Semantics of the Traditions in the Kazakh Folk Culture Associated with a Baby Under the Age of One

Yıl 2021, Cilt: 17 Sayı: 129, 176 - 191, 21.03.2021

Ayım Nazarova , Gulzada Temenova

Öz

Each person, from the moment of birth to the end of his life, performs a number of customs and rituals that carry invaluable meaning. Tradition is the generally accepted rules of behavior that accumulate over the centuries in accordance with the religion and beliefs, lifestyle and national identity of each nation, created by living conditions, patterns of behavior that form in society, separating one cultural group from another in eve-ryday life and regulating social actions. Every society has its own form of life, traditions, customs and believes. Traditions, customs, prohibitions, taboos and rituals occupy a special place in the Kazakhs’ process of educating the younger generation. If we look at the traditions and customs of the Kazakh people, we will see that there are many traditions, customs, prohibitions and rituals associated with the birth of a child. Some rituals begin even before the birth of a baby. This article discusses in detail the traditions performed from the birth of a child to the turn of the age one, and also emphasizes the features and importance of these traditions. In the heritage of Kazakhs connected with raising children, there are many traditions about the family. The traditions of raising a child include educational traditions that have existed since the birth of the child. These are the rules for preparing girls and boys for family formation, survival and work in the future. Traditions shape a person’s behavior from birth to death, his worldview and relationships with others. From folk wisdom, “Altı zhil ash bolsan da atannin saltin umitpa” (even if you are hungry for 6 years, still do not forget the tradition), we see that tradition is a social phenomenon based on beliefs and everyday life of people and handed down from generation to genera-tion. It is formed with upbringing given by parents. In this article, the basics of the Kazakh traditions connected with the newborn child are discussed such as kursak shashu, jeriktik oris, kindik sheshe, jariskazan, shildehana, itkoylek, kalja, besik toi, kyrkynan shigaru, bauırınan tabak alu and tusaukeser. Kursak shashu or kursak toy is the ancient ritual dedicated to pregnant woman. The purpose of the kursak shashu ritual, performed by a mother-in-law, who found out that her bride was pregnant, is to share her joy with others and draw attention to the fact that after this day, the expectant mother needs special care. The ritual performed at the time when it started the pain of childbirth, called jariskazan. This ritual is performed with the intention that the bride will give birth unharmed for a short period of time until the cauldron boils and the food is ready. The rituals such as the lifting newborn baby off the ground and asking for good news takes places after the birth of a child. The child's um-bilical cord is cut off by a large and respected woman called kindik sheshe. After this she cuts baby’s hair while people say wishes like bawı berik bolsin. After a certain time following birth, there is a celebration called shil-dehana. In order to regain former strength the mother of a child has to eat kalja. In 40 days after the rituals such as balani avızdandıruv, giving name to a child, besik toy there is a ritual called kırk çıkarma. After six or seven months, the bawırınan tabak aluw ritual is performed when the baby is eager to crawl, and the tusawkeser ritual is performed when he learns to stand and starts to step. The entire article covers all these rituals in detail, as well as explains the semantic meaning of rituals performed in Kazakh folk culture associated with a baby under the age of one.

Anahtar Kelimeler

Kazakhs, traditional culture, baby birth, birth-related rituals, child upbringing

KAZAK HALK KÜLTÜRÜNDE BİR YAŞA KADARKİ BEBEKLE İLGİLİ GERÇEKLEŞTİRİLEN GELENEKLERİN ANLAMSAL BOYUTU

Öz

Her insan, dünya kapısını açtığı andan hayatının sonuna kadar, yaşamına odaklanması, anlam ve yön vermesi için paha biçilemez bir dizi gelenek ve ritüelleri gerçekleştirir. Gelenek, her ulusun din ve inancına, yaşam tarzına, ulusal kimliğine uygun olarak yüzyıllar boyunca biriken ve yaşam şartlarının ortaya çıkardığı bir dizi ritüeller birikimi, toplumda oluşan davranış kalıpları, günlük yaşamda bir kültürel grubu diğerinden ayıran ve sosyal eylemleri düzenleyen kabul görmüş davranış kurallarıdır. Her toplumum kendine özgü yaşam biçimi, gelenek ve görenekleri, inançları vardır. Kazak kültüründe çocukların yetiştirilmesi konusunda gelenek göreneklerin, âdetlerin, yasak ve tabuların, ritüellerin ve törenlerin özel bir yeri vardır. Kazak halkının gelenek ve görenekleri incelendiğinde, sadece bir bebeğin doğumuna ilişkin birçok geleneğin, âdetin, tabu ve yasağın olduğunu ve hatta bazı ritüellerin bebek doğmadan önce gerçekleştirilmeye başlandığını görmek mümkündür. Makalede, Kazak toplumunda yaşatılan ve bebeğin anne karnında gelişiminden dünyaya gelip yaşını doldurana kadarki dönemlerde yerine getirilen gelenekler ayrıntılı olarak ele alınıp bu geleneklerin türleri, özellikleri, önemi ve anlamsal boyutu üzerinde durulacaktır. Kazak halkının çocuk yetiştirmedeki kültürel mirasına bakıldığında aileyle ilgili sağlam bir gelenek tarihine sahip olduğu görülür. Çocuğun eğitimine ilişkin gelenekler, çocuğun doğumundan itibaren gerçekleştirilen eğitim geleneklerini, kız ve erkek çocuklarını gelecekte aile kurmaya, yaşamını sürdürmeye, hayata ve emek vermeye hazırlama kurallarını içerir. İnsanın doğumdan ölüme kadarki davranışları, etrafındaki insanlarla olan ilişkisi, tüm yaşamı geleneklerle desteklenir ve insanın dünyaya bakış açısını oluşturur. “Altı jıl aş bolsan da atannın saltın umıtpa” (altı sene aç kalsan da geleneklerini unutma) şeklindeki halk bilgeliğine göre gelenek, insanların iş hayatına, inançlarına, günlük yaşamına dayanan, nesilden nesile geçen sosyal bir olgudur. O, ailenin yetiştirmesiyle, eğitimle kalıplaşır. Bu yazıda Kazak halkının bebeğin anne karnında gelişiminden dünyaya gelip yaşını doldurana kadarki dönemde gerçekleştirdiği kursak şaşuw, jeriktik öris, kindik şeşe, jarıskazan, şildehana, itköylek, kalja, besik toy, kırkınan şığaruw, bawırınan tabak aluw ve tusawkeser gibi âdet ve ritüellerin özellikleri ele alınmaktadır. Kursak şaşuw veya kursak toy, hamile kadın için eski dönemlerden beri gerçekleştirilen bir ritüeldir. Gelininin hamile olduğunu öğrenen kayınvalide tarafından düzenlenen kursak şaşuw ritüelinin amacı, etrafındakilerle sevincini paylaşmak ve o günden sonra anne adayına özel bir bakım gerektiğine dikkat çekmektir. Doğum sancıları başladığı anda gerçekleştirilen ritüel ise jarıskazan olarak adlandırılır ve bu ritüel kazan kaynayıp yemek hazır olana kadarki kısa bir süre içinde gelin sağ salim doğum yapsın niyetiyle yapılır. Bebek dünyaya geldikten sonra yeni doğan bebeği yerden kaldırma ve müjde isteme ritüeli gerçekleştirilir. Bebeğin göbeği kindik şeşe olarak adlandırılan çok çocuklu ve saygın bir kadın tarafından kesilir ve devamında halk bawı berik bolsın şeklinde dileklerde bulunup saçı saçarlar. Belli bir süre sonra şildehana toyu yapılıp yeni doğum yapan kadının kısa sürede eski gücüne kavuşması amacıyla kalja yedirilir. Bebeği avızdandıruv, bebeğe isim verme, beşik toy ritüelleri sırasıyla gerçekleştirildikten kırk gün sonra kırk çıkarma ritüeli yapılır. Altı yedi ay sonra bebek emeklemeye heves ettiği sıralarda bawırınan tabak aluw ritüeli, ayakta durmayı öğrenip adım atmaya başladığı sıralarda tusawkeser ritüeli gerçekleştirilir. Makalenin bütününde bütün bu ritüeller üzerinde ayrıntılı olarak durulmakta ve Kazak halk kültüründe bir yaşa kadarki bebekle ilgili yapılan ritüellerin anlamsal boyutuna açıklık getirilmeye çalışılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kazaklar, geleneksel kültür, bebek doğumu, doğumla ilgili ritüeller, çocuk yetiştirme

Kaynakça

• 1. Kuran’ı Kerim, Âl-i Imran, 3/103-104.
• 2. Ahmetova, Zeynep. Küretamır. Almatı: Poligrafkombinat JŞS, 2018.
• 3. Aydarhanova, Еrke. Bala Tarbiyesine Katıstı Irımdar. KazUÜ Habarşısı. Tarih Seriyası. № 1 (72) 2014:314.
• 4. Babalar Sözü. Batırlar Cırı. Jüz tomdık. 33 cilt. Astana: Folyant Yayınları, 2006.
• 5. Babalar Sözü. Balalar Folklorı. Jüz tomdık. 72 cilt. Astana: Folyant Yayınları, 2011.
• 6. Kınacı, Cemile. “Kazak Avulundan Kutlama Salonlarına, Popülerleşen Bir Kazak Geleneği: Tusavkeser Toyu”, Milli Folklor, 2017. Yıl 29, Sayı 115, sayfa: 141-156.
• 7. Kuralulı, Ayubay. Kazak Dastürli Madeniyetinin Anıktamalığı. Sözdük. Almatı, 1998.
• 8. Marğulan, Alkey. Ejelgi Cır Anızdar. Almatı: Jazuşı Yayınları, 1985.
• 9. Tirmizî, Emsal, 3, hadis no: 2863.
• 10. Torayğırov, Sultanmahmut. Adaskan Ömür. Kedey (poem). Kim Jazıktı. Kamar Sulu. Almatı: Rauan 1992.
• Elektronik Ortamdaki Kaynaklar
• Adamdı Esinen Ayıruwı Mümkin. Adıraspan Turalı Ne Bilemiz? Doçent Elmira Kapsalyamova (20.01.2020) https://sptnkne.ws/m9j6
• Görsel Kaynaklar
• 1. https://informburo.kz/kaz/yrymny-zhamany-bolmaydy-yryma-nege-sened.html 20.01.2020
• 2. https://www.caravan.kz/gazeta/obychai-predkov-68522/ 20.01.2020
• 3. https://abai.kz/post/39294 20.01.2020
• 4. http://almaty-akshamy.kz/s-biine-besik-zhy-ry-n-ajty-p-oty-r-eken/ 20.01.2020
• 5. https://informburo.kz/kaz/yrymny-zhamany-bolmaydy-yryma-nege-sened.html 20.01.2020
• 6. https://sharigat.kz/bas-meshitte-t-sau-keser-r-simi-tti/ 20.01.2020