NAHCİVAN BÖLGESİNİN EKMEK PİŞİRME KÜLTÜRÜ VE TERMİNOLOJİSİ

Yıl 2021, Cilt: 17 Sayı: 129, 229 - 238, 21.03.2021

Nuray Aliyeva

Öz

Makalede Nahcivan bölgesinde ekmek pişirme sanatı, bu uğraşı alanına bağlı ritüeller ve Nahcivan ağızlarında bununla ilişkili kullanılan, Azerbaycan yazı dilinde mevcut olmayan kelimeler araştırılmıştır. Ekmek pişirmek insanların en eski uğraşı alanlarından biridir. Bu sanatının insanlığın tarihi kadar eski bir tarihi var. Onunla bağlı ritüeller Türk halklarında neredeyse aynı. Burada yalnız çok küçük farklılıklar kendini göstermekte. Her bölgenin kendine has ekmek çeşitleri var ve ayrı ayrı bölgelerde ekmek farklı yöntemlerle, bazılarında daha çok tandırda, bazılarında saçta, bazılarındaysa ocakta pişirilir. Bu zaman da çeşitli aletler kullanılır ki onların isimleri dil bilimi açısından oldukça dikkat çekici ve bölgeye has özellikleri ile seçilir. Nahcivan bölgesinde ekmek daha çok tandırda pişirilir. Bununla bağlı olarak tandır, bad, küfle; ekmeği hazırlarken kullanılan aletlerin adları duvah, verdene, irefete; ekmek çeşitlerinin isimleri eppek, urfa, kalın, nazik, böken, tapı, cad gibi Nahcivan ağızlarına has dil yapıları etimolojik açıdan araştırılmıştır. Araştırmamız neticesinde bu kelimelerin büyük bir çoğunluğunun ortak Türk kelimeleri olduğunu ve eskiden beri birçok Türk dillerinde kullanıldığını ifade edebiliriz. Nahcivan’da yapılan çok sayıda ekmek çeşitlerinin adlarını ifade eden kelimelerin Türk dillerinin söz yapısını zenginleştirmek açısından da önemli olduğunu söyleyebiliriz. Ayrıca bu araştırma sonucunda Nahcivan ağızlarında bu sanatla bağlı kullanılan ve günümüz Türkçesinde, diğer Türk dillerinin çoğunda rastlamakta olduğumuz ortak Türk kelimeleri ortaya çıkarılmış oldu. Nahcivan ağızları bu tür kelimelerle oldukça zengin ve Türkiye Türkçesi ağızlarıyla da ciddi benzerlikler ve ortak özellikler oluşturmaktadır. Genel olarak ekmek pişirme zor, çok sayıda kişinin yardımıyla yapılabilen bir uğraştır. Bu yüzden de geçmişte insanlar bir yere toplaşarak hep birlikte bunu yaparlardı. Özellikle düğün ekmeği ve kış ekmeği yapıldığı zaman komşular yardıma koşar, bu olay bir merasim şeklinde icra olunurdu.

Anahtar Kelimeler

Nahcivan, ekmek pişirme, tandır, etnografi, ağızlar

Kaynakça

• Abuşka Lügati veya Çağatay Sözlüğü. Hazırlayan Besim Atalay. Ankara: Ayyıldız matbaası, 1970.
• Azerbaycan Dilinin Diyalektoloji Lügati. İki ciltte. Ankara: Kılıçaslan Matbaacılık, 1999.
• Azerbaycan etnografyası. Üç ciltte. II cilt. Bakı: Şerg-Gerp, 2007.
• Azerbaycan Folklor Antolojisi. Nahcivan Folkloru. Üç ciltte. I cilt. Nahcivan: Acemi, 2009.
• Azerbaycan Folklor Antolojisi. Nahcivan Folkloru. Üç ciltte. II cilt. Nahcivan: Acemi, 2011.
• Azerbaycan Folklor Antolojisi. Nahcivan Folkloru. Üç ciltte. III cilt. Nahcivan: Acemi, 2012.
• Bayramov, İbrahim. Batı Azerbaycan Şivelerinin Söz Yapısı. Bakı: Elm ve tehsil, 2011.
• Bahşeliyev, V., Marro, C., Berthon, R., Guliyeva, Zeynep, Sarıaltun S. Kültepede Arkeolojik Araştırmalar (2013-2016). Bakı: Nurlan, 2017.