Altın Işık Masallarındaki Kadın Tipinin Kültürel Bellek ve Feminist Söylem Bağlamında İncelemesi

Yıl 2020, Cilt: 16 Sayı: 126, 40 - 51, 24.06.2020

Gamze Somuncuoğlu Özot

Öz

Ziya Gökalp’in Altın Işık adlı eserinde yer alan masallardan birçoğunun başkahramanının oldukça baskın özelliklere sahip-bazılarının aynı zamanda savaşçı- kadınlardan oluşuyor olması, Türklerin kadın algısının anımsatılması ve kolektif bir değer olarak Türk çocuklarına da aktarımı bağlamında önem arz etmektedir. Konuya kültürel bellek bağlamında yaklaşıldığında, Ziya Gökalp’in didaktik üslubunun Türk kültürünün gelişerek devam etmesine büyük katkı sağladığı yadsınamaz bir gerçektir. Altın Işık’taki masallarda başkahraman olan kadınlar güçlü, kararlı, fedakâr, savaşçı, iyimser, sadık yapılarıyla dikkat çekerler. Bununla birlikte ataerkil toplum düzenine yer yer karşı duruşlarıyla, eril zihinlerde kadınla ilgili oluşmuş “öteki” imajını kırışlarıyla, çalışkan ve sebat eden özellikleriyle okuyucu karşısına çıkarlar. Eserde ataerkil düzenin eleştirisi bu masallar yoluyla yapılmış, özellikle kız çocuklarına masallar yoluyla şu konularda öğütler verilmiştir: Eş seçiminde tanıyıp sevmenin önemi, eş adayının makamının, mevkiinin önemsizliği ve kendi kendine büyük kararlar verebilme özgüvenine sahip olmanın ehemmiyeti. Söz konusu masallarda kız çocuklarının babalarının istediği kişilerle evlendirilmeleri, fiziksel güç açısından küçük görülmeleri kısacası erkek merkezlilik ve toplumsal cinsiyet sorunsalları ustalıklı bir dil ile eleştirilmiştir. Türklere ait en eski yapıt, tarih kitabı, Türk kültürünün en eski yapısının öğrenilebileceği bir eser olan 8.yüzyılda yazılmış Orhun Kitabeleri’nde kağan ve hatunun eşitliğine gönderme yapılmaktadır. Daha sonraki kaynaklara bakıldığında da eski Türk kültüründe kadına büyük değer verildiği görülmektedir. Ziya Gökalp, eser verdiği sürece her daim eski Türk kültürünün bu ve buna benzer modern yapısını hatırlatmayı ve kültürel bellekten bu özelliklerin silinmesini engellemeyi kendine şiar edinmiştir. Altın Işık’ta Türklerde kadının savaşçı özelliklerine de göndermeler yapılmıştır. Türk kadınlarının savaşçı özelliği kimi yerlerde sorunlarla mücadeledeki sebatkâr yapılarıyla kimi yerlerde de bilfiil ata binip ok atabilen, kılıçla savaşabilen bir yapıda gözler önüne serilmiştir. Altın Işık’taki masallarda yer alan kadın tipini, tek bir kadının farklı durum ve yaşantılardaki halleri olarak düşünmek yanlış olmaz. Eserdeki güçlü ve iyi kadın tipinin kendi içinde değişmez bir formülü olduğu söylenebilir. Güçlü, fedakâr, akıllı, savaşçı, sebat eden, kararlı yapıları kadın kahramanların ortak özellikleridir. Bilindiği üzere masal türünün hedef kitlesi çocuklardır. Çocukluk döneminde oluşturulan bakış açısı, ilerleyen dönemlerde kemikleşecek olan kimlik ve karakterde başat unsurlardan biri olacaktır. Eserlerinde çocuk eğitimine oldukça önem veren ve bu konunun üzerinde ısrarla duran Ziya Gökalp, genç nesle Türk kültüründe “kadın” algısını bu masallar yoluyla aktarmaya çalışmıştır.

Anahtar Kelimeler

kültürel bellek, feminizm, masal, Türk, ataerkil yapı

Kaynakça

• Açıl, Okan. “İlk Türk Devletlerinde Kadın Algısı ve Kadın Hakları” Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi (RTEÜ Journal of Social Sciences) 3 (Ocak 2016) : 63-72.
• Aktaş, Gül. “Feminist Söylemler Bağlamında Kadın Kimliği: Erkek Egemen Bir Toplumda Kadın Olmak”. Edebiyat Fakültesi Dergisi / Journal of Faculty of Letters 30/ 1 (Haziran 2013): 53-72.
• Çolak, Faruk. “Türklerde Lider Kadın Tipolojisi ve Gülnar Hatun Efsanesi”. Uluslararası Medeniyet Çalışmaları Dergisi I/ II- (Kış 2016): 58-69.
• Demren, Çağdaş. “Erkeklik, Ataerkillik ve İktidar İlişkileri” ( Ocak 2001) http://www. huksam. hacettepe.edu.tr
• Duymaz, Ali. “Altın Işık Üzerine”. Altın Işık. Haz. Ali Duymaz. İstanbul: Ötüken Yayınları, 2015. 11-18.
• İnan, Abdülkadir. Makaleler ve İncelemeler. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1998, (3.Baskı).
• Jung, Carl Gustav. Dört Arketip. İstanbul: Metis Yayınları, 2019 (6. Baskı)
• Jung, Carl Gustav. Feminen/ Dişiliğin Farklı Yüzleri. İstanbul: 2019. (3.Baskı)
• Kafesoğlu, İbrahim. Türk Milli Kültürü. İstanbul: Ötüken Yayınları, 1997, (15. Baskı).
• Mitchell, Jüliet. Psikanaliz ve Feminizm. İstanbul: Yaprak Yayınları, 1984.
• Özcan, Merve Suna Özel ve Emine Erden Kaya. “Türk Toplumsal Hayatında Kadının Varlığının Tarihsel Eksende Sorgulanması”. Turkish Studies 12/12 (2017): 175-188.
• Özünel, Evrim Ölçer. Masal Mekânında Kadın Olmak /Masallarda Toplumsal Cinsiyet ve Mekân İlişkisi. Ankara: Geleneksel Yayınları, 2017, (2. Baskı)
• Tellioğlu, İbrahim. “İslam Öncesi Türk Toplumunda Kadının Konumu Üzerine”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 55, 2016: 209-224.
• Tezel, Naki. “ Türk Halk Edebiyatında Masal”. Türk Dili. 19 /207, (Aralık 1968): 447- 458.
• Ziya Gökalp. Altın Işık. Haz. Ali Duymaz. İstanbul: Ötüken Yayınları, 2015.
• Ziya Gökalp. Türkçülüğün Esasları. Haz. Mehmet Kaplan. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1990.