TÜRK KÜLTÜREL MİRASININ CEZAYİR HALKININ KOLEKTİF BELLEĞİNDEKİ YERİ VE CEZAYİRLİ YAZARLARIN GÖZÜNDEN OSMANLI/TÜRK KÜLTÜRÜ İMGESİ

Yıl 2021, Cilt: 17 Sayı: 131, 164 - 175, 20.09.2021

Ayşe Tomat Yılmaz

Öz

Varlıklarını sürdürdükleri tarihî süreçte, komşuluk yaptıkları ve sosyal, siyasal, kültürel ve dinî bakımdan
iletişim kurdukları toplumları derinden etkileyen Türklerle ilgili olarak dünyadaki farklı kültürlere sahip farklı
insan toplulukları arasında hem olumlu hem de olumsuz birçok imge bulunmaktadır. Kimi toplumlar tarafından “savaşçı”, “yiğit” “cesur” olarak tanımlanan Türkler, kimilerinin gözünde “barbar”, “acımasız” ve “kaba” Doğululardır. Ayrıca, yalnızca Türkler değil, Türk kültürü hakkında da birçok olumlu ve olumsuz yargının meydana getirildiği kuşkusuzdur. Nitekim, Türkler ve Türk kültürü üzerine oluşturulan ve yüzyıllardır süregelen
söz konusu imgelerin yazın yapıtlarına da yansıması kaçınılmaz olmuştur. Bu nedenle, ülkelerin yazın dünyasında kemikleşen bu imgeler üzerine birçok çalışma yapılmaktadır. Ancak, Frankofon Cezayir Edebiyatında yer alan Osmanlı/Türk kültürü imgesi ile ilgili inceleme yok denecek kadar azdır. Genellikle sömürgecilik tarihi, bağımsızlık savaşı, kültürel çeşitlilik, dilsel sorunlar gibi konuların ele alındığı Frankofon Cezayir Edebiyatında Osmanlı İmparatorluğu’nun yansımaları da görülmektedir. Nitekim, bu çalışma, Nourredine Saadi’nin La Maison de lumière (Işık Evi) adlı yapıtıyla, Fatima Bakhaï’nin Dounia adlı yapıtında yer alan Osmanlı/Türk kültürü izlerini Daniel-Henri Pageaux’nun imgebilim çözümlemesi bağlamında irdelemeyi amaçlar. Söz konusu çalışmada, 1516-1830 yılları arasında Cezayir’de egemenlik kuran Osmanlıların/Türklerin ve onların kültürlerinin Cezayir halkının gözünden nasıl göründüğü sorusuna yanıt aranır. Cezayirlilerin kendi ülkelerindeki Osmanlıları/Türkleri ve kültürlerini benimsemeyi mi yoksa onları ve kültürlerini ötekileştirmeyi mi yeğledikleri ortaya çıkarılır. Bu amaçla, öncelikle genel bir giriş yapılır. Hemen ardından, karşılaştırmalı edebiyatın kültürlerarası boyutunu oluşturan, herhangi bir toplumun ya da ulusun başka bir deyişle ötekinin nasıl göründüğünü, algılandığını ve anlatıldığını irdeleyen imgebilim kuramı ele alınır. Daniel-Henri Pageaux’nun La littérature générale et comparée (Genel ve Karşılaştırmalı Edebiyat) adlı yapıtında kaleme aldığı ve üç aşamadan oluşan imgebilim çözümlemesi açıklanır. Daha sonra, La Maison de lumière ile Dounia adlı yapıtlarda Osmanlıların/Türklerin ve kültürlerinin Cezayir halkının kolektif belleğindeki yeri irdelenir. Ayrıntılı bir biçimde incelenen yapıtlarda, Osmanlıların/Türklerin gittikleri her yere kültürlerini de götürdükleri böylelikle kültürlerini korudukları görülür. Osmanlılar/Türkler ve kültürleri hakkında Cezayir halkı tarafından birçok olumlu ve olumsuz imgenin oluşturulduğu açıktır. Ancak, yapıtlarda yer alan söz konusu imgeler kıyaslandığında, olumlamanın daha ağır bastığı görülür. Ayrıca, Osmanlıların/Türklerin kültürleri aracılığıyla Cezayir halkını derinden etkilediği kuşkusuzdur. Osmanlı İmparatorluğu’nun bölgedeki egemenliğinin üzerinden uzun yıllar geçtikten sonra kaleme alınan söz konusu yapıtlarda bile Osmanlı/Türk kültürü izlerine rastlanılır. Nitekim, Osmanlıların/Türklerin uzak diyarlarda yer alan Cezayir’e de kendi kültürlerini taşıdıkları ve Cezayir halkı ile aralarında yakın bir ilişki kurdukları sonucuna varılır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı İmparatorluğu, Cezayir, Osmanlı/Türk kültürü imgesi, Öteki, İmgebilim

Kaynakça

• Aktulum, Kubilay. “Folklorik İmgelem: Bir Toplumsal İmgeler Rezervuarı Olarak İmgelemin Epistemolojik Temellerine Giriş”. Millî Folklor 101 (2014): 277-290.
• — —. “Romanesk Söylemin Tarihselleştirilmesi ya da Tarihi Yeniden Yazmak”. Bilig, Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi 73 (2015): 1-16.
• Alarslan, Burcu. “Türk İmajının Görsel Yansımaları”. Dünyada Türk İmgesi. (der. Özlem Kumrular) İstanbul: Kitap Yayınevi (2005): 129-162.
• Aytaç, Gürsel. Karşılaştırmalı Edebiyat Bilimi. Ankara: Doğu Batı Yayınları, 2019.
• Bakhaï, Fatima. Dounia. Paris: Editions l’Harmattan, 1995.
• Güvenç, Bozkurt. Türk Kimliği: Kültür Tarihinin Kaynakları. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1993.
• Khodja, Hamdan. Le miroir: aperçu historique et statistique sur la Régence d'Alger. Paris: Sindbad, 1985.
• Kula, Onur Bilge. Alman Kültüründe Türk İmgesi. Cilt1. Ankara: Gündoğan Yayınları, 1992.
• Moura, Jean-Marc. “L’imagologie littéraire: tendances actuelles”. (ed. Jean Bessière, Daniel-Henri Pageaux) Perspectives comparatistes. Paris: Honoré Champion, (1999): 181-193.
• Oğuz, M. Öcal. “Belguedj’in Makalesine Göre Cezayir Konuşma Dilindeki Türkçe Kelimeler ve Tunus’taki Durum”. Millî Folklor 46 (Yaz 2000): 10-21.
• — —. “Ulusal Kalıtın Küreselleştirilmesi Sorunu ve Tunus El Sanatları”. Millî Folklor 51 (Güz 2001): 114-118.
• Pageaux, Daniel-Henri. La littérature générale et comparée. Paris: Armand Colin, 1994.
• Rousseau, André-Michel ve Claude Pichois. Karşılaştırmalı Edebiyat. (çev. Mehmet Yazgan) İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1994.
• Saadi, Nourredine. La Maison de lumière. Paris: Albin Michel, 2000.
• Timur Ağıldere, Suna. “Batılı Seyyahların Gözünden İstanbul ve Cezayir’de Kahve ve Kahvehane Kültürü (17.yy-19.yy)”. Millî Folklor 122 (Yaz 2019): 14-28.
• Todorov, Tzvetan. Nous et les autres. La réflexion française sur la diversité humaine. Paris: Éditions du Seuil, 1989.
• Türkan, Kadriye. “Türk Masallarında Mimari: Hamam ve İşlevleri”. Millî Folklor 84 (Kış 2009): 162-174. Ulağlı, Serhat. Öteki'nin Bilimine Giriş-İmgebilim. İstanbul: Motto Yayınları, 2018.