Sarıcakaya (Eskişehir) Dağküplü Köyü Mekikli Dokumaları

Yıl 2020, Cilt: 16 Sayı: 125, 227 - 247, 20.03.2020

Ebru Çatalkaya Kök Fatma Nur Başaran

Öz

Anadolu’nun, geleneksel yöntemlerle pamuk, ipek, yün iplik üretimi yapılan hemen her bölge-sinde basit el tezgahları ile bez dokumacılığı da yapılmıştır. Giysilik, döşemelik gibi gereksinimleri karşılamanın yanı sıra önemli bir gelir kaynağı da oluşturan bu dokumalar, bazı yörelerde hammadde özellikleri ile tanınarak isimlendirilmiş (Ankara sofu, Hatay ipeklisi vb.), bazılarında özel bitim işlemleri (Şal Şapik) veya dokuma tekniği (Dastar) ile kendine özgü nitelikler kazanmıştır. Sanayi devriminden sonra tekstil sektöründe artan makineleşme, yoğun emek gerektiren el dokumalarının rekabetini zorlaştırmış, hızlı moda akımları geleneksel üretime gösterilen ilgi ve talebi azaltmıştır. Geçmişte aile içinde kuşaklar arasında devredilen, usta-çırak ilişkileri ile ahilik mertebesine ulaşan dokumacılık, ne yazık ki pek çok yörede terk edilen meslekler arasına dâhil olmuştur. Bahçe veya evin bir köşesinde yer alan tezgah ve diğer dokuma araç-gereçleri atıl durumda çürümeye terkedilmiş hatta çoğu bölgede imha edilmiştir. Günümüzde yerel kurum ve kuruluşların canlandırma çalışmaları ise çoğunlukla yöresel orijinalliğin yozlaşarak dokunmasına neden olabilmektedir. Bu süreç, sebep olduğu meslek erozyonu yanında, kültürel değerlerin de unutulmasına neden olduğundan, geçmişten günümüze ulaşabilen dokuma örneklerinin saha çalışmaları ve bilimsel araştırma teknikleri ile derle-nerek belgelenmesi büyük önem taşımaktadır. Bu çalışmada, Eskişehir ilinin Sarıcakaya ilçesine bağlı Dağküplü köyünde geçmişte önemli bir yere sahip olan mekikli dokumalar incelenmiştir. Geleneksel dokuma faaliyetlerinin yörede tamamen terk edildiği, ancak halen Eskişehir Olgunlaşma Enstitü-sü’nde geleneksel Dağküplü dokumalarının yaşatılmaya çalışıldığı tespit edilmiştir. Dağküplü köyün-de geçmişte dokuma yapmış ailelere ve Eskişehir Olgunlaşma Enstitüsü’ndeki “Sarıcakaya-Dağküplü Köyü Kumaş Dokumaları” projesi kapsamında çalışan eğitmen ve usta öğreticilere ulaşılarak, eski ve yeni dokuma örnekleri incelenmiştir. Alan araştırmasından elden edilen verilere göre Dağküplü köyünde pamuk ve ipek iplikten örtme, sofra bezi, peşkir, yatak çarşafı, göynek ve her türlü ihtiyaç için kullanılan top bezler üretilmiştir. Enstitü’de ise proje kapsamında sadece peşkir dokunmaktadır. Bu dokumalar, orjinal yöre dokumaları ile iplik numarası, hammadde ve desen özellikleri bakımın-dan benzer özelliklere sahipken, santimetredeki sıklık ve kullanılan tarak numarası bakımından farklıdır. Elde edilen veriler doğrultusunda eski ve yeni dokumaların kumaş kimlikleri oluşturulmuş-tur. Ulaşılabilen dokuma örneklerinin kullanım yeri, örgü türü, iplik cinsi, iplik büküm yönü ve adedi, iplik numarası, 1 cm’deki iplik sıklığı, faydalı tarak eni, toplam çözgü tel sayısı, tarak numara-sı, en ve boy ölçülerine ait bilgiler tablolaştırılarak değerlendirilmiştir. Aynı zamanda araç-gereç özellikleri, dokuma hazırlık işlemleri, dokuma ve bitim işlemleri, motif ve kompozisyon özellikleri incelenmiştir. Çalışma, örnek fotoğraf ve motif çizimleri ile desteklenmiştir. Dağküplü köyü mekikli dokumalarının ilk örnekleri ile günümüzde dokunan örneklerinin görsel ve teknik özellikler bakı-mından karşılaştırılması ve dokuma kimliklerinin literatüre kazandırılması amacıyla hazırlanan bu çalışma, dokumaların orijinal özellikleri korunarak aynen üretilebilmesi ve gelecek nesillere ışık tutması açısından önem arz etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Eskişehir, Sarıcakaya, Dağküplü Köyü, mekikli dokuma, kumaş analizi

Kaynakça

• Akpınarlı, H. Feriha ve Başaran F. Nur. “Kırım Kültüründe Maramalar”. Millî Folklor, 94 (Yaz 2012): 162-172.
• Arslan, Cafer. “Dağküplü Bez Dokumaları”. 7th Internatio-nal Istanbul Textile Conference, Anadolu’ya Doku’N’an Bezler Bezce 2016, (21-23 Mart 2016):269-280.
• Başaran, Fatma Nur. “Bayburt Yöresinde Geleneksel Ehram Dokumacılığı Üretim Teknikleri, Motif ve Kompozis-yon Özellikleri”. Millî Folklor, 104 (Kış 2014): 151-166.
• Başaran, Fatma Nur. Basit Yapılı Dokuma Teknikleri. An-kara: Karınca Yayınları, 2019.
• Başaran, Fatma Nur. Bileşik Yapılı Dokuma Teknikleri. An-kara: Karınca Yayınları, 2020.