Halk Biliminin İşlevleri Bağlamında Geleneksel Çocuk Oyunları: RTÜK Çocuk Oyunları

Yıl 2020, Cilt: 16 Sayı: 126, 99 - 109, 24.06.2020

Muhammed Sallabaş

Öz

Geniş bir anlam yelpazesine sahip olan kültürün bilim dallarında; uygarlıklar, eğitim sürecinin bir ürünü, güzel sanatlar ve maddi olarak üretme, yetiştirme, ekin vb. birçok tanımı yapılmıştır. Yapılan çalışmanın amacına uygun olarak öğrenilmiş, korunmuş ve eğitimle geleceğe aktarılan bir olgu olarak tarif edilebilecek olan kültür, toplumların en özgün kendini ifade etme biçimi olarak görülebilir. Nesiller arası sürekliliğin sağlanmasında kültür aktarımının bir yönünü oluşturan ve halk biliminin inceleme alanlarından birisi olan oyunlar, insanlar için geçmişi çok eski zamanlara dayanan en temel yaşamsal etkinliklerden biridir. Zihinsel, sosyal, dilsel ve kültürel olarak birey ve toplum açısından vazgeçilmez bir eylem olan oyunlar çoğu zaman eğitim amacıyla da kullanılmaktadır. Her toplumun kendine ait, uzun yıllar içerisinde benimseyip nesilden nesle aktararak oynadığı geleneksel oyunları vardır. Halk biliminin bir parçası olan bu oyunların, halk biliminin diğer unsurları gibi farklı pek çok işlevi vardır. Özellikle çocukların bilinçaltına isteyerek veya kendiliğinden yerleşme eğilimi gösteren bu oyunlar çocukların gelişimi açısından da çok önemli bir göreve sahiptir. Öğrenilen pek çok bilgiye yakın çevremizden karşılıklı etkileşimle ulaşıldığı düşünüldüğünde çocukluk döneminde oynanan oyunların bilgi ve beceri edinimindeki etkisi daha fazla ön plana çıkmaktadır. Bu sebeple W. Bascom’un Folklorun Dört İşlevi içerisinde yer alan “Hoş Vakit Geçirme Eğlenme-Eğlendirme” ve “Eğitim veya Kültürün Gelecek Kuşaklara Aktarılarak Eğitilmesi” işlevlerine bağlı olarak bu araştırmada Radyo ve Televizyon Üst Kurulu tarafından çevrimiçi video olarak çocukların kullanımına sunulan 24 geleneksel oyun incelenmiştir. Araştırmada öncelikli olarak oyun ve geleneksel oyun ilişkisi ele alınarak halk biliminin işlevleri doğrultusunda bu oyunların çocukta geliştirdiği kültürel ve kişisel beceriler ile geleneksel oyunlar arasındaki eğitime dair ilişkiler irdelenmiştir. Araştırmanın son bölümünde, incelenen bu oyunlara ait kurallar ve toplamda 95 dakikalık görüntü kaydına ait içerik analizi bulgularına yer verilmiştir. Araştırma sonucunda geleneksel oyunların, çocukların hem sosyal hayatını hem de eğitim hayatını şekillendirecek birtakım beceriler kazandırmakta önemli bir rol oynayacağı ifade edilebilir. Özellikle küçük yaşlarda hayatı oyun ve eğlence olarak gören çocuklar için incelenen oyunların eğlence işlevini yerine getirdiği görülmektedir. Bununla birlikte oyunlarda yer alan kurallar, kuralların uygulanma süreci ve kural-oyun düzeni ilişkisi göz önüne alındığında toplumsal kuralları öğrenme, kurallara uyma ve kurallara ilişkin bir denetim mekanizması geliştirmekte oyunların büyük bir işlevi vardır. Oyunların dil becerileri ile ilişkisi düşünüldüğünde ise yüzlerce yıllık halk kültürünün üretimi olan tekerleme, sayışmaca gibi etkinliklerin özellikle konuşma ve dinleme becerisini geliştirmekte kullanılabileceği söylenebilir. Oyunlarda yer alan söz, müzik ve hareket unsurlarının bir arada kullanılması ile ahenk ve ritim duygusu geliştiği gibi aynı zamanda birlikte hareket etme, grubun parçası olma ve iş birliği gibi alanlarda da gelişim kaydedilebilecektir.

Anahtar Kelimeler

Kültür Aktarımı, Geleneksel Çocuk Oyunları, İşlevsel Teori, Oyun, Oyunların İşlevleri

Kaynakça

• Aça, Mehmet ve Mehmet Ali Yolcu. “Folklorda Örtük ve Bozuk İşlev”. Folklor/ Edebiyat 90 (Mayıs, 2017): 49- 60. Aksoy, Hüseyin. “Çocuk oyunlarının İşlevleri: Sarıkeçili Yörük Çocuk Oyunları”. Millî Folklor, 126 (2014): 265-76. Almor, Joan. “The Vital Role of Play in Childhood”. Içinde The Developing Child: The First Seven Years, editör Howard Susan. The Gateways 3. United States: Newsletter of the Waldorf Early Childhood Association of North America, 2004. Anderson-McNamee, Jona K, ve Sandra J. Bailey. “The Importance of Play in Early Childhood Development”. Montana State University Extention, 2010. http://health. msuextension.org/documents/MT201003HR .pdf. Arslan, Filiz. “1-3 Yaş Dönemindeki Çocuğun Oyun Ve Oyuncak Özelliklerinin Gelişim Kuramları İle Açıklanması”. Cumhuriyet Üniversitesi Hemşirelik Yüksek Okulu Dergisi 4, 2 (2000): 40-43. Avrupa Konseyi. Diller İçin Avrupa Ortak Öneriler Çerçevesi: Öğrenim, Öğretim ve Değerlendirme. Çeviren Millî Eğitim Bakanlığı. telc GmbH, 2013. Aydın, Tahirhan. “Dil Öğretimi ve Oyun -Çoklu Zekâ Teorisi Işığında-”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 14, 1 (2014): 71-83. Bascom, William R. Four Functions of Folklore. Içinde The Study of Folklore, editör Alan Dundes, 279-298. New Jersey: Prentice-Hall, 1965. ¬--. Folklorun Dört İşlevi. Çev. Ferya Çalış. Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 2. Haz. M. Öcal Oğuz-Selcan Gürçayır. Ankara: Geleneksel Yayınları, 2010. Başgöz, İlhan. Protesto: Folklorun Beşinci İşlevi (Fonksiyonu). Folkloristik: Umay Günay Armağanı (haz. Özkul Çobanoğlu-Metin Özarslan). Ankara: Feryal Matbaası, 1996. Batdı, Veli. “Yabancı Dil Öğretiminde Eğitsel Oyunların Kullanılmasına İlişkin Öğretmen Görüşleri”. Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi 1, 4 (2012): 317-24. Canning, Natalie. “Children’s Empowerment in Play”. European Early Childhood Education Research Journal 15, 2 (2007): 227-236. https://doi.org/10.1080/13502930701320966. Çevik, Mehmet. "Kültürel Değişim, Gelenek ve Türk Halk Hikâyeciliği". Turkish Studies 9(12, 2014): 113-123. Çobanoğlu, Özkul. Halkbilimi Kuramları ve Araştırma Yöntemleri Tarihine Giriş. Ankara: Akçağ Yayınları, 2005. Dağbaşı, Gürkan. “Oyun tekniği ve arapça öğretiminde kullanımı”. Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, 2007. Dervişoğulları, Necmiye. “Yabancı dil olarak Türkçe öğretilen sınıflarda oyunlarla sözcük öğretimi”. Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi, 2008. Doğanay, Gülüzar. “Tarih Öğretiminde Oyun”. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi, 2002. Doğanay, Jale. “Anasınıfına Devam Eden Çocukların Ebeveynlerinin Çocuk Oyun ve Oyuncakları Hakkındaki Görüşlerinin İncelenmesi”. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi, 1998. Ekici, Metin. "Geleneksel Kültürü Güncellemek Üzerine Bir Değerlendirme". Milli Folklor, 80 (Kış 2008): 33-38. Erdem, İlhan. “Konuşma Eğitimi Esnasında Karşılaşılan Konuşma Bozuklukları ve Bunları Düzeltme Yolları”. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11 (2013): 415-52. https://doi.org/10.14520/adyusbd.453. Ergin, Muharrem. Dede Korkut Kitabı. 39. bs. İstanbul: Boğaziçi Yayınları, 2008. Gençlik ve Spor Bakanlığı, http://karaman.gsb. gov.tr/Public/Edit/images/IM/47/GELENEKSEL%20%C3%87OCUK%20OYUNLARI%20%C5%9EENL%C4%B0%C4%9E%C4%B0.pdf Girmen, Pınar. “Eskişehir folklorunda çocuk oyunları ve bu oyunların yaşam becerisi kazandırmadaki rolü”. Millî Folklor, 95 (2012): 263-73. Gökşen, Cengiz. “Oyunların Çocukların Gelişimine Katkıları ve Gaziantep Çocuk Oyunları”. Journal of Turkish Research Institute, 52 (2014): 229-229. https://doi.org/10.14222/Turkiyat1241. Gülsoy, Tuba, ve Duygu Uçgun. “6.Sınıf öğrencilerinin kelime hazinesinin geliştirilesinde eğitsel oyunların etkisinin incelenmesi”. Turkish Studies-International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 8, 13 (2013): 943-52. Güvenç, Bozkurt. İnsan ve Kültür. İstanbul: Remzi Kitapevi, 1979. Hromek, Robyn, ve Sue Roffey. “Promoting Social and Emotional Learning With Games: ‘It’s Fun and We Learn Things’”. Simulation & Gaming 40, 5 (2009): 626-44. https://doi.org/10.1177/104687810933 3793. Huizinga, Johan. Homo Ludens-Oyunun Toplumsal İşlevi Üzerine Bir Deneme. Çeviren Mehmet Ali Kılıçbay. 4. bs. İstanbul: Ayrıntı, 2006. Isenberg, Joan Packer, ve Nancy Quisenberry. “Play: Essential for All Children”. Childhood Education 79, 1 (2002): 33-39. İşler, Haydar. “Tarihsel Kökenleri, Yayılma, Organizaon Biçimleri ve Fonksiyonları Bakımından Geleneksel Aba ve Şalvar Güreşlerinin İncelenmesi”. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi, 1997. Kar, Aykut. "Divanü Lütati’t Türk’te Geçen Çocuk Oyunları ve Günümüz Oyunlarına Etkisi". I. Türk Dünyası Eğitim Bilimleri ve Sosyal Bilimler Kongresi Bildirileri. Türk Eğitim Sen Yayınları, 135-140, Ankara, 2016. Kara, Mehmet. “Oyunlarla yabancılara Türkçe öğretimi”. Türklük Bilimi Araştırmaları, 27 (2010): 407-421. Karaca, Murat. “Çocukların Kültürel Gelişiminde Oyun Faktörü: Çankırı Yöresinde Oynanan Çocuk Oyunları”. Millî Folklor, 109 (2016): 241-256. Karkınlı, Reyhan. “Özbeklerde Çocuk Oyun - Oyuncak Kültürü ve Çocuk Oyunları Üzerine Bir Tasnif Denemesi”. Journal of Turkish Studies-International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 12, 22 (2017): 485-98. Kayabaşı, Onur Alp. "Taşeli Yöresi Tahtacılarının Geçiş Dönemlerinde Mitolojik Unsurlar". Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi 78 (Yaz, 2016): 139-158. Kayabaşı, Onur Alp, Yunus Günindi. "Çocuk Oyunlarında Tekerlemenin Yer"i. 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum 5(13, 2016): 12-27. Kayabaşı, Rabia Gökçen. Ata Yurttan Ana Yurda Çocuk Oyunlarının Yolculuğu Taşeli Yöresi Çocuk Oyunları. Konya: Kömen Yayınları, 2019. Kenney, Lynne ve Rebecca Comizio. 70 Play Activities for Better Thinking, Self-Regulation, Learning & Behavior. Ashland: PESI Publishing & Media, 2016. Koçyiğit, Sinan ve diğer. “Çocuğun Gelişim Sürecinde Eğitsel Bir Etkinlik Olarak Oyun”. Atatürk Üniversitesi Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi, 16 (2007): 324-42. Malinowski, Bronislaw. Bilimsel Bir Kültür Teorisi (çev. Saadet Özkal). İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 1992. Oğuz, M.Öcal ve Petek Ersoy. Türkiye'de 2004 Yılında Yaşayan Geleneksel Çocuk Oyunları. Ankara: Ga¬zi Üni¬ver¬si¬te¬si THBMER Ya¬yı¬nı, 2007. Özdemir, Nebi. Türk Çocuk Oyunları Cilt-I. Ankara: Akçağ Yayınları, 2006. Özden Gürbüz, Duru. “Geleneksel çocuk oyunları ve eğitimsel işlevleri:Emirdağ örneği”. Turkish Studies-International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 11, 14 (2016): 529-564. Özenç, Emine Gül. “Sınıf öğretmenlerinin İlk Okuma ve Yazma Öğretiminde Oyunla Öğretim Yöntemine İlişkin Görüşlerinin Çeşitli Değişkenler Açısından İncelenmesi”. e-Journal of New World Sciences Academy 6, 1 (2011): 1166-1184. Özer, Arzu ve diğer. “Oyunun Çocuk Gelişimi Üzerine Etkileri”. Doğu Anadolu BölgesiAraştırmaları 4, 3 (2006): 54-57. Özhan, Mevlüt. Türkiye’de Çocuk Oyunları Kültürü. Ankara: Feryal Matbaası, 1997. Pehlivan, Hülya. Oyun ve öğrenme. 4. bs. Ankara: Anı Yayıncılık, 2014. Plummer, Deborah M. ve diğer. Social Skills Games for Children. GB: Jessica Kingsley Publishers, 2008. Quick, P.S. 100 Games for Children. Andrews UK, 2014. Radyo ve Televizyon Üst Kurulu, “Geleneksel Çocuk Oyunları” 06. 03.2020. https:// www.rtukcocuk.gov.tr/oyunlar. php Sağlam, Mehmet, ve Neriman Aral. “Tarihsel Süreç İçerisinde Çocuk ve Çocukluk Kavramları”. Çocuk ve Medeniyet, 2 (2016): 443-56. Sevinç, Müzeyyen. Erken Çocukluk Gelişimi ve Eğitiminde Oyun. İstanbul: Morpha Kültür Yayınları, 2009. Tuğrul, Belma ve diğer. “Anaokuluna Devam Eden Altı Yaşındaki Çocuklar İle Okul Öncesi Öğretmenlerinin Oyun Hakkındaki Görüşlerinin İncelenmesi”. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 15, 1 (2014): 101-16. https://doi.org/10.17679/iuefd.05509. Turhan, Mümtaz. Kültür Değişmeleri Sosyal Psikoloji Bakımından Bir Tetkik. İstanbul: MÜİFV Yayınları, 1987. Türk Dil Kurumu, “Büyük Sözlük” 01.03.2020. https://sozluk.gov.tr/ Unicef, “Çocuk Haklarına Dair Sözleşme” 01.03.2020. https://www.unicef.org/turkey /%C3%A7ocuk-haklar%C4%B1na-dair-s%C3%B6zle%C5%9Fme Weisberg, Deena Skolnick, Jennifer M. Zosh, Kathy Hirsh-Pasek, ve Roberta Michnick Golinkoff. “Talking İt Up: Play, Language Development, and The Role of Adult Support”. American Journal of Play 6, 1 (2013): 39-54. Yalçın, Süleyman Kaan, ve Fatih Özek. “Söz Varlığının Temel Dil Becerilerinin ve Akademik Disiplinlerin Kazanımına Olan Etkileri”. Millî Eğitim Dergisi, 171 (2006): 130-139. Yazıcı Ersoy, Habibe. “Başkurt Çocuk Oyunları”. Millî Folklor, 86 (2010): 75-86. Yıldırım, Seyfullah. Kazak Kahramanlık Masalları. Ankara: Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi Yayınları, 2017.