SOMUT OLMAYAN KÜLTÜREL MİRAS FARKINDALIĞININ BİLİNİRLİK VE DENEYİMLEME AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2021, Cilt: 17 Sayı: 132, 16 - 31, 15.12.2021

İmran Gündüz Alptürker , Tolga Gök , Hakan Alptürker

Öz

Bu çalışmada, Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi kapsamında oluşturulan listede Türkiye adına kayıtlı unsurların, “bilinirlik” ve “deneyimleme” açısından farkındalık düzeyini tespit etmek ve farkındalık düzeyine dayanarak kültürel mirasların korunması, sürdürülebilirliği ve gelecek kuşaklara aktarılmasına yönelik öneriler sunulması amaçlanmıştır. Bu çerçevede, literatüre dayalı olarak geliştirilen çevrimiçi anket, 24 Ocak – 28 Mart 2021 tarihleri arasında 20 yaş üzeri Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlarına uygulanmıştır. Anket soruları sadece “Temsili Lîste”de yer alan unsurlardan oluşmaktadır. Türkiye’nin yedi bölgesinden toplam 1550 kişi ankete yanıt vermiştir. Verilerin analizinde, betimsel istatistiklerden ve Önem-Performans Analizinden yararlanılmıştır. Öncelikli olarak, Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi kapsamında oluşturulan listede Türkiye adına kayıtlı on dokuz somut olmayan kültürel miras unsurunun halk tarafından “bilinirlik” ve “deneyimleme” düzeyleri belirlenmiş ve her bir somut olmayan kültürel miras unsurunun farkındalık düzeyi saptanmıştır. Verilerin analizi neticesinde, somut olmayan kültürel miras unsurları Bilinirlik-Deneyimleme matrisinde konumlandırılmıştır. Elde edilen bulgulara göre, farkındalık düzeyi yüksek olan beş somut olmayan kültürel miras unsuru tespit edilmiştir. Bunlar; “Türk Kahvesi ve Geleneği”, “Karagöz”, “Nevruz”, “İnce Ekmek Yapımı ve Paylaşımı Geleneği: Lavaş, Katırma, Jupka, Yufka” ve “Bahar Bayramı Hıdırellez”dir. Bu unsurların “bilinirlik” ve “deneyimleme” düzeyleri yüksektir ve korunması ve sürdürülebilirliğine yönelik çalışmaların yapılması önem arz etmektedir. “Bilinirlik” düzeyleri yüksek “deneyimleme” düzeyleri düşük olan beş somut olmayan kültürel miras unsurunun ise, kısmi farkındalık düzeyine sahip olduğu tespit edilmiştir. Bu unsurlar; “Kırkpınar Yağlı Güreş Festivali”, “Ebru: Türk Kâğıt Süsleme Sanatı”, “Dede Korkut-Korkut Ata Mirası: Kültürü, Efsaneleri ve Müziği”, “Mevlevi Sema Törenleri” ve “Âşıklık Geleneği”dir. Bu unsurlar üzerinde yoğunlaşılarak geliştirilmesi yönünde çaba sarf edilmesi önemlidir. Geriye kalan dokuz somut olmayan kültürel miras unsurunun ise, hem “bilinirlik” düzeylerinin hem de “deneyimleme” düzeylerinin oldukça düşük olduğu belirlenmiştir. Bu unsurların, toplum tarafından unutulmaması ve yok olmaması için ciddi bir şekilde önlemler alınmasına yönelik çalışmalar yapılması gerekmektedir. Toplumdaki farkındalığı oldukça düşük olan bu unsurlar şunlardır; “Mesir Macunu Festivali”, “Minyatür Sanatı”, “Geleneksel Sohbet Toplantıları (Yaren, Barana, Sıra Geceleri vd.)”, “Geleneksel Çini Sanatı”, “Geleneksel Türk Okçuluğu”, “Meddahlık Geleneği”, “Alevi-Bektaşi Ritüeli Semah”, “Geleneksel Tören Keşkeği” ve “Geleneksel Zekâ ve Strateji Oyunu: Togyzqumalaq, Toguz Korgool, Mangala/Göçürme”dir. Bu bulgulara dayalı olarak, somut olmayan kültürel miras unsurlarının farkındalık düzeylerinin artırılması ve yaşatılması için, medyanın etkin bir şekilde kullanılması, toplumun çocukluk çağından itibaren bilinçlendirilmesi, ilgili kurum ve kuruluşların bu yöndeki etkinlikleri teşvik etmesi ve desteklemesinin gerekli olduğu düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

UNESCO, Kültür, Gelenek, Aktarım, Önem-Performans Analizi

Kaynakça

• Akkuş, Çetin. “Türk Dünyası Öğrencilerinin Unesco Somut Olmayan Kültür Mirası Değerlerine İlişkin Bilgi ve Deneyim Düzeylerinin Karşılaştırılması”. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi, 10(2-2020): 608-624.
• Akkuş, Gülşah., Karaca, Şükran ve Polat, Gülden. “Miras Farkındalığı ve Deneyimi: Üniversite Öğrencilerine Yönelik Keşifsel Bir Çalışma”. Akademik Bakış Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler Dergisi, (50), (2015): 71-81.
• Albayrak, Tahir ve Caber, Meltem. “Importance-Performance Analysis: A Sample About Destination Management”. Ege Academic Review, 11(4-2011):625–636.
• Aral, Ahmet Erman. Somut Olmayan Kültürel Mirasın Temsil ve Tescili Hakkında Medyadaki Tartışmalar Üzerine Bir Değerlendirme. 9. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Araştırma ve Eğitim Genel Müdürlüğü Yayınları, 2019: 319-328.
• Aral, Ahmet Erman. “Somut Olmayan Kültürel Miras ve Eğitim: Eğitimin Periyodik Raporlardaki Görünümüne Eleştirel Bir Bakış.” Milli Folklor 120 (Kış 2018): 59-72.
• Ashman, Kirst Karen ve Hull, Grafton H. “Understanding Generalist Practice”. Chicago: Nelson Hall Publishers, 1999.
• Çatak, Pelin Devrim ve Kültegin Ögel. “Farkındalık Temelli Terapiler ve Terapötik Süreçler”. Klinik Psikiyatri, 13 (2010): 85-91.
• Danış, M. Zafer. “Davranış Bilimlerinde Ekolojik Sistem Kuramı”. Aile ve Toplum Eğitim, Kültür ve Araştırma Dergisi 3(9-2006): 45-53.
• Dearing, James W. ve Everett, Rogers. Agenda-Setting. Vol. 6. SAGE Publications, 1996. (Accessed March 29, 2021. ProQuest Ebook Central).
• Ekici, Metin. “Somut Olmayan Kültürel Miras Neden ve Nasıl Korunmalı Nasıl Müzelenmeli: Sorunlar, Çözümler, Ülkemizden Örnekler” Somut Olmayan Kültürel Mirasın Müzelenmesi Sempozyum Bildirileri içinde (Yay. Haz. M.Öcal Oğuz ve Tuba Saltık Özkan), Ankara: Gazi Üniversitesi THBMER Yayınları, 2004: 57-67.
• Ersoy, Ruhi. ““Performans” Teori Bağlamında Sözlü Kültür Ürünleri’nin Müzelenmesi Sorunu Üzerine Bazı Görüş ve Düşünceler”, Somut Olmayan Kültürel Mirasın Müzelenmesi Sempozyum Bildirileri içinde (Yay. Haz. M. Öcal Oğuz ve Tuba Saltık Özkan), Ankara: Gazi Üniversitesi THBMER Yayınları, 2004: 57-67.
• Gürçayır Teke, Selcan. “Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi Listelerinde Yaşayan Miraslar ve Sabitlenen Gelenekler”. Milli Folklor 120 (2018):19-31.
• ICH- Operational Directives. Operational Directives for the implementation of the Convention for the Safeguarding of the Intangible Heritage, 2020. [Erişim Tarihi: 31.08.2021]. https://ich.unesco.org/en/directives
• Kabat‐Zinn, Jon. “Mindfulness‐Based Interventions in Context: Past, Present, And Future”. Clinical Psychology: Science and Practice. 10(2-2003):144-156.
• Kayış, Aliye. Güvenilirlik Analizi (Reliability Analysis), “SPSS Uygulamalı Çok Değişkenli İstatistik Teknikleri” içinde, (Ed. Kalaycı, Şeref.), Ankara: Asil Yayın Dağıtım, 2009.
• Kirst-Ashman, Karen K. ve Hull, Grafton H.. Understanding Generalist Practice. Chicago: Nelson-Hall Publishers, 1999.
• Kutoğlu, Ülfet. “Medya Okuryazarlığı ve Çocuk Eğitimi” 1. Uluslararası Medya Okuryazarlığı Konferansı, 23-25 Mayıs 2005.
• Martilla, J. A. ve James, J. C. “Importance-Performance Analysis”, Journal of Marketing, 41(1-1977): 77-79.
• Metin Basat, Ezgi. “Somut ve Somut Olmayan Kültürel Mirası Birlikte Koruyabilmek”. Milli Folklor 100 (Kış 2013): 61-71.
• Oğuz, M. Öcal. “Küreselleşme ve Uygulamalı Halkbilimi”. Ankara: Akçağ Yayınları, 2013a.
• Oğuz, M. Öcal. “Somut Olmayan Kültürel Miras Nedir?” Ankara: Geleneksel Yayıncılık, 2009.
• Oğuz, Öcal. “Terim Olarak Somut Olmayan Kültürel Miras”. Milli Folklor 100 (Kış 2013b): 5-13.
• Ölçer Özünel, Evrim. “Yeni Miras”lar ve Uluslararası Sözleşmelerde Sürdürülebilir Kalkınma Stratejileri”. Milli Folklor 100 (Kış 2013):14-30.
• Saruhan, Ş. Can ve Özdemirci, Ata. “Bilim, Felsefe ve Metodoloji”. İstanbul: Beta, 2016.
• Shils, Edward. “Gelenek Nedir?”. Doğu-Batı, Modernliğin Gölgesinde Gelenek 7(25-2003): 101-131.
• Tekin, Ömer Akgün., Kalkan, Gürkan ve Duman, Hüseyin. “Hizmet Kalitesinin Önem-Performans Analizi ile Ölçülmesi: Üniversite Sosyal Tesislerinin Konaklama Üniteleri Üzerinde Bir Uygulama”. Journal Of International Social Research, 7(31-2014): 751-770.
• Tylor, Edward Burnett. “Primitive Culture: Researches Into the Development of Mythology, Philosophy, Religion, Language, Art, And Custom”. Vol. II, London: John Murray, 1891.
• Waters, Malcolm. “Modern Sosyoloji Kuramları”. (Editör: Prof. Dr. Zafer Cirhinlioğlu). İstanbul: Gündoğan Yayınları, 2008.
• Yıldız, Tuna. Somut Olmayan Kültürel Miras Yönetimi ve Sivil Toplum Katılımı. Ankara: Geleneksel Yayıncılık, 2020.
• Yüksel, Erkan. “Kamuoyu Oluşturma ve Gündem Belirleme Kavramları Nerede Kesişmekte, Nerede Ayrılmaktadır”, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 7 (1-2007): 571-586.