KÜLTÜR AKTARIMI VE MEKÂN: YUNUS EMRE MEZARLARI

Yıl 2021, Cilt: 17 Sayı: 132, 32 - 50, 15.12.2021

Hilal Erdoğan Aksu

Öz

Kültürel bellek toplumların nesilden nesile aktarımı sağlanan belleğini ifade eder. Kültür aktarımının sağlanabilmesi için pek çok etken söz konusudur. Bu etkenlerin en önemlilerinden biri mekândır. Özellikle belli bir mekâna bağlı olarak gelişme gösteren kültürel üretimler için mekân, hem kültüre ev sahipliği yapması hem de aktarımın gerçekleşmesi için uygun ortamı sağlaması nedeniyle önemli bir yerdedir. Bu çalışmada Yunus Emre’ye ait olduğuna inanılan mezar yerlerinin Yunus Emre kültürel belleğinin kuşaktan kuşağa aktarımındaki yeri sorgulanmıştır. Yunus Emre (1240/41-1320/21) Türk kültürünün edebiyat, sanat, tarih ve müzik gibi pek çok alanına nüfuz etmiş önemli bir şahsiyetidir. Yaşadığı kabul edilen 13. yüzyıldan isminin ilim âleminde gündeme geldiği 20. yüzyıla kadar hakkındaki menkıbe ve şiirleriyle kısıtlı bir şekilde yazılı kaynaklarda, yaygın bir şekilde de sözlü kültür ortamında var olmuştur. 20. yüzyıldan günümüze kadar da pek çok akademik çalışmaya konu edilmiştir. Yunus Emre’nin mezarının nerede olduğu konusu Yunus Emre çalışmalarının cevapsız kalan alanlarından biridir. Türkiye’de Yunus Emre’ye ait olduğuna inanılan 13 mezar yeri mevcuttur: Afyon (Sandıklı), Aksaray (Ortaköy ilçesinde Tapdık köyü ve Reşadiye köyünde), Bursa (Yıldırım), Eskişehir (Mihalıççık), Erzurum (Palandöken), Isparta (Keçiborlu, Gönen ve Güneykent), Karaman (Merkez), Konya (Doğanhisar), Manisa (Kula) ve Ordu (Ünye). Bu mezar yerlerinin Yunus Emre’ye ait olduğuna o yerin halkı tarafından inanılmaktadır. Mezar yerlerinin sahiplenilmesi çoğu zaman bu iller arasında tartışmalara neden olmaktadır. Bu yazıda yaklaşık bir asırdır tartışılagelen fakat cevapsız kalan “Yunus Emre’nin gerçek mezarı nerededir?” sorusu bir kenara bırakılarak “Yunus Emre’ye ait olduğuna inanılan bu mezar yerlerinin kültür aktarımındaki yeri nedir?” sorusu gündeme getirilmektedir. Öncelikle 2017-2019 yılları arasında Yunus Emre mezarlarında gerçekleştirilen alan çalışmasına bağlı olarak mekânların güncel durumu ve kültürel üretimleri hakkında bilgi verilmiştir. Alan çalışmasından elde edilen veriler doğrultusunda Yunus Emre’ye ait kültürel belleğin bu mekânlarda nasıl yaşatıldığı ve bu mezarların kültür aktarımındaki rolünün ne olduğu sorgulanmıştır. Buna göre Yunus Emre mezarlarında kültür aktarımının anlatı, ritüel ve mekân boyutunda gerçekleştiği görülmüştür. Yunus Emre’nin yaygın bir şekilde sözlü kültürün anlatı ortamlarında varlığını sürdürmesi sözel belleğin kendini korumak için mekâna ihtiyaç duymasına neden olmaktadır. Mezar isnat etme şeklinde ortaya çıkan mekânların birer hafıza mekânı olarak işlev gördüğü, anlatı ve ritüellerin oluşmasına uygun ortamı sağladığı tespit edilmiştir. Her mekânın coğrafi konumu ve şartlarına uygun olarak kendine özgü yarattığı anlatıları, ziyaret ritüelleri ve anma günlerindeki uygulamalarıyla Yunus Emre’ye ait kültürel belleği yaşatma ve kuşaktan kuşağa aktarma işlevini yerine getirdiği görülmektedir. Yunus Emre’nin yazılı kültürdeki üretimleri yazı ile korunmakta iken sözlü kültürdeki üretimleri de kendisine isnat edilen ve halk tarafından sahiplenilen mezar yerlerinde korunmakta, yaşatılmakta ve aktarılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Yunus Emre, kültür aktarımı, kültürel bellek, mekân, anlatı, ritüel

Destekleyen Kurum

Gazi Üniversitesi Bap

Proje Numarası

52/2017-06

Kaynakça

• Assmann, J. (2015). Kültürel Bellek. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Bachelard, G. (2013). Mekânın Poetikası. Çev. A.Tümertekin, İstanbul: İthaki Yayınları.
• Connerton, P. (2014). Toplumlar Nasıl Anımsar? İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Duymaz, A. (2019). “Eşik Kültü ve Tapduk’un Eşiğindeki Yunus Emre”, AKAD (10-11), Aralık, 1-19.
• İlhan, M. E.(2018). Kültürel Bellek Sözlü Kültürden Yazılı Kültüre Hatırlama. Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Halbwachs, M. (2017). Kolektif Hafıza. Ankara: Heretik Yayınları.
• Kayhan Kılıç, S. (2017). “Bellek Aktarımı ve Kültürel Süreklilik”, Bir Varmış Bir Yokmuş Toplumsal Bellek, Mekân ve Kimlik Üzerine Araştırmalar, İstanbul: Küy Yayınları, 187-191.
• Murtezaoğlu, S. (2012). “Kültürel Belleğin Ritüel Yoluyla Kuruluşu”, Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 2012-2, Temmuz-Aralık, Balkan Özel Sayısı II, 344-350.
• Nora, P. (2006). Hafıza Mekânları. Ankara: Dost Kitabevi.
• Oğuz, M. Ö. (2007). “Folklor ve Kültürel Mekân”, Millî Folklor, Yıl:19, Sayı:76, 30-32.
• Özaloğlu, S. (2017). “Hatırlamanın Yapıtaşı Mekânın Bellek İle İlişkisi Üzerine”, Bir Varmış Bir Yokmuş Toplumsal Bellek, Mekân ve Kimlik Üzerine Araştırmalar, İstanbul: Küy Yayınları, 13-25.
• Raglan, L. (2014). “Tarih ve Mit”, Halk Biliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar II (yay. hazl. M. Öcal Oğuz, Selcan Gürçayır Teke.) 3. Baskı, Ankara: Geleneksel Yayınları, 181-189.
• Stoltje, B. J. (2009). “Festival”, Halk Biliminde Kuram ve Yaklaşımlar 3, (Çev. Petek Ersoy), Ankara: Geleneksel Yayınları, 334-340.
• Tanpınar, A. H. (2000). “Yunus Emre”, Edebiyat Üzerine Makaleler, hzl. Zeynep Kerman, İstanbul: Dergâh Yayınları, 135-138.