev. Ümit Hüsrev Yolsal. Ankara: Dipnot Yayınları, 2014.
• Bor, Mustafa. Video sahibi. Seyh Hasan Köyü Kirat ve Ya Hizir semahi. 2013. Erişim 24 06 2019. <https://www.youtube.com/watch?v=roFep4smOv4>.
• Bozkurt, Fuat. Semahlar. İstanbul: Kapı Yayınlar, 2008.
• Çınar, Feyzullah. İcracı. Kırat Semahı, Online Ses Kaydı. Kalan Müzik, 2016. Erişim: 25 07 2019. <https://www.youtube.com/watch?v=6BOObaPag-8>.
• Doğan, Derya Karaburun ve Zafer Kılınçer. “Malatya İmam Zeynel Abidin Türbesi Alevi Cemleri ve Müzik”. İnönü Üniversitesi Sanat ve Tasarım Dergisi (2016): 1-13.
• Dönmez, Banu Mustan. “Alevi Müziğinin Geleceği: Sözlü Kültür Ürünlerinin Modern Dünyadaki Konumu ve Dönüşümü”. Geçmişten Günümüze Alevilik 1. Uluslararası Sempozyumu. Bingöl: Bingöl Üniversitesi Yayınları, 2013. 189-203.
• Eko Ekolayzer, video sahibi. Kırat Semahı Divriği, online video kaydı. 2013. Erişim: 28 06 2019. <https://www.youtube.com/watch?v=qliyyt58r5c>.
• Elçi, Armağan. “semah Geleneğinin Uygulanması”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi 12 (1999): 171-184.
• Erdoğan, Emrah. Video sahibi. Sivas Kangal Kırat Semah, online video. 2019. Erişim: 28 06 2019. <https://www.youtube.com/watch?v=WIOSJWtpnv8>.
• Eroğlu, Seval. Arguvan Yöresinde İcra Edilen semahların Müzikal Özellikleri. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi], 2011.
• Erol, Ayhan. “Re-Imagining Identity: The Transformation of the Alevi semah”. Middle Eastern Studies 46.3 (2010): 375-387.
• Ertürk, Hamza. İcracı. Kırat Semahı. Video sahibi: Eko Ekolayzer. 2009. Erişim: 28 06 2019. <https://www.youtube.com/watch?v=gqldOdQ9i68>.
• Geygel, Hasan. Video sahibi. Sivas Divriği - Kırat Semahı - Kavaklısu Köyü ( Gömüskür ), online video.2016. Erişim: 28 06 2019. <https://www.youtube.com/watch?v=q_OVPzaoZv4>.
• Gülsen, Nedim. Video sahibi. Kırat Semahı, online video. 2016.Erişim: 28 06 2019. <https://www.youtube.com/watch?v=7MDwRylC9Ro>.
• Güray, Cenk. “Devirsel İbadet Modelleri olarak semah-Semâ Uygulamalarının Tarihsel Kökenleri”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 87 (2018): 23-48.
• Kaya, Yusuf. Video sahibi. Kırat Semahı, online video. 2013. Erişim: 25 06 2019. <https://www.youtube.com/watch?v=COEmIV6clFo>.
• Kenanoğlu, Ali ve İsmail Onarlı. Hubyar Sultan Ocağı ve Beydili Sıraç Türkmenleri. İstanbul: Hubyar Sultan Kültür ve Tanıtma Derneği, 2003.
• Lord, Albert B. The Singer of Tales. Cambridge: Harvard University Press, 2000.
• Onatça, Neşe Ayışıt. Alevi-Bektaşi Kültüründe Kırklar semahı Müzikal Analiz Çalışması. İstanbul: Bağlam Yayıncılık, 2007.
• Ong, Walter. Sözlü ve Yazılı Kültür Sözün Teknolojileşmesi. İstanbul: Metis Yayınları, 1995.
• Özdemir, Ulaş. Kimlik, Ritüel, Müzik İcrası İstanbul Cemevlerinde Zakirlik Hizmeti. İstanbul: Kolektif Kitap, 2016.
• Özlem Plak, Yön. Sivas halayları - Divriği Kırat Semahı, online ses kaydı. 2014. Erişim: 28 06 2019. <https://www.youtube.com/watch?v=I4UzpV0wJLA>.
• Özmen, İsmail. Alevi Bektaşi Şiirleri Antolojisi Cilt III 17.- 18. Yüzyıl. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1998.
• PAK Merkez Gençliği, Video sahibi. Kırat Semahı, online video. 2016. Erişim: 28 06 2019. <https://www.youtube.com/watch?v=RD-Mz5sR6Jc>.
• Titon, Jeff Todd. “Music, Folk and Traditional”. Bauman, Richard. Folklore, Cultural Performances, and Popular Entertainments. New York: Oxford University Press, 1992. 167-171.
• Tokat, Feyza. “Tezkire-İ Şeyh Safî’ye Göre Erdebil Tekkesi’nde semah”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 87 (2018): 49-71.
• Yöre, Seyit. “Alevi Bektaşi Kültürünün Müziksel Kodları”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 60 (2011): 219-244.