Erzincan-Çayırlı İlçesi Başköy Köy Odaları

Yıl 2020, Cilt: 16 Sayı: 126, 249 - 263, 24.06.2020

Funda Naldan

Öz

Köy odaları, yolcuların misafir edilip, her türlü ihtiyaçlarının karşılandığı, Anadolu’da köy veya kasaba gibi küçük yerleşimlerde karşımıza çıkan yapılardır. Mimari bakımdan sade olan bu yapılar, sosyal ve kültürel değerler açısından zengindir. Köyün ileri gelenleri veya köy halkının birleşerek yaptırdığı köy odaları sonuç olarak köyün ortak malı olarak kullanılmaktadır. Bu mekânlar, genellikle oda ve buraya gelen misafirin hayvanı için ahır gibi bölümlerden oluşur. Televizyon ve radyo gibi iletişim araçlarının olmadığı yıllarda köy halkı da bu odalarda toplanıp sohbet ederlerdi. Köyün zenginleri veya halkın birlikte yaptığı bu odalar, köyün ortak malı olarak kullanılmıştır. Ancak ulaşım sorununun çözülmesi, göç etme ve teknolojik gelişmelere bağlı olarak bu odalara duyulan ihtiyaç ortadan kalkmıştır. Folklorik ve sanatsal özellikler bakımından bu odalar, Türk halk mimarisinde ve kültüründe misafirperverliğin somut mekânları olarak önemli bir yere sahiptir. Bu çalışmada 2018 yılı Çayırlı ilçesinde incelenen Başköy köy odaları tanıtılacaktır. İlçe geneli ile aynı mimari özelliklerde inşa edilmiş bu odalar, tek katlı, ahşap tavanlı, yığma tekniğinde moloz veya kaba yonu taş malzeme kullanılarak yapılmıştır. Örtü düzeni bakımından Dursun Koçgil odasının tavanı, kırlangıç örtülü olduğundan diğer iki oda tavanından farklılık göstermektedir. İncelenen odalar içinde Dursun Koçgil’in odasında ahşap taşıyıcı ve terekte süslemeye rastlanmıştır. Sade bir işçilik gösteren bu süslemeler ahşap oyma tekniğinde bitkisel ve geometrik türde süslemelerdir. Diğer odalarda herhangi bir süslemeye rastlanmamıştır. Başköy köy odalarının seçilmesinin nedeni ise daha önce bu konu hakkında bir çalışmanın yapılmamış olmasıdır. Erzincan-Çayırlı ilçesine bağlı Başköy’de bulunan üç köy odası yerinde incelenmiştir. Evlerin sahipleri veya köy halkı ile görüşülerek evlerin genel durumu, kime ait olduğu gibi bilgiler ışığında odalar tarihlendirilmeye çalışılmıştır. Odaların yapısal özellikleri dışında folklorik özellikleri de ele alınmıştır. Bu mekanlarda oturma düzeni, ikramlar, sohbet konuları gibi bilgiler köyün ileri gelenleri veya köy halkından edinilmiştir. Türkiye geneli ile benzer tipolojiyi yansıtan bu odalar kültür varlıkları içinde folklorü ve mimarisi kaybolmaya yüz tutmuş önemli yapılardır. Odaların, hem kullanım amaçları hem de mimari özelliklerine değinilerek Anadolu köy odaları arasında farklılıklarının yanında benzer özellikleri de ortaya konulmuştur. Genel olarak daha önce bir çalışmaya konu olmamış bu odalar, plan ve mekân kurgusu, malzeme ve teknik, süsleme özellikleri ve folklorik özellikler bakımından tanıtılacaktır. Yörenin halk folklorünü yansıtmış olan bu odalar sosyal dayanışma mekânları ve geleneksel kültürü devam ettirme anlamında somut olmayan kültürel miras içindeki yerinin belirginleşmesi ve korunması için bu odaların yeniden işlevine kavuşması bu kültürün devam ettirilmesi için önemlidir. Günümüzde yapılar, köy halkının toplandığı ve dışardan gelen misafirlerin ağırlandığı mekanlar olmaktan çok uzaktır. Odaların aslına uygun bir şekilde onarılması ve yeniden işlevlendirilerek kazanılması gerekmektedir.

Anahtar Kelimeler

Çayırlı, halk mimarisi, köy odası, misafirperverlik, kültürel miras

Kaynakça

• Abdurrezzak, Ali Osman. “Kastamonu Köy Odalarının Sosyal, Kültürel ve Ekonomik İşlevleri Üzerine Bir Araştırma”. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi, 2011.
• Akça, Kemal. “Eski Köy Odaları”. Halkevleri Mecmuası, 1(6) (1945). Ankara.
• Akın, Günkut. “Tüteklikli Örtü Geleneği Anadolu Cami ve Tarikat Yapılarında Tüteklikli Örtü”. Vakıflar Dergisi, XXII, Ankara 1991: 323-354.