Türk Kültüründe Bir Miras Olarak Bocuk Gecesi Ritüeli İçeriği: Fenomenolojik Bir Araştırma

Yıl 2020, Cilt: 16 Sayı: 128, 163 - 178, 18.12.2020

Özlem Güzel Hande Akyurt Kurnaz

Öz

Kültür yıllar boyunca harmanlanan ve gelişen bir kavramdır. Sahip olduğu özellikler nedeniyle oldukça kapsamlı olup, kültüre ait araştırmalar da son derece önemli hâle gelmiştir. Tarih boyunca Trakya ve Anadolu topraklarında birçok medeniyet yaşamıştır. Bu nedenle oluşan kültürel çeşitlilik neticesinde farklı inanışlar, ritüeller, kutlamalar ve gelenekler oluşmuştur. Kültürel miras ögelerinin yaşatılması ve gelecek nesillere aktarılması oldukça önemlidir. Bu ögelere örnek olarak mimari yapılar, anıtlar, gelenekler, törenler, mutfak kültürleri, el sanatları, festivaller, ritüeller, inançlar, yaşam biçimleri sayılabilir. Nesilden nesile aktarılan sözlü kültür değerlerinin, zamanla kültürel miras ritüellerine dönüşmesi mümkündür. Trakya ve Balkan kültürünün sahip olduğu kültürel miras zenginliklerinden biri de Bocuk Kültürü-Bocuk Gecesi’dir. Bu çalışma kapsamında Bocuk Gecesi ele alınmıştır. Bocuk Gecesi hemen hemen tüm toplumlarda farklı şekillerde gerçekleştirilen bir ritüel hâline gelmiştir. “Bocuk”, korkulan bir varlık, yılın en soğuk gecesinde ortaya çıkan bir kadın, beyazlar içerisinde gezen bir yaratık şeklinde yorumlanmaktadır. Bu çalışmanın amacı Trakya bölgesi ile özdeşleştirilen ve toplumsal yaşamın kültürel dinamiklerinden biri hâline gelen Bocuk Gecesi’nin inanış içeriğinin, anlamının ve bu geceye ait ritüellerinin kayıt altına alınarak incelenmesi şeklinde belirlenmiştir. Bocuk fenomenine ilişkin bireysel algıların anlamlandırılması amacını güden çalışmada nitel araştırma desenlerinden fenomenoloji deseni tercih edilmiştir. Deneyimlerin özüne ulaşabilmek ve katılımcıların yaşantı örüntülerine erişebilmek için Trakya bölgesinde yaşayan kişiler ile derinlemesine görüşmeler yapılmış ve elde edilen veriler betimleyici analize tabi tutulmuştur. Bulgulara göre Bocuk Gecesi inanışının kültürel içeriği “geleneksel kökeni yorumlama” ve “modern anlamı tanımlama” olarak iki temel tema altında toplanmıştır. Verilen cevaplar doğrultusunda Bocuk Gecesi’nde yapılan ritüellerin içerikleri de “benimsenmiş alışkanlıklar ve kutsallaştırılmış davranışlar” boyutlarına ayrılmıştır. Bocuk Gecesi ritüelinin kökeninin, Rumlar ve Türklerin birlikte yaşadıkları dönemlere kadar uzandığı görülmektedir. Günümüzde Bocuk Gecesi “kış aylarının sert gecesi, kış festivali, yerel cadılar bayramı, dışarı çıkılması yasak olan gece, ineklere ve çocuklara zarar verilen gece” olarak isimlendirilirken, bu gece “bolluk-bereketi çağırma ve yeni yılda kötülüklere karşı korunma sağlandığı gece” olarak da nesilden nesile aktarılmıştır. Bocuk Gecesi, yerel halka birçok fayda sağlamıştır. Elde edilen görüşme sonuçlarına göre; bu ritüelle birlikte bölge halkı ve esnafı, gerek yerel ürünler üreterek gerekse evlerini konaklama birimlerine dönüştürerek önemli bir ekonomik gelir elde etmeye başlamıştır. Sosyo-kültürel anlamda ise köyde de söz konusu gecede yapılan ritüeller sayesinde birliktelik sağlanmıştır. Ayrıca, Bocuk ritüeline ait toplumsal işlevin çözümlemeleri sonucunda Bocuk ritüelinin bölgede ekonomik gelişmeye, sosyo-kültürel yapıya, grup bilincine ve turizmin gelişimine katkı sağladığı ortaya çıkmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kültürel Miras, bocuk gecesi, bocuk ritueli, bocuk inanışı, kültür

Kaynakça

• Artun, Erman. Tekirdağ Âdetlerinden “Bocuk Gecesi ve Sedenka. Türk Kültürü Araştırmaları, 29/1-2 (1993): 34-51.
• Basmacı, Devra. Kültürel Mirasın Korunmasında Yerel Yönetimlerın Rolü: Beyoğlu Belediyesi Örneği. Aurum, 1(2-2017): 77-90,
• Baş, Türker ve Akturan, Ulun. Sosyal Bilimlerde Bilgisayar Destekli Nitel Araştırma Yöntemleri. Seçkin Yayıncılık, Ankara. 2017
• Binan Ulusoy, Demet. Tarihi ve Mimari Kültürel Miras Alanlarının Sürdürülebilir Korunması. Şehir & Toplum, 9 (Aralık-2017): 23-32.
• Bulut, Meryem. Geçiş Ritüellerinden Doğum: Sağaltım Yolları. International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 12/21-2017: 121-132.
• Creswell, John W. Araştırma Deseni Nitel, Nicel ve Karma Yöntem Yaklaşımları. (Çev. S. B. Demir), Eğiten Kitap, Ankara. 2016.
• Giovagnoli, Raffaela. From Habits to Rituals. Digitalisation For A Sustainable Society, Gothenburg, Sweden, 12-16 June 2017.
• Hall, Edward Twitchell ve Hall, Mildred Reed. Understanding cultural differences. Intercultural Press, 1990.
• Karaman, Kasım. Ritüellerin Toplumsal Etkileri, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 21 (2010): 227-236.
• Kluckhohn, Clyde. Values and Value-Orientations in the Theory of Action: An Exploration in Definition and Classification. In: Parsons, T. and Shils, E., Eds., Toward a General Theory of Action, Harvard University Press, Cambridge, 388-433. 1951.
• Kutlu, İhsan. Rasyonel Ritüeller: Modern Dünyadan Rasyonel Ritüel Örnekleri. II. Türkiye Lisanüstü Çalışmaları Kongresi - Bildiriler Kitabı I. 2013: 63-75.
• Kümbetoğlu, Belkıs. Sosyolojide ve Antropolojide Niteliksel Yöntem ve Araştırma, Bağlam Kitapevi, İstanbul.2005
• Landis, J. Richard ve Gary G. Koch. An Application of Hierarchical Kappa-Type Statistics in The Assessment of Majority Agreement Among Multiple Observers”. Biometrics, 33(2-1977), 363-374.
• Logan, William. Cultural diversity, cultural heritage and human rights: towards heritage management as human rights-based cultural practice. International Journal of Heritage Studies, 18(3-2011): 231-244.
• Merriam, Sharan. B. Nitel Araştırma Desen ve Uygulama İçin Bir Rehber. (Çev. Ed. S.Turan), Nobel Yayıncılık, Ankara. 2015.
• Olgun, Hakan. İbadet, Ritüel ve Kurban. Milel ve Nihal, 13(2-2016): 83-99.
• Penner, Hans. Ritual. Encyclopaedia Britannica. 2020.
• Özdemir Dağıstan, Melike. Türkiye’de Kültürel Mirasın Korunmasına Kısa Bir Bakış. Planlama, 2005-1, 20-25.
• Reference. Why Is Cultural Heritage Important? https://www.reference.com/world-view/cultural-heritage-important-bc743047fda119c adresinden 04.02.2020 tarihinde alınmıştır.
• Sarıtaş, Süheyla ve Hacıoğlu, Ceylan. Çamlıca’da Eski Bir Balkan Kutlaması: Bocuk Gecesi, Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt 26, Sayı 2, 2017: 333-340.
• Stones, Christopher R. Research: Toward a Phenomenological Praxis. An Introduction to Phenomenological Psychology, 2, 1988: 141-156.
• Tataroğlu, Enis. Miras Turizmi. https://www.turofed.org.tr/kose-yazilari/enis-tataroglu-miras-turizmi-2018 adresinden 04.02.2020 tarihinde alınmıştır.
• UNESCO. The Protection Of Cultural Heritage. https://en.unesco.org/creativity/policy-monitoring-platform/protection-cultural-heritage-2016 adresinden 04.02.2020 tarihinde alınmıştır.
• UNESCO. Social practices, rituals and festive events. https://ich.unesco.org/en/social-practices-rituals-and-00055-2020 adresinden 04.02.2020 tarihinde alınmıştır.
• Yıldırım, Ali ve Şimşek, Hasan. Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri, (6.Baskı). Ankara: SeçkinYayıncılık, 2008.
• Walsham, Geoff. Cross-cultural software production and use: A structurational approach. MIS Quarterly, 26(4-2002): 359-380.
• Williams, Raymond. Culture: Definitions. Moving from High Culture to Ordinary Culture Originally. https://culturalstudiesnow.blogspot.com/2017/03/classic-definitions-of-culture.html-1958 adresinden 04.02.2020 tarihinde alınmıştır.