Geleneğin İcadı ve Yeniden Canlandırılması Tartışmaları Ekseninde Bir Kazak Geleneği: Amal Merekesi-Körisüv Küni (Amal Bayramı/Görüşme Günü)

Yıl 2020, Cilt: 16 Sayı: 125, 46 - 59, 20.03.2020

Cemile Kınacı Fatih Balcı

Öz

Sovyetler Birliği’nin çöküşünün ardından bağımsızlığına kavuşan Kazakistan, millî unsurlarını öne çıkaran devlet politikasıyla dikkat çekmektedir. Kazakistan’da kurucu Devlet Başkanı Nursultan Nazarbayev öncülüğünde ortak Türk kimliğini ve Kazak millî kimliğini güçlendirmeye yönelik faaliyetler yürütülmektedir. Kazak halkının millî kültürü, Kazak millî kimliğinin güçlendirilmesinde önemli bir kaynak olarak görülmektedir. Bu kapsamda devlet eliyle Kazak halkına özgü özel günlerin, millî bayramların kutlanmasına büyük önem verilmektedir. Kazaklara özgü bu bayramlardan biri Amal Merekesi/Körisüv Küni (Amal Bayramı/Görüşme Günü) adını taşımaktadır. Bu gelenek, Kazakistan’da 14 Mart’ta, Nevruz Bayramı’ndan bir hafta önce kutlanmaktadır. Körisüv Küni geleneği, Nevruz Bayramı ile büyük bir benzerlik göstermektedir. Bu bayram Güneş takvimine göre 13 Mart’ta kış mevsiminin biterek 14 Mart itibariyle bahar ayı olan Amal (Hamal) ayının başlamasıyla kutlanmaktadır. Bayram bu nedenle Amal Merekesi olarak da adlandırılmıştır. Öte yandan, konargöçer Kazak yaşayışı da bayramın Körisüv Küni olarak adlandırılmasında etkili olmuştur. Uzun kışın ardından baharda halkın birbiriyle görüşmesi bu ismin çıkış noktasıdır. Bayram, günümüzde özellikle Batı Kazakistan’da yaygın olarak kutlanmaktadır. Batı bölgelerindeki yerel yönetimler bu bayramda ses getiren etkinlikler düzenlemektedir. Daha çok yerel bayram özelliği taşıyan Körisüv Küni, son birkaç yıldır ise devlet eliyle ülke geneline mal edilmeye çalışılmaktadır. Bu makalede Kazak halkının Körisüv Küni geleneği hakkında bilgiler verilmiştir. Körisüv Küni’nin tarihi, kutlanması, bu bayramda yapılan ritüeller üzerinde durulmuştur. Geçmişte ve günümüzde Körisüv Küni’nin nasıl kutlandığı ele alınmıştır. Körisüv Küni’nin yerel bir gelenek iken son yıllarda ulusallaşarak ülke çapında kutlanan bir bayrama dönüş serüveni ortaya konulmuştur. Bayramın yerelden genele dönüşünün neden ve nasıl değiştiğine odaklanılmıştır. Ayrıca Kazakistan’ın farklı bölgelerinde yaşayan kaynak kişilerin görüşleri doğrultusunda Körisüv Küni’nin Kazak insanının zihninde günümüzde ne ifade ettiği, bu bayramın nasıl algılandığı, halk nezdinde gerçekten yerel bir gelenekken ulusal bir geleneğe dönüşüp dönüşmediği, Körisüv Küni geleneğinin nasıl ortaya çıktığı, icat edilen bir gelenek mi yoksa yerelken ulusallaşan bir gelenek mi olduğu sorularına yanıtlar aranmıştır. Kazakistan’ın farklı bölgelerinde yaşayan kaynak kişilerle yapılan görüşme verileri ve eldeki diğer veriler Körisüv Küni’nin Nevruz Bayramı’na dayandırılarak icat edilmiş bir gelenek olduğu izlenimini vermektedir. Geçmişte Rus yoğunluğu ve baskısı Kazakistan’ın batı bölgelerinde daha çok hissedildiği için Sovyet devrinde Nevruz Bayramı’nı açık açık kutlayamayan Batı Kazakistan halkı, kendi halk takvimine uygun olarak Nevruz’un bütün ritüellerini muhafaza ederek “Körisüv Küni” adıyla Nevruz Bayramını kutlamıştır. 1988’de Nevruz Bayramı’nın 21-22 Mart tarihinde sabitlenmesinin ardından ise Nevruz Bayramı ile birlikte 14 Mart’ta kutlanan “halk hafızasındaki Nevruz” da Körisüv Küni adıyla kutlanmaya devam etmiştir. Günümüzde Körisüv Küni, içeriği bakımından Kazak millî kimliğinin güçlendirilmesinde argüman olarak kullanılmaya oldukça elverişlidir. Bayramın içeriğinde yer alan ve millî kimliği temsil eden ritüeller son yıllarda bayramın devlet eliyle kutlanmasında etkili bir unsur olmuştur. Kazak halkının millî kimliğini öne çıkaran, Kazaklara özgü unsurlara dikkat çeken Körisüv Küni, günümüzde Kazak halkı açısından önemli ve özgün bir gelenektir.

 

   

Anahtar Kelimeler

Amal Merekesi/Körisüv Küni, Kazak, millî kimlik, Nevruz, Geleneğin İcadı

Kaynakça

• Artun, Erman (1999), “Türk Halk Kültüründe Nevruz, Uluslararası Nevruz Sempozyumu, Karaganda, Kazakistan. http://turkoloji.cu.edu.tr/html/ea_turk_halk_kulturu_nevruz.htm (son erişim tarihi: 20.09.19)
• Çay, Abdulhaluk (1988), Türk Ergenekon Bayramı Nevruz, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yay: 88, Seri. IV, Sayı: A. 24, Ankara.
• Ergali, Serik (2014), “Körisüv Küni” Deytin Kazak Etnografiyasında Kün Jok!, 14 Navrız. https://abai.kz/post/18864 (son erişim tarihi: 04.08.19)
• Hobsbawm, Eric (2006), “Gelenekleri İcat Etmek”, Geleneğin İcadı, (Derleyenler: Eric Hobsbawm- Terence Ranger), Türkçesi: Mehmet Murat Şahin, s. 1-18, İstanbul: Agora Kitaplığı.
• Gündüz, Şinasi (2007), “Nevruz”, TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt 33, sayfa. 60-61, İstanbul.
• Janat, Erbol (2016), “Amal” Merekesi Nege 14 Navrızda Toylanadı?, Kazinform Halıkaralık Akparat Agenttigi, 14 Navrız 2016. https://www.inform.kz/kz/amal-merekesi-nege-14-nauryzda- toylanady_a2880566 (son erişim tarihi: 04.08.19)
• Kılıç, Abdullah (2000), “Anadolu’da Nevruz Kutlamalarına Bağlı Olarak Yaşatılan Halk İnanışları ve Uygulamalarına Genel Bir Bakış” Uluslararası Nevruz Sempozyumu Bildirileri, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara.
• Korkmaz, Ramazan (2000), “Çıldır’daki Nevruz Törenleri ve Bu Törenlerin Şamanik Kültürle İlişkisi”, Türk Dünyasında Nevruz Üçüncü Uluslararası Bilgi Şöleni Bildirileri, Atatürk Kültür Merkezi Yay., Ankara.
• Kuttımratulı, Kazbek (2017), “Bir Jasınız Kuttı Bolsın!”, Egemen Qazaqstan, No: 51 (29032), 14 Navrız, Seysenbi 2017 Jıl, b.1,9.
• Käkişev, Nurdäwlet (2018), “Elordada Tuñğış Ret Toylandı”, Astana Aqshamy, 22 Nawrız, 2018. http://www.astana-akshamy.kz/elordada-tungghysh-ret-tojlandy/ (son erişim tarihi: 04.08.19)
• Nazarbayev, Nursultan (2018 a), “Büyük Bozkırın Yedi Yönü”, Nursultan Nazarbayev Büyük Bozkır’ın Manevi Dirilişi, s. 25-38, Ankara: Kazakistan Cumhuriyeti Ankara Büyükelçiliği-Ahmet Yesevi Üniversitesi Mütevelli Heyet Başkanlığı.
• Nazarbayev, Nursultan (2018 b), “Geleceğe Bakış: Manevi Uyanış”, Nursultan Nazarbayev Büyük Bozkır’ın Manevi Dirilişi, s. 59-78, Ankara: Kazakistan Cumhuriyeti Ankara Büyükelçiliği-Ahmet Yesevi Üniversitesi Mütevelli Heyet Başkanlığı.
• Nüsipokasulı, Ayıp (2014), Tal Besikten Jer Besikke Deyin, Almatı: “Öner 21-Gasır”.
• Şengül, Abdullah (2008), “Türk Kültüründe Nevruz ve Anadolu’daki Nevruz Kutlamaları”, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, Sayı: 26, s. 61-73.
• Turan, Ahsen (1996), “Kazakların Milli Bayramı Nevruz”, Nevruz ve Renkler, Türk Dünyasında Nevruz İkinci Bilgi Şöleni, Atatürk Kültür Merkezi Yay., Sayı: 116, s. 341-344, Ankara.
• (2000), “Anadolu’daki Nevruz’la İlgili Uygulamalar”, Türk Dünyasında Nevruz Üçüncü Uluslararası Bilgi Şöleni Bildirileri, Atatürk Kültür Merkezi Yay., Ankara.
• Yıldırım, Seyfi-Egamberdiyev, Mirzahan (2019), “Kazakistan Almatı’da Körisü Künü, Soykırım Müzesi, Göç Yürüyüşü, Nevruz Kutlamaları ve Diğer Hususlarla İlgili İzlenimler”, Türk Yurdu, Sayı: 381, Mayıs, s. 92-96.
• Elektronik Kaynaklar https://massaget.kz/arnayyi_jobalar/22-nauriz/9050, 2013 Navrız, “14 Navrız- Körisüv Küni” (son erişim 08.09.19).
• https://webpress.kz/ru/news/kulutura/atiraudagi__korisu_kuni, 15 Marta 2019, “Atıravdagı Körisüv Küni- Kuvanışpen Bölisüv Küni” (son erişim 08.09.19) https://24.kz/kz/zha-aly-tar/o-am/item/302335-amal-merekesin-tojlau-a-a-taudan-otpan-tau-a-300-atty-keruen-k-shi-attandy, 14.03.2019, “Amal Merekesin Toylavga Aktavdan Otpan Tavga 300 Attı Körüven Köşi Attandı” (son erişim 08.09.19)