SOMUT OLMAYAN KÜLTÜREL MİRASIN ÖĞRETİM UYGULAMALARIYLA AKTARIMI KAPSAMINDA KORUNMASI: GELENEKSEL TÜRK OKÇULUĞU ÖRNEĞİ

Yıl 2021, Cilt: 17 Sayı: 131, 176 - 189, 20.09.2021

Merve Görkem Zeren Akbulut

Öz

2003 tarihli UNESCO Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi, somut olmayan mirasın,
ilişkili olduğu miras objeleri ile bütünleşik olarak toplum içinde ve toplumla birlikte yaşayabilirliğini güvence
altına almayı hedefleyen bir koruma yaklaşımını yansıtmaktadır. Bu bütünsel koruma yaklaşımı; araştırma, belgeleme ve arşivlemenin yanında, yeniden üretme/canlandırma yoluyla daha geniş bağlamlarda yaşatma, eğitim ve öğretim yoluyla doğru bilgi aktarma/farkındalık oluşturma ve bilgi paylaşımı yoluyla kapasite geliştirme çalışmalarını destekleme süreçlerini de içermektedir. Somut olmayan kültürel miras, yaşatıldığı mekânlar ve zaman içinde geçirdiği değişim dinamikleri arasındaki ilişkiye odaklanan öğretim/bilinçlendirme uygulamalarının, kültürel mirasın aktarımını ve dolayısıyla korunmasının başarısını güçlendireceği, Sözleşme’de önemle vurgulanan bir argüman olarak dikkat çekmektedir. Sözleşme metni, Sözleşme’nin uygulanmasına işlerlik kazandırmaya yönelik bir kılavuz niteliğinde olan Uygulama Yönergesi ve somut olmayan kültürel mirasla ilgili faaliyetler için geçerli olan yasal çerçevelerin tamamlayıcısı olan Etik İlkeler; birey, grup ve toplulukların mümkün olan en geniş aktif katılım temelinde merkeze alındığı, insan odaklı bir koruma perspektifine sahiptir. Tarih ve coğrafya öğretimi alanlarındaki çalışmaların amacı ve içeriği de insan odaklıdır ve her ikisi de mekân ve zaman kavramlarına eşdeğerde önem veren sosyal bilimlerdir. Bundan dolayı, her iki konu alanının sosyomekânsal eksenli bakış açısının öğretim programı içeriklerine ve uygulamalarına nasıl yansıtılabileceğinin tartışılmasının, somut olmayan kültürel mirasın; kendisini yaşatan insanlardan ve mekânlardan yalıtılmadan ve zaman boyutundaki konumuna yerleştirilerek, Geleneksel Türk Okçuluğu kapsamında değerlendirilmesine yönelik dikkatin anlaşılması bakımından önemli katkılar sağlayacağı düşünülmektedir. Bu bağlamda, Türk Okçuluk Geleneği’nin kuşaklar arası aktarımındaki tarihsel sürekliliğe ve paylaşılan deneyimlere disiplinlerarası programlama yaklaşımı çerçevesinde izah getirebilmek amacıyla, geleneğin kültürel coğrafi geçmişinde saklı olan kolektif zihniyetin inşa edildiği mekânsal bağlam, sosyo-politik bağlam ile ilişkilendirilerek yazıda görünür kılınmaya çalışılmıştır. Ardından, milat öncesi Orta Asya kültür çevrelerinden günümüze aktarılarak yaşatılan mirasın kuşaklar arası aktarımının güçlenmesi için izlenmesi önerilen yaklaşımların bütünsel koruma süreçleri açısından taşıdığı önem; 2019 yılında, UNESCO İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirası Temsili Listesi’ne Türkiye tarafından kaydettirilmiş olan Geleneksel Türk Okçuluğu örneği bağlamında değerlendirilmiştir. Bu yazı, UNESCO’nun; örgün öğretim sistemi içinde transdisipliner öğretim tasarılarında yer alan hedef-kazanımların bilgi ve bilişsel süreç boyutlarının çerçevesinin geçmişe atıfla belirlenmesini önemli gören farkındalık oluşturma hedefinin yanında, Geleneksel Türk Okçuluğu özelinde somut olmayan kültürel mirasın günümüz için taşıdığı anlamın odağa alındığı bir bakış açısı ile yapılandırılmıştır. Somut olmayan kültürel mirası öğrenme kaynağı olarak değerlendiren Sözleşme çerçevesinde üretilmiş olan metinlerin ulusal ve uluslar arası düzeyde irdelendiği akademik eserler, coğrafya ve tarih öğretim programları, Çin, İslam ve Batı kaynaklarından yararlanılarak hazırlanan araştırma eserlerin ve birincil veri kaynaklarının incelenmesi kapsamında gerçekleştirilen literatür araştırmasında, sosyal bilimler alanındaki araştırmalarda sıklıkla kullanılan tekniklerden biri olan içerik analizinden yararlanılmıştır. Belirtilen amaçlar çerçevesinde gerçekleştirilen doküman inceleme sürecinin ardından, 9. sınıf tarih dersi İlk ve Orta Çağlarda Türk Dünyası ile 11. sınıf coğrafya dersi Küresel Ortam, Bölgeler ve Ülkeler ünitesi kazanımları arasında birbirini destekleyen düşünme ve öğrenme bağlamlarının kullanılmasına yönelik adımlar içeren, Türk Okçuluk Geleneği’nin değişimi barındıran canlı doğasının güncel öğretim programlarına entegrasyonunun odağa alındığı disiplinlerarası bir öğretim içeriği metodolojisi sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

UNESCO Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi,, Bütünsel Koruma Yaklaşımı,, Geleneksel Türk Okçuluğu,, SOKÜM’ün eğitime entegrasyonu., SOKÜM’ün eğitime entegrasyonu

Kaynakça

• Akbulut, Dursun Ali. “Arap Fütuhatına Kadar Maveraünnehir ve Horasan’da Türkler (M.Ö. II - MS. VII.yy)”. Yayımlanmamış doktora tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1984.
• Aral, A. Erman. “Somut Olmayan Kültürel Miras ve Eğitim: Eğitimin Periyodik Raporlardaki Görünümüne Eleştirel Bir Bakış”. Milli Folklor 120 (Kış 2018): 61-67.
• Büyüköztürk, Şener ve diğer. Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık, 2018: 269.
• Chavannes, Edouard. Batı Türkleri Tarihi. İstanbul: Töre Yayın Grubu/Ön-Türk Uygarlığı Araştırmaları Merkezi, 2006: 47-48.
• Cominelli, Francesca. “The Liquid Museum”. C. Dunkley ve G. Van der Hallen (Ed.)., Museums and Intangible Cultural Heritage/Towards a Third Space in the Heritage Sector. Bruges: Stevens Print nv, 2020: 67,68.
• Çetin, Altan. “Memluk Devleti’nde Okçuluk”. Gazi Türkiyat 9, 2011: 67-86.
• Darvill, Timothy. “Sorted for Ease and Whiz? Approaching Value and Importance in Archaeological Resource Management”. M. Clay, T. Darvill and B. J. Little (Ed.), Heritage of Value, Archaelogy of Renown/Reshaping Archaeological Assessment and Significance. ABD: University of Florida Press, 2005: 39.
• De Guignes, Joseph. Büyük Türk Tarihi. İstanbul: Türk Kültür Yayını, 1976: 159.
• Diyarbekirli, Nejat. Hun Sanatı. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Kültür Yayınları, 1972: 11-44.
• Diyarbekirli, Nejat. Kazakistan’da Bulunan Esik Kurganı/Cumhuriyetin 50. Yılına Armağan. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Matbaası, 1973: 299.
• Eberhard, Wolfram. Çin’in Şimal Komşuları. Çev. N. Uluğtuğ. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1942: 76.
• Eberhard, Wolfram. En Eski Devirlerden Zamanımıza Kadar Uzak Doğu Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1957: 15-95.
• Golden, Peter B. Türk Halkları Tarihine Giriş. Çev. Osman Karatay. Ankara: Karam Araştırma ve Yayıncılık, 2002: 110.
• Göksu, Erhan. Okla Yükselen Millet/Türklerde Ok ve Okçuluk. İstanbul: Okçular Vakfı, 2018: 157.
• Grousset, Rene. Bozkır İmparatorluğu. Çev. M. Reşat Uzmen. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 1980: 9.
• Kafesoğlu, İbrahim. Türk Milli Kültürü. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2017: 72-81.
• Karpowicz, Adam. Osmanlı Türk Yayları/İmâli ve Tasarım. Çev. Mehmet Yılmaz Akbulut. İstanbul: Okçular Vakfı, 2018: 51-200.
• Kirshenblatt-Gimblett, Barbara. “Intangible Heritage as Metacultural Production”. Museum International 56, 2004: 1-15.
• Klopsteg, Paul E. Türk Okçuluğu. İstanbul: Okçular Vakfı, 2019: 106-111.
• Krathwohl, David R. “A Revision of Bloom’s Taxonomy: An Overview”. Theory into Practice 4 (41), 2002: 215.
• Lasserre, Francois. Strabon Geographie, Tome VIII (Livre XI). Paris: Les Belles Lettres, 1975: 5-8.
• Ligeti, Lajos. “Asya Hunları”. G. Nemeth (Ed.), Çev. Şerif Baştav. Attila ve Hunları. Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları, 1982: 25-50.
• MEB Coğrafya Dersi (9-12. Sınıflar) Öğretim Programı. (2018). 12.02.2020. ˂http://mufredat.meb.gov.tr˃
• MEB Tarih Dersi (9-12. Sınıflar) Öğretim Programı. (2018). 12.02.2020. ˂http://müfredat.meb.gov.tr˃
• Nemeth, Gyula. Attila ve Hunları. Çev. Şerif Baştav. Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları, 1982: 128-130.
• Oğuz, M. Öcal. Somut Olmayan Kültürel Miras Nedir?, Ankara: Geleneksel Yayınları, 2018: 90.
• Ögel, Bahaeddin. Büyük Hun İmparatorluğu Tarihi I. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1981: 235-238, 500.
• Ögel, Bahaeddin. İslamiyetten Önce Türk Kültür Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1984: 94-100.
• Özkafa, Fatih. “Okçuluk ve Hat Sanatı”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi 3(7) (2018): 1642-1672.
• Öztopçu, Kurtuluş. Kitâb u fî’İlm en-Nuşşâb. İstanbul: Türk Dilleri Araştırma Dizisi, 2002: 206.
• Öztürk, Mustafa. “Coğrafya: Gelişimi, içeriği, eğitimi”. S. Karabağ ve S. Şahin (Ed.), Kuram ve Uygulamada Coğrafya Eğitimi. Ankara: Gazi Kitabevi, 3-51.
• Pulhan, Gül. World Heritage in Turkey. İstanbul: The Banks Association of Turkey, 2009: 11.
• Rasonyi, Laszlo. Tarihte Türklük. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, 1971: 25-26.
• Roux, Jean-Paul. Türklerin Tarihi. Çev. Aykut Kazancıgil, Lale Arslan-Özcan. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2010: 132.
• Sachs, Curt. The History of Musical Instruments. Mineola, NY: Dover Publications, 2006: 52-60.
• Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi. (2003). 10.01.2020. ˂http://ich.unesco.org/doc/src/0009-TR- PDF.pdf˃
• Şahintürk, Hüseyin, Ömer Uzunağaç, Şükrü Seçkin Anık ve Barış Can (Ed.). Minyatürlerle Osmanlı Devri Okçuluğu. Kür. M. Mustafa Bakırcı. Budapeşte: Okçular Vakfı/Gülbaba Vakfı, 2020: 20.
• Şenel, Alaaddin. Siyasal Düşünceler Tarihi (7. Baskı). Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları, 2019: 25-33.
• Tavşancıl, Ezel ve A. Esra Aslan. Sözel, Yazılı ve Diğer Materyaller İçin İçerik Analizi. İstanbul: Epsilon, 2001: 30.
• Tekeli, İlhan. Mekânsal ve Toplumsal Olanın Bilgibilimi Yazıları. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2010: 35.
• Togan, A. Zeki Velidi. Oğuz Destanı Reşideddin Oğuznamesi, Tercüme ve Tahlili. İstanbul: Ahmet Sait Matbaası, 1972: 17-48.
• Turan, Osman. “Eski Türklerde Okun Hukuki Bir Sembol Olarak Kullanılması”. Belleten IX/35, 1945: 305-318.
• Turan, Osman. Selçuklular Tarihi ve Türk-İslam Medeniyeti. İstanbul: Turan Neşriyat Yurdu, 1969: 84-92.
• Tümertekin, Erol ve Nazmiye Özgüç. Beşeri Coğrafya/İnsan, Kültür, Mekân. İstanbul: Çantay Kitabevi, 2019:115-120.
• Türker, Abdullah. Coğrafya Dersi Öğretim Programlarının Kısa Tarihçesi ve 2018 Coğrafya dersi Öğretim Programı. Ü. Eser Ünaldı (Ed.), Coğrafya Öğretimi I. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık, 2019: 1-24.
• Türker, Özgür ve Firdevs Özen. “Oğuzname, Selçukname ve Melikname’ye göre Selçuklu Hanedanı’nın Menşei”. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi/SUTAD 41, 331-351.
• Ünal, Ali. “Kırgız Türklerinde Ölüm ve Ölüm Öncesi İnanışlar”. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi/SUTAD 42, 2017: 239-351.
• Vaczy, Peter. “Hunlar Avrupa’da/İkinci Bahis: Avrupa’da İmparatorluk Kurulması”. G. Nemeth (Ed.), Çev. Şerif Baştav. Attila ve Hunları. Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları, 1982: 25-50.
• Zeren-Akbulut, Merve Görkem ve Dursun Ali Akbulut. “Türk Tarihinin Öğretimi ve Yazımında Başlıca Meseleler”. Soner M. Özdemir (Ed.)., I. Uluslararası Çağdaş Eğitim ve Sosyal Bilimler Sempozyumu/International Symposium on Contemporary Education and Social Sciences (ISCESS)1(1). Antalya: 22-25 Kasım/November, 2018: 520-534.
• Zeren-Akbulut, Merve Görkem. Öğrenmenin Yeni Paradigması/Coğrafya ve Tarih Temelli Konuların Disiplinlerarası Yaklaşımla Öğretimi. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık, 2019: 67.