Tüketim ve Beslenme Antropolojisinin Bakışıyla Prizren’de Kahve ve Türk Kahvesi İçme Kültürü

Yıl 2020, Cilt: 16 Sayı: 126, 210 - 222, 24.06.2020

Alim Koray Cengiz Elsev Brına Lopar

Öz

Beslenme ve tüketim alışkanlıkları, bir toplumun düşünüş biçimlerine, bireyler arası ilişkilere ve aynı zamanda iktisadi yaşamına dair bilgileri barındırır. Bir tüketim malzemesi ya da beslenmeyle ilgili bir nesnenin toplum içerisindeki kullanımı ve değişimi üzerinden o toplumla ilgili detaylı bilgiler edinilebilir. Besin paylaşımı toplum içerisindeki kolektif örüntülerin görünür olmasını sağlayacaktır. Yiyecek hazırlanması, besinlerin yenilebilir hale gelmesini içeren bir dönüşüm sürecini gerektirir. Ayrıca, besin vücuda güç verdiği gibi haz da vermektedir. Hem bir zaman harcanması hem de haz vermesi bakımından besinler anıların inşa edilmesine de katkı sağlarlar. Bir tüketim davranışı olarak beslenme toplum içerisindeki sınıfsal farklılıkların görünmesine de aracılık eder. İçecekler de yiyeceklerde olduğu gibi bireysel ve kolektif benzerliklerin ve farklılıkların görünmesi için bize bilgiler verir. Tüketim malzemesi olarak kahve de sıcak içecekler kategorisinde neredeyse tüm dünyada önde gelen tüketim maddelerinden birisidir. Anadolu’da olduğu gibi Balkanlarda da kahve hazırlanması ve sunumu sosyal ve kültürel açıdan önemli bir yer tutmaktadır. Kosova’nın önemli kültürel şehirlerinden Prizren’de, Türk kahvesi tüketimi ve kahve içme kültürü de hem kent kültürüne hem de gündelik yaşama dair pek çok örüntüyü barındırmaktadır. Arnavutların, Boşnakların, Romanların (Romların), Sırpların ve Türklerin bir arada yaşadığı çokkültürlü bir kent olan Prizren kentinde kahve içme kültürü de buna paralel olarak çeşitlilikler göstermektedir. Kahve hazırlama ve sunumu, yazılı olmayan kültürel pratikler üzerinden Prizren’de bireyler ve gruplar arası ilişkilere ve kültürel kimliğe dair bilgiler vermektedir. Düğünlerde, kız isteme törenlerinde ve ölüm merasimlerinde kahve sunumu belirli ritüller eşliğinde yapılmaktadır. ‘Din gayreti kahvesi’ ya da yerel dille ‘celin yani kahvesi’ ve fincan kahvesi Prizren’e özgü kültürel bilgiler vermektedir. Ayrıca, 1998-1999 yılları arasında ülkede yaşanan savaş sonrası iktisadi yaşamdaki değişikliklerle birlikte kent yaşamında kahve tüketim kültüründe de bazı değişimler gözlenmektedir. Kentteki ekonomik değişimin tüketicilerin tüketim alışkanlıklarında değişiklikler oluşturduğu gözlenmektedir. Savaş sonrası kentte birçok yeni ve modern görünümlü kafe açılmış ve tüketicilerin birlikte yeni ürünleri deneme isteğiyle birlikte espresso ve macchiato gibi ürünler de kullanıma girmiştir. Çalışma kapsamında, Prizrenlilerin kahve satın alma pratikleri de incelenmiştir. Satın alma pratikleri ve tercihleri bireylerin yaşam şekli, dünya görüşü ve kimliği hakkında bilgiler verir. Prizren genelinde hazır ve paketlenmiş ürünler yerine açıkta satılan ve farklı derecelerde kavrulmuş kahve ürünleri tercih edilmektedir. Bu kapsamda kahve satın alırken kahvenin içerisine eklenen nohut ve yulaf gibi diğer ürünler de incelenmiştir. Bu çalışma genelinde, gündelik yaşamda Türk kahvesi ve kahve tüketimi üzerinden Prizren’de sosyal, kültürel ve iktisadi yaşama dair bilgiler ele alınmaktadır. Çalışma, katılımlı gözlem ve kent sakinleriyle gerçekleştirilen detaylı görüşmelerden oluşan etnografik çalışmayı ve literatür çalışmasını kapsamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Tüketim, Kahve, Prizren, Çok kültürlülük, beslenme antropolojisi

Kaynakça

• Akgün, Sibel. Kosova’nın Avrupa Birliği’ne Entegrasyon Süreci ve Bu Süreçte Kosova Türkleri, Çankırı Karatekin Üniversitesi Uluslararası Avrasya Strateji Dergisi (2) 1, 2014: 1-14.
• Anderson, E.N. Everyone eats: understanding food and culture, New York University Press, 2014.
• Attfield, Judy. Wild Things: The Material Culture of Everyday Life, Berg. 2000.
• Bajmaku, Ajhan. Narter, Çınar. The socio-cultural and political significance of coffeehouses and coffee culture during the independence processes of kosovo, 3rd International Conference on Business, Technology and Innovation - Chapter: Architecture, Spatial Planning and Civil Engineering, 2014: 17-22.
• Baudrillard, Jean. Tüketim Toplumu Söylenceleri Yapıları, Ayrıntı Yayınları, 2016.
• Bauman, Zygmunt. Consuming life, Polity Press, 2007.
• Cohen, Anthony. Topluluğun Simgesel Kuruluşu, Çev.: Mehmet Küçük, Dost Kitabevi, 1999.
• Çavuşoğlu, Halim. “Yugoslavya-Makedonya” Topraklarından Türkiye’ye Göçler ve Nedenleri”. Bilig 41, 2007: 123-154.
• Çaylı Rahte, E. “Medya ve Kültürün Küresel Akışı: Türk Dizilerinin Kosova'da Alımlanması”. Milli Folklor, 29(114). 2017: 66-78.
• Demirel, Nuri. "Kosova'nın Temel Dinamikleri." Sosyoloji Konferansları, 32 (1998): 55-73.
• Dietler, Michael. Culinary Encounters: Food, Identity and Colonialism, The archaeology of food and identity, 2007.
• Douglas, Mary ve Isherwood, Baron. Tüketimin Antropolojisi, Çev. Erden Attila Aytekin, Dost Yayınevi: 1999.
• Duru, Necip Fazıl. Kosova Türklerinin Baharı Karşılama Ritüelleri, Millî Folklor, Yıl 23, Sayı: 89, 2011: 276-281.
• Emin, Nedim. Kosova Siyasetini Anlama Kılavuzu, SETA Yayınları, 2014.
• Farquhar, Judith. "Food, Eating and the Good Life", Handbook of Material Culture, (Edit. Chris Tilley), Sage Publications, 2006: 145-160.
• Fieldhouse, Paul. Food and nutrition: customs and culture. Springer, 2013.
• Fischler, Claude. "Food, self and identity." Information (International Social Science Council) 27.2, 1988: 275-292.
• Gibson, Sarah. "Food mobilities: traveling, dwelling, and eating cultures." Space and Culture, 10.1, 2007: 4-21.
• Heise, Ulla, Kahve ve Kahvehane, Çev Mustafa Tüzel. Dost Kitabevi, 2001.
• Holtzman, Jon D. "Food and memory." Annu. Rev. Anthropol. 35, 2006: 361-378.
• Ichijo, Atsuko ve Ranta, Ronald. Yemek ve Ulusal Kimlik Gündelik Yaşamdan Küresel Siyasete, Ayrıntı Yayınları: 2016.
• Kaćka, Muljaim. Multilingvism In The Prizren Area, Linguistics, Culture And Identity In Foreign Language Education, IBU Publications, 2014: 1431-1438.
• Kittler, Pamela Goyan, Kathryn P. Sucher, and Marcia Nelms. Food and culture. Cengage Learning, 2011.
• McCracken, Grant. Culture and Consumption: A Theoretical Account of the Structure and Movement of the Cultural Meaning of Consumer Goods, Journal of Consumer Research, Vol. 13, No. 1, 1986: 71-84.
• Mehmeti, Jeton. The Economic and Social Investment of Turkey in Kosovo, Adam Akademi Sosyal Bilimler Dergisi, 2(1). 2016: 97-106.
• Oran, Baskın. "Balkan Türkleri Üzerine İncelemeler - Bulgaristan, Makedonya, Kosova, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi. 48.1-4, 1993: 121-147.
• Ortaylı, İlber. Son İmparatorluk Osmanlı, Timaş Yayınevi. 2006.
• Özlem, Kader. "Kosova Sorunu Ekseninde Küresel Aktörlerin Politikalarının Analizi." Küresel Riskler ve Bölgesel Krizler, Atilla Sandıklı-Elnur İsmayıl (Der.), Bilgesam Yayınları, 2017: 99-125.
• Sancaktar, Caner. Yugoslavya’da Sosyalist Özyönetim Denetimi, Doruk Yayınları: 2017.
• Schivelbusch, Wolfgang. Keyif Verici Maddelerin Tarihi Cennet, Tat ve Mantık, Dost Kitabevi, Ankara, 2000.
• Sutton, David. Materializing Culture - Remembrance of Repasts - An Anthropology of Food and Memory, Berg: 2001.
• Verma, Harsh V. “Coffee and Tea: Socio-cultural Meaning, Context and Branding”, Asia-Pacific Journal of Management Research and Innovation, 9 (2), 2013: 157-170.
• Warde, Alan. Consumption, food and taste. Sage, 1997.