AFGANİSTAN'DAN HATAY-OVAKENT'E GÖÇEN ÖZBEK KADINLARIN PREMENSTURAL-MENSTURAL VE MENOPOZ DÖNEMİNDE KULLANDIKLARI GELENEKSEL UYGULAMALAR

Yıl 2021, Cilt: 17 Sayı: 131, 24 - 33, 20.09.2021

Rana Can Yasemin Gümüş Şekerci Rabiye Erenoğlu

Öz

Kültürel mirasın bir parçası olarak gelenekler, varlığını her toplumda sürdürmektedir. Ritüellerden oluşan
gelenek, sosyalleşme süreci içinde varlık göstermektedir. Her kültürün kendine özgü yaşam biçimi vardır. Öğrenilmiş davranışların nesilden nesile aktarılması olarak karşımıza çıkan kültür toplumun üyeleri tarafından
yaşatılır. Gelenekler toplumun günlük pratikleri içinde yer almaktadır. Bu pratikler doğumdan ölüme yaşamın
her bölümünde farklı şekillerde karşımıza çıkmaktadır. Sağlık ve hastalığı sürdürmede kültürel bir varlık olarak
insanın gelenek ve görenekleri içinde birtakım uygulamaları gerçekleştirmesi ve bunu günlük pratiğinde kullanması söz konusudur. İnsanın gelişimsel yaşam dönemleri içinde özellikle kadınlarda dönüm noktası sayılabilecek fizyolojik değişiklikler önemlidir. Bu önemli fizyolojik değişim dönemlerinden ikisi mensturasyon ve
menopoz dönemidir. Bu dönemlerin konforunu arttırmak bağlamında kullanılan geleneksel yöntemler bulunmaktadır. Bu çalışmanın çıkış noktası da Akdeniz bölgesinin en doğusunda bulunan Hatay iline bağlı Antakya ilçesine 1980’li yıllarda göçle gelen Özbek asıllı Afgan göçmenlerinin geleneksel uygulamalarını belirlemektir. Göçmenler şehrin belli bir bölgesinde yerleşmiş olup kendi kültürlerini yaşatarak yıllardır varlıklarını sürdürmektedirler. Çalışmada kaynak kişilere ulaşılmış ve görüşme yöntemi ile bölgedeki halk hekimliği uygulamaları ortaya konulmaya çalışılmıştır. Bölgenin kültürel değerlerini bilen, farklı yaş gruplarından kadınlar çalışmanın kaynak kişileridir. Çalışmada 50 Afgan göçmeni kadınla görüşmeler yapılmıştır. Bu çalışmanın amacı da farklı topraklardan göç edip belli bir coğrafyada yaşamını sürdüren, her geçen gün nüfüsu artan, kendi gelenek ve göreneklerini yaşamın her anında sürdürmeye devam eden nüfusunun yarısının Özbek asıllı Afgan göçmeni kadınların âdet öncesi, âdet dönemi ve menopoz dönemine ilişkin geleneksel uygulamalarını belirlemektir. Bu dönemlerde yaşanan belirtileri gidermek ve bu dönemi konforlu geçirmek bağlamında kadınların evlerindeki olanaklarla yaptıkları bitkisel, hayvansal drogları kullanmaları kültürel açıdan önemlidir. Bu çalışma sonucunda kadınları özel dönemlerinde rahatlamak için genellikle bitkisel ve hayvansal ilaçları kullandığı görülmektedir. Kadınlar tarafından semptomları gidermede günlük yaşamda tüketilen bakliyatlar, çeşitli çaylar, yoğurt en çok kullanılan ürünlerdir. Ağrıları gidermede hayvanın derisinin kullanılması dikkat çeken uygulamadır. Bu ürünlerin ezerek, ısıtılarak, pişirilerek gibi farklı formlarda kullanıldığı görülmektedir. Kimi zaman bu ürünlerden karışımlar yapıldığı görülmektedir. Çeşitli yağlarla yapılan masajlar bölge halkı tarafından tercih edilmektedir. Premenstural-menstural dönemdeki ağrılar ile baş etmede kantaron yağı, zeytinyağı, çam fıstığı yağı, maydanoz, ısırgan otu, nohut, yeşil çay, yoğurt kullanılmaktadır. Ayrıca hamur, taş ve patlıcan ısıtılarak sıcak uygulama için ağrıyan bölgeye konulmaktadır. Özellikle ağrıda koyun derisine girmek, horoz derisini ağrı olan bölgeye bağlamak bölge kadınının temel uygulamaları arasındadır. Mensturasyon döneminde tırnak kesmeme, banyo yapmama, kıl/tüy almama, saç kesmeme yapılan uygulamalar arasındadır. Menopoz dönemi semptomları azaltmaya/gidermeye yönelik havuç, turp, limon, zeytinyağı, yeşil çay en sık kullanılan bitkisel ürünlerdir.
Kendi topraklarında uzakta yaşayan bu toplumun günümüzde hâlen kendi geleneklerini sürdürdüğü görülmektedir. Sonuç olarak kadınların günlük mutfakta kullandıkları ürünleri çeşitli semptomları gidermede kullandıklarını söyleyebiliriz.

Anahtar Kelimeler

Premenstural-menstrual dönem, menapoz, Özbek, kadın, geleneksel uygulamalar

Kaynakça

• KaynaklarAlan S, Gökyıldız Ş, Gözüyeşil E. Menopozal Dönemdeki Kadınların Sıcak Basması Şikâyetine Yönelik Geleneksel Uygulamaları. Lokman Hekim Journal Supp 2013; 70.
• Artun E. Türk Halk Bilimi.Bayrak Matbaası İstanbul 2005. 181-195.
• Bahadır S. Halk Hekimliği. Güneyde Kültür, 1994; 6(68):17-20.
• Bekki S. Halk Hekimliği. Ortak Miras. Ed: Tunçtürk M, Nas B, Nazarov A, Bigeç BT. Popüler All Media. Ankara 2017:197-210.
• Çakır Koçak Y, Sevil Ü. Kadın Doğum Kliniklerinde Yatan Hastalara Kültürlerarası Yaklaşım. Turkiye Klinikleri J Public Health Nurs-Special Topics 2015;1(3):52-61.
• Gün Ç, Demirci N, Otrar M. Dismenore yönetiminde tamamlayıcı alternatif tedavileri kullanma durumu. Spatula DD. 2014; 4(4):191-197.
• Hatay Belediyesi Ovakent Nüfusu 2017. http://www.nufusune.com/148987-hatay-antakya-ovakent-mahallesi-nufusu. Erişim Tarihi: 20/08/2018.
• Öztürk S, Bayık Temel A, Ergül Ş. Kadınların ve Erkeklerin Menopoza İlişkin Görüşleri. Aile ve Toplum, 2008; 4 (14): 61-72.
• Potur DC, Kömürcü N. Dismenore Yönetiminde Tamamlayıcı Tedaviler. Hemşirelikte Eğitim Ve Araştırma Dergisi 2013;10 (1): 8-13.
• Sakar T, Özkan H, Saraş MN, Atabey K, Nazbak M. Öğrencilerin Menstruasyon Dönemindeki Kültürel Davranış ve Uygulamaları. Turkish Family Physician. 2015; 6 (3): 114-123.
• Sever M. Türk Halk İnançlarında ve Halk Hekimliği Uygulamalarında Meyve. TÜBAR 2004; 95-109. Erişim: www.dergipark.gov.tr/download/article-file/156816
• Şahin S, Kaplan S, Abay H, Akalın A, Demirhan İ, Pınar G. Üniversite Öğrencilerinde Dismenore Yaşama Sıklığı ve Etkileyen Faktörlerin Değerlendirilmesi Ankara Sağlık Bilimleri Dergisi 2015 (1-2-3), 25-43.
• Taşçı KD. Hemşirelik Öğrencilerinin Premenstural Semptomlarının Değerlendirilmesi TAF Preventive Medicine Bulletin, 2006: 5 (6): 434-443.
• Tokur Kesgin M, Özcebe H. Türkiye'de Çocuk Bakımındaki Geleneksel İnanç ve Uygulamalar. Türkiyat Araştırmaları, 2004;1:43-56.
• Tortumluoğlu G, Pasinlioğlu T. Klimakterik Yakınması Olan Kadınların Alternatif Tedavi yöntemlerini uygulama durumları. Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 2003; 6(3): 64-76.
• KAYNAK KİŞİLERZU, 1999 Afganistan doğumlu, ilkokul mezunu, Ev hanımı
• GÖ, 1978 Afganistan doğumlu, Okur-yazar değil, Ev hanımı
• EB, 1950 Afganistan doğumlu, Okur-yazar değil, Ev hanımı
• SB, 1968, Afganistan doğumlu, Okur-yazar değil, Ev hanımı
• ZT, 1993 Afganistan doğumlu, Ortaokul mezunu, Ev hanımı
• UG, 1953 Afganistan doğumlu, Okur-yazar değil, Ev hanımı
• HA, 1961 Afganistan doğumlu, Okur-yazar değil, Ev hanımı
• CÖ, 1958 Afganistan doğumlu, Okur-yazar değil, Ev hanımı
• BA, 1953 Afganistan doğumlu, Okur-yazar değil, Ev hanımı
• ZA, 1968 Afganistan doğumlu, Okur-yazar değil, Ev hanımı
• ZG, 1974 Afganistan doğumlu, İlkokul mezunu, Ev hanımı
• FA, 1946 Afganistan doğumlu, Okur-yazar değil, Ev hanımı
• MÖ, 1976 Afganistan doğumlu, Okur-yazar değil, Ev hanımı
• MA, 1955 Afganistan doğumlu, Okur-yazar değil, Ev hanımı
• AG, 1962 Afganistan doğumlu, Okur-yazar değil, Ev hanımı
• HS, 1965 Afganistan doğumlu, Okur-yazar değil, Ev hanımı
• YA, 1953 Afganistan doğumlu, Okur-yazar değil, Ev hanımı
• HA,1948 Afganistan doğumlu, Okur-yazar değil, Ev hanımı
• MB, 1977 Afganistan doğumlu, Okur-yazar değil, Ev hanımı
• MT, 1943 Afganistan doğumlu, Okur-yazar değil, Ev hanımı
• HÇ, 1952 Afganistan doğumlu, Okur-yazar değil, Ev hanımı
• RM, 1954 Afganistan doğumlu, Okur-yazar değil, Ev hanımı
• ZÖ, 1955 Afganistan doğumlu, Okur-yazar değil, Ev hanımı
• AB, 1971 Afganistan doğumlu, Okur-yazar değil, Ev hanımı
• YÖ, 1964 Afganistan doğumlu, Okur-yazar değil, Ev hanımı
• GÖ, 1960 Afganistan doğumlu, Okur-yazar değil, Ev hanımı
• FY, 1960 Afganistan doğumlu, Okur-yazar değil, Ev hanımı
• HT, 1982 Afganistan doğumlu, Okur-yazar değil, Ev hanımı
• ŞY, 1985 Afganistan doğumlu, Okur-yazar değil, Ev hanımı
• ZÖ, 1991 Afganistan doğumlu, Okur-yazar değil, Ev hanımı
• BÖ, 1971 Afganistan doğumlu, Okur-yazar değil, Ev hanımı
• ZK, 1993 Afganistan doğumlu, Okur-yazar değil, Ev hanımı
• CG, 1992 Afganistan doğumlu, Okur-yazar değil, Ev hanımı
• HD, 1962 Afganistan doğumlu, Okur-yazar değil, Ev hanımı
• SB, 1991 Afganistan doğumlu, Okur-yazar değil, Ev hanımı
• RH, 1994 Afganistan doğumlu, İlkokul mezunu, Ev hanımı
• HS, 1988 Afganistan doğumlu, İlkokul mezunu, Ev hanımı
• EB, 1998 Afganistan doğumlu, Ortaokul mezunu, Ev hanımı
• GA, 1992 Afganistan doğumlu, İlkokul mezunu, Ev Hanımı
• RS, 1983 Afganistan doğumlu, İlkokul mezunu, Ev Hanımı
• FA, 1985 Afganistan doğumlu, Okur-yazar değil, Ev hanımı
• GÖ, 1999 Afganistan doğumlu, Ortaokul mezunu, Ev hanımı
• SU, 1990 Afganistan doğumlu, Okur-yazar değil, Ev hanımı
• MS, 1990 Afganistan doğumlu, Okur-yazar değil, Ev hanımı
• LY, 1998 Afganistan doğumlu, Ortaokul mezunu, Ev Hanımı
• DV, 1969 Afganistan doğumlu, Okur-yazar değil, Ev Hanımı
• ZÇ, 1978 Afganistan doğumlu, İlkokul mezunu, Ev Hanımı
• TY, 1937 Afganistan doğumlu, Okur-yazar değil, Ev Hanımı
• FY, 1999 Afganistan doğumlu, Ortaokul mezunu, Ev hanımı
• ST, 1963Afganistan doğumlu, Okur-yazar değil, Ev Hanımı