TÜRK HALK DÜŞÜNCESİNDE BEKÂRET SEMBOLÜ OLARAK BAL

Yıl 2021, Cilt: 17 Sayı: 131, 62 - 74, 20.09.2021

İsmail Abalı

Öz

Gerek bedensel bir ihtiyaç gerek de üreme kaygısının tek çözümü olması noktasında cinsellik, tüm canlılarda olduğu gibi insanlar arasında da vazgeçilemeyen dürtülerden biridir. Fakat insan cinselliğini diğer canlılardan ayıran bir nokta bulunmaktadır ki bu da çeşitli sosyal normlar aracılığıyla aktif cinsel yaşamın evlilik kurumuna bağlanması ve bazı durumlarda katı kurallarla kısıtlanması noktasında tezahür eder. Birçok toplumda bu yasak, özellikle kadın cinselliği bağlamında daha tutucu bir hâl almaktadır. Ataerkil toplum yapısının da etkisiyle sosyoekonomik endişeler neticesinde ortaya çıktığı düşünülen bu kısıtlama, bekâret olarak adlandırılmaktadır. Toplumsal yaşamda, aile kuracak erkeklerin soy ve miras devamının sağlanması
kaygısıyla kadının evlilikten önce cinsellikle tanışmasının tamamen önüne geçen bakirelik, dinî ve ananevi
kurumlarla da desteklenerek sosyal bir norm suretinde insanlığın ortak bir değeri hâline getirilmiştir. Bakirelik, yüzyıllar boyunca sosyal bir gerçek olsa ve inanç-gelenek bağlamında ele alınan bir gereklilik şeklinde
algılansa da sonraki nesillere aktarılması noktasında da bazı kısıtlamalar söz konusu olmuştur. Nitekim bu
olgu, cinsellik ile ilgili diğer kavram ve durumlar gibi birtakım sansürlemelere uğrayarak toplumların kolektif
bilinçaltında bastırılmıştır. Bilinç düzeyine çıkması psikolojik mekanizmalar tarafından engellenen bekâret ile
ilgili bu zihinsel kısıtlamalar, toplumların kimi folklor ürünlerine aksetmiş; fakat bu yansıma çeşitli sembol ve
imgelerle dile getirilebilmiştir. Yiyecek ile şehvet arasında mevcut olduğu iddia edilen ortak nitelikler bağlamında, dünya üzerindeki çeşitli toplumların sosyokültürel ve folklorik yaşantısında cinsellik ile ilişkilendirilen bal, Türk’ün bilinçaltında ise daha dar bir kavram alanına dâhil olarak bekâretin sembolik ifadesi hâline gelmiştir. Balın Türk halk düşüncesinde kadın cinsel saflığının bir temsili olduğu tezi üzerine temellendirilen ve bu iddiayı kanıtlarıyla ispat etmeyi amaç edinen bu çalışmada, söz konusu iddianın somut delillerine yer verilmiş ve sözlü gelenek unsurları bütüncül bir yaklaşımla analiz edilmiştir. Türk düşünce dünyasından beslenen mani, türkü, masal, halk hikâyesi, efsane ve evlilik ritüelleri ile halkın bilinçaltındaki cinsel sembollerini dizelerine nakşeden halk ozanı Karacaoğlan’ın şiirleri üzerinde psikanalitik bir çözümlemenin yapıldığı çalışmada, balın sembolik bir kavram olarak yer aldığı sözel ve eylemsel yaratmalar arasında somut bir ilişkinin mevcut olduğu tespit edilmiştir. Bu ilişki, belirlenen bal sembolünün bekâretle ilgili daha özel durumlarının tüm ürünlerde de geçerli olmasına dayanmakta ve bu da cinsel saflığı temsil eden balın, Türk halk düşüncesinde imge bütünlüğüne sahip olduğunu göstermektedir. Yapılan inceleme ve çözümlemeye göre bal figürü, iletişimsel yönü olan ve birey ile toplum arasındaki etkileşimde derin anlama sahip bir semboldür. Böylece çalışmada, bünyesinde bal imgesini barındıran kimi folklorik yaratmalar ile toplumsal uygulamaların anlamlandırılması, yorumlanması ve analiz edilmesi noktasındaki bazı eksiklikler giderilmiş; söz konusu halk bilgisi ürünlerine yeni bakış açıları kazandırılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Halk Düşüncesi, Cinsel Simgecilik, Yiyecek Sembolizmi, Bal, Bekâret

Kaynakça

• Abalı, İsmail. Koçarlı (Aydın) Halk Kültürü, İstanbul: Hiper Yayın, 2019.
• Abraham, Karl. Rüyalar ve Mitler, Çev. Emine Nur Gökçe, İstanbul: Pinhan Yayıncılık, 2017.
• Akyol, Esra. Muğla Masalları Metin-İnceleme, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi, 2010.
• Alangu, Tahir. Billur Köşk Masalları¸ İstanbul: Remzi Kitabevi, 1961.
• Alpyıldız, Eray. “Psikoanalitik Halkbilimi Kuramı Temelinde Türk Yemek Kültürünün Çağrışım Sınırsızlığı: “Oburluğun Cinselliği”, Milli Folklor, C. 16, S. 125, 138-149, 2020.
• Andrievskikh, Natalia. “Food Symbolism, Sexuality, and Gender Identity in Fairy Tales and Modern Women's Bestsellers”, Studies in Popular Culture, C. 37, S. 1, 137-153, 2014.
• Aray, Ahmet Vefa. Çukurova Folklorunda Karacaoğlan, Osmaniye: Ulaşlı Toplulukları Kültür Araştırma Geliştirme ve Bilim Derneği Kültür Yayınları, 2010.
• Biederman, Hans. Dictionary of Symbolism, Çev. James Hulbert, New York: Facts On File, 1992.
• Blank, Hanne. Bekâretin El Değmemiş Tarihi, 6. Basım. Çev. Emek Ergün, İstanbul: İletişim Yayınları, 2019.
• Çakır, Şule. Burdur Türküleri Üzerine Bir İnceleme, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kırşehir: Ahi Evran Üniversitesi, 2016.
• Çetin, Cengiz. “Türk Düğün Gelenekleri ve Kutsal Evlilik Ritüeli”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, C. 48, S. 2, 111-126, 2008.
• Çobanoğlu, Özkul. “Geleneksel Dünya Görüşü veya Halk Felsefesinin Halkbilimi Çalışmalarındaki Yeri ve Önemi Üzerine Tespitler”, Milli Folklor, Yıl: 12, S. 45, 12-14, 2000.
• Çobanoğlu, Özkul. Halkbilimi Kuramları ve Araştırma Yöntemleri Tarihine Giriş, 5. Basım, Ankara: Akçağ Yayınları, 2010.
• Demir, Necati. Türk Manileri, Ankara: Gazi Kitabevi Yayınları, 2013.
• Elçin, Şükrü. Türkiye Türkçesinde Maniler, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, 1990.
• Ergun, Metin. Türk Dünyası Efsanelerinde Değişme Motifi-I, Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Türk Dil Kurumu Yayınları, 1997.
• Eröz, Mehmet ve Güler, Ali. Türk Ailesi, 2. Basım, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, 1998.
• Evci, Ayşenur. Orta Karadeniz Bölgesi’ne Ait Türkülerde Türk Yaşam Tarzı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Yozgat: Yozgat Bozok Üniversitesi, 2018.
• Fromm, Erich. Rüyalar, Masallar, Mitler-Sembol Dilinin Çözümlenmesi, 3. Basım, Çev. Aydın Arıtan ve Kaan H. Ökten, İstanbul: Say Yayınları, 2017.
• Gezgin, Deniz. “Yaşam Suyu: Madhu”, Ballı Yazılar¸Haz. Nilhan Aras, İstanbul: Metro Kültür Yayınları, 245-254, 2010.
• Gezgin, İsmail. Kırmızı Başlıklı Kız’dan İlk Günah’a-Masalların Şifresi, İstanbul: Sel Yayıncılık, 2007.
• İnaltong, Tijen. “Anadolu Kültüründe Bal”, Ballı Yazılar¸ Haz. Nilhan Aras, İstanbul: Metro Kültür Yayınları, 314-324, 2010a.
• İnaltong, Tijen. “Bal Kitapları”, Ballı Yazılar¸ Haz. Nilhan Aras, İstanbul: Metro Kültür Yayınları, 363-375, 2010b.
• Jung, Carl Gustav. Dört Arketip, 4. Basım, İstanbul: Metis Yayınları, 2013.
• Kara, Ömer. Tarsus Masalları, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya: Selçuk Üniversitesi, 2007.
• Karabaş, Seyfi. Bütüncül Türk Budunbilimine Doğru, Ankara: Pan Matbaacılık, 1981.
• Oğuz, Öcal. “Yazılı ve Sözlü Hukuk Açısından Evlenme Pratikleri ve Töre Cinayetleri”. Milli Folklor, S. 95, 103-113, 2012.
• Ölçer Özünel, Evrim. Masal Mekânında Kadın Olmak-Masallarda Toplumsal Cinsiyet ve Mekân İlişkisi, 2. Basım, Ankara: Geleneksel Yayıncılık, 2017.
• Öztelli, Cahit. Evlerinin Önü (Bütün Halk Türküleri), İstanbul: Hürriyet Yayınları, 1972.
• Şen, Gülsüm. Türk Masallarına Psikanalitik Yaklaşım, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Muğla: Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, 2019.
• Tezel, Naki. Türk Masalları-I, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1990.
• Yaşar, Alperen Uluer. Maniler Üzerine Tematik Bir İnceleme, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Elazığ: Fırat Üniversitesi, 2018.
• UR-1: “En Eski Aşk Şiiri”, (27.02.2017), 25.09.2020. <http://www.turkeireiseleiter.com/en-eski-ask-siiri/?lang=tr>