KÜLTÜREL BİR PRATİK OLARAK GRAFİTİ VE SOKAK SANATI: ATİNA ÖRNEĞİ

Yıl 2021, Cilt: 17 Sayı: 129, 217 - 228, 21.03.2021

Hande Aral

Öz

Halktan doğan imgelerin, görsellerin toplumsal anlamları üzerine düşünmek ve onları etnografik bilgi nesnesi olarak kabul etmek kültürü anlamada zengin bir çerçeve sağlamaktadır. Bu bağlamda grafiti ve sokak sanatı hem kendine özgü halk bilgisi olan kültürel bir birim olarak hem de toplumsal kurumlarla ilişkisi bakımından değerlendirilmeye uygundur. Kültürel bir ifade biçimi olarak grafiti, 1960’larda kentin imkânlarından yoksun olan gençliğin varlığını ilan etme biçimi olarak New York’ta doğmuştur. Getto mahalleler ve trenlerde başlayan kentsel izler, 1980’lerde dünyanın pek çok kentinde görünürlük kazanmaya başlamış ve bu süreç içerisinde de hâkim kültürle çeşitli ortaklıklar kurarak günümüze ulaşmıştır. Buna paralel olarak altkültürel doğasından uzaklaşmış; “sanat” olma niteliği ile ön plana çıkmıştır. Kendine özgü yordam ve taktikler ile gündelik hayatı yaratıcılıkla dönüştüren bu pratiğin bugün bir tür “ehlileşme” ve popülerleşmeye uğradığı; sanat galerileri, müzeler, belediyeler ve çeşitli kuruluşlarla iş birliğinin arttığı söylenebilir. Bu çerçevede çalışmanın amacını, söz konusu kültürel alanın Yunanistan’ın başkenti Atina’da nasıl deneyimlendiğini, değişimin yansımalarını ve üretimdeki dinamikleri anlamak oluşturmaktadır. Bölgedeki kentsel izlerin yoğunluğuna dair medyanın ilgisi, 2008 sonrasında büyüyen politik ve ekonomik kriz atmosferinin grafiti ve sokak sanatı üretimini arttırdığına yönelik akademik çalışmalar, tarihî ve radikal politik hareketlere konu olan, tüm duvarları grafiti ve sokak sanatı ile kaplı Exarchia isimli özgün bir semte sahip olması bu çalışma için Atina’nın seçilmesinin altında yatan sebeplerdir. Araştırmanın örneklemi çerçevesinde etnografik bir yöntem izleyerek Atina’da yaşayan 15 grafiti ve sokak sanatçısıyla derinlemesine görüşmeler ve doğal gözlem yapılmıştır. Saha araştırmasında, Atina grafiti ve sokak sanatının üretimdeki dinamikler ve motivasyonlar açısından melez bir karakterinin olduğu; sosyo-ekonomik yapının çoğunlukla bu kültürel ifade alanının gündemini belirlediği; grafitiden sokak sanatına geçerken toplumsal alanda “kabul görme”ye doğru bir gidişatın olduğu anlaşılmaktadır. Sahada aktörlerin her biri, birbirinden farklı motivasyonlarla özgün tarzını yaratmaya ve yarıştırmaya çabalamakta, öte yandan tarzları tüketim kültürünün bir ögesi hâline gelmekte ve piyasa mekanizmasına eklemlenmektedir. Fakat bu durum söz konusu grubun kendine özgü tarz ve kültürünün son bulduğuna değil, oyunun kurallarının değiştiğine işaret etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Grafiti, Sokak Sanatı, Kültür, Altkültür, Atina

Kaynakça

• Adorno, T.W. (2004). Edebiyat Yazıları. (S. Yücesoy ve O. Koçak, Çev.). İstanbul: Metis Yayınları.
• Baudrillard, J. (2002). Simgesel Değiş Tokuş ve Ölüm. (O. Adanır, Çev.). İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• Bowen, T. E. (1999). Graffiti Art: A Contemporary Study of Toronto Artists. Studies in Art Education, 41(1), 22-39.
• Çağan, K. (2006). Sanat Sosyolojisinin İmkânına ve İnşasına Dair. Bilgi Sosyal Bilimler Dergisi, (2), 11-31.
• De Certeau, M. (2009). Gündelik Hayatın Keşfi 1. (L. Arslan, Çev.). İstanbul: Dost Kitabevi Yayınları.
• Dilthey, W. (1999). Hermeneutik ve Tin Bilimleri. (D. Özlem, Çev.). İstanbul: Paradigma Yayıncılık.
• Erdoğan, G. (2009). Kamusal Mekânda Sokak Sanatı: Grafiti İstanbul, Beyoğlu, Yüksek Kaldırım Sokak İncelemesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi.
• Gombrich, E. (1997). Sanatın Öyküsü. (Ö. Erduran ve E. Erduran, Çev.). İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Hansen,S. ve Flynn, D. (2015). “This is not a Banksy!”: Street Art as Aesthetic Protest. Continuum: Journal of Media & Cultural Studies, 29(6), 898-912.
• Hebdige, D. (2004). Altkültür – Tarzın Anlamı. (S. Nişancı, Çev.). İstanbul: Babil Yayınları.
• Hwee Kan, K. (2001). Adolescents and Graffiti. Art Education, 54(1), 18-23.
• Jenks, C. (2007). Altkültür Toplumsalın Parçalanışı. (N. Demirkol, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Kutal, G. (1993). Biz Duvar Yazısıyız, İstanbul: Metis Yayınları.
• Küçüksayraç, Ç. (2011). Artist Statement: The Invasions of the Mutants on Streets As A Graffiti (Street Art) Practice. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sabancı Üniversitesi.
• Manco, T. (2002). Stencil Graffiti. New York: Thames & Hudson.
• Marshall, G. (1999). Sosyoloji Sözlüğü. (O. Akınhay ve D. Kömürcü, Çev.). Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
• Shiner, L. (2004). Sanatın İcadı: Bir Kültür Tarihi. (İ. Türkmen, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Stampoulidis, G. (2016). “Hope Wanted” Wall Writing Protests in times of Economic Crisis in Athens. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Lund University.
• Stewart, J. (2009). Graffiti Kings: New York City Mass Transit Art of the 1970s. ABD: Abrams Books.
• Tulke, J. (2013). Aesthetics of Crisis: Political Street Art in Athens in the Context of the Crisis. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Humboldt University.
• Üçer, M.B. (2013). Müzikte Anlamın Yeniden Üretimi - Hip-Hop Kültürünün Türkiye'deki Görüntüleri Üzerine Sosyolojik Bir İnceleme, II. Türkiye Lisanüstü Çalışmalar Kongresi Bildiriler Kitabı – I, s. 249-263.
• Vradis, A. (2012). Wri(o)ting Cities: Some Candid Questions on Researching and Writing on Urban Riots. Gunter Grassner, Adam Kaaa ve Katherine Robinson, (Ed.), Writing Cities Distance and Cities: Where Do We Stand? İçinde, 88-94. London: LSE.
• Wollf, J. (2000). Sanatın Toplumsal Üretimi. (A. Nişancı, Çev.). İstanbul: Özne Yayınları.
• Zaimakis, Y. (2015). ‘Welcome o the Civilization of Fear’: On Political Graffiti Heterotopias in Greece in Times of Crisis. Visual Communication, 14(4), 373-396.
• Elektronik Kaynaklar Alderman, L. (15 Nisan 2014). Across Athens, Graffiti Worth a Thousand Words of Malaise. The New York Times. Erişim, 18 Mart 2018, https://www.nytimes.com/2014/04/16/world/europe/across-athens-graffiti-worth-a-thousand-words-of-malaise.html
• Avramidis, K. (2012). “Live Your Greece in Myths”: Reading the Crisis on Athensʼ Walls. Professional Dreamers. Erişim, 7 Aralık 2017, http://www.professionaldreamers.net/_prowp/wp-content/uploads/Avramides-Reading-the-Crisis-on-Athens-walls-fld.pdf
• Bicanski, M. (11 Kasım 2014). Contemporary graffiti art on the walls of Athens – in pictures. Erişim, 5 Ocak 2018, https://www.theguardian.com/world/gallery/2014/nov/11/contemporary-graffiti-art-on-the-walls-of-athens-in-pictures
• Coraline, (2015). The Streets Are Alive. Erişim, 11 Ocak 2018, https://thebarbarianreview.files.wordpress.com/2015/01/barbarian-4-web-3-the-streets-are-alive.pdf
• Graffiti in the death strip: the Berlin wall's first street artist tells his story. (3 Nisan 2014). The Guardian. Erişim, 2 Kasım 2017, https://www.theguardian.com/artanddesign/gallery/2014/apr/03/thierry-noir-graffiti-berlin-wall
• Online Etymology Dictionary. (t. y.). Erişim, 1 Mart 2018, https://www.etymonline.com/word/graffiti
• Ostermeier, T. ve Boenisch. (11 Aralık 2017). Ne Kadar Politik Olursak O Kadar İyi Satıyoruz. Skop. (B. Üzümkesici, Çev.). Erişim, 12 Aralık 2017, http://www.e-skop.com/skopbulten/ne-kadar-politik-olursak-o-kadar-iyi-satiyoruz/3611
• Saka, Y. (8 Aralık 2012). Banksy: Politik Sanatın Uzlaşmacı Yüzü. Skop. Erişim, 11 Kasım 2017, http://www.e-skop.com/neden-skop
• Silva, C. ve Dickson, J. (15 Eylül 2017). Graffiti city: The rise of street art in Athens. Independent. Erişim, 11 Ocak 2018, https://www.independent.co.uk/arts-entertainment/photography/athens-greece-graffiti-city-street-art-financial-crisis-a7947506.html
• Sooke, A. (9 Mayıs 2017). Can Athens become Europe’s new arts capital?. BBC News. Erişim, 23 Aralık 2017, http://www.bbc.com/culture/story/20170509-can-athens-become-europes-new-arts-capital
• Street Art Tate Modern. (Aralık 2011). Tate. Erişim, 8 Ocak 2018, http://www.tate.org.uk/whats-on/tate-modern/exhibition/street-art