GILBERT DURAND VE FOLKLOR: İMGELEMİN ANTROPOLOJİK YAPILARI’NDA HAYVAN İMGELERİ VE SİMGESEL DEĞERLERİ

Yıl 2021, Cilt: 17 Sayı: 129, 32 - 44, 21.03.2021

Kubilay Aktulum

Öz

Gilbert Durand’ın les Structures Anthropologiques de l’Imaginaire (İmgelemin Antropolojik Yapıları) adlı yapıtında önerdiği imgeleri/simgeleri/arketipleri sınıflandırma, dolayısıyla imgelemi çözümleme modeli bir kişinin (bir yazarın, sanatçının) ya da toplumun, toplumu oluşturan bireylerin düşünme, inanma, yaşama biçimleri olduğu kadar genel olarak insan zihnini kavramada temel bir kavramsal alan ve model sunma arayışıdır. Bu nedenle, Gilbert Durand antropoloji, toplumbilim, psikanaliz ve psikoloji, dinler tarihi, mitoloji, folklor gibi uğraş alanlarının verilerinden yararlanarak değişik imge, simge ve arketipleri sınıflandırır. Bunu yaparken belli bir toplumsal grup üzerinde odaklanmadan, eski olduğu kadar yeni kültürel ve düşünme biçimlerini, uygarlıkları karşılaştırmalı bir perspektifte ele alarak değişik kültürlerin, toplumların, bireylerin yarattıkları imgelem biçimleri arasındaki benzerlikleri ve ayrımları ortaya koymak ister. Önerdiği sınıflandırma modelinde imgelerin/simgelerin “aydınlık ve karanlık düzen/yapı” başlığı altında sınıflandırmasını yaparak işleyişlerini ve işlevlerini kavramaya uğraşır. Belli bir toplumun dünyayı kavrama, sunma, temsil etme biçimine gönderme yapan imge ve simge, söz konusu edilen toplumun her türden sanatsal, kurgusal, metinleştirilmiş folklorik ürünleri aracılığıyla, özel olarak toplumu temsil edenlerin yanında, genel olarak insan düşüncesinin işleyişini kavramaya olanak sağlar. İmge, tek bir şeye gönderme özelliğiyle, bireysel belirlenimleri yanına kültürel belirlenimler eklenerek evrensel bir değer kazanabilmektedir. Bir simge değeri taşıdığından, her imgenin rastgele anlamlar yüklenmek yerine anlamı bağlamsal kullanımlarla güncellenmektedir; bu yolla kökensel anlamının değişik dönemlerde sürdürülmesine olanak sağlanır. Şu ya da bu kültürün, toplumun yarattığı imge ve simgelerin biçimsel ve anlamsal değerlerini kavrayabilmek için sınıflandırılmaları yanında, sınıflandırmaya yön veren temel izleğin ve yöntemin bilinmesi gerekir. Bir başka anlatımla şu ya da bu toplumun düşünme biçimini, gerçeklik algısını bilimsel düzeyde ve nesnel bir biçimde belirlemeye olanak sağlayan belli bir yöntemin verilerinden yararlanmak bir zorunluluktur. İmgelem çö-zümlemelerinde mitolojinin, eski ya da yeni değişik ülke kültürlerinin ve folklorlarının verilerinin sıklıkla kullanıldığı bilinmektedir. Gilbert Durand hem mit çözümlemelerinde hem de ona bağlı imgelem çözümlemelerinde folklorik ve kültürel içeriği kullanarak sözünü ettiğimiz imge, simge ve arketip sınıflandırmalarını yapar. Bu yazının sınırları içerisinde önerdiği tüm sınıflandırmaların bir listesini çıkarmak, anlamsal değerlerini açıklamak olası olmadığından, çözümleme modelinin uçlarından birisi olan, imgelemin aydınlık düzendeki yapıları içerisinde gündeme gelen hayvan simgeselliği üzerinde kısaca duracağız. Amacımız benimsenen yöntemin ve içeriğin işleyişine dönük birkaç belirleme yaparak mitoloji, kültür tarihi, folklor gibi alanlardan derlenen imge ve simgelerin sınıflandırılma biçimine ya da mantığına yönelik kimi ipuçları vermektir. Böyle bir çalışma Gilbert Durand’ın folklorla olan ilgisini açıklamak yanında sınırlı da olsa folklorik içeriğin imgelemsel çözümlemelerine yönelik yöntemsel kimi veriler sunmayı hedeflemektedir.

Anahtar Kelimeler

Gilbert Durand, İmgelemin Antropolojik Yapıları, Paul Sébillot, folklor, imgelem, hayvan simgeleri

Kaynakça

• Aktulum, Kubilay, “İmgelemin Antropolojik Yapıları ve Folklor: Gilbert Durand’ın Arketipsel Sınıflandırma Modeline Giriş”, Yeni Türk Edebiyatı Araştırmaları, no 19, 2018.
• Bachelard, Gaston, L'Eau et les rêves, Poche, 1993.
• Bachelard, Gaston, L'Air et les songes, Poche, 1992.
• Bachelard, Gaston, La Terre et les reveries du repos, José Corti, 2004.
• Baudouin, Charles, Psychanalyse de Victor Hugo, Imago, 2008.
• Bechterev, Vladimir, La Psychologie objective, Alcan, 1913.
• Bechterev, Vladimir, General principles of human reflexology, Jarrolds, 1933.