SİNOP’TA YAŞAYAN HIDIRELLEZ KUTLAMALARI

Yıl 2022, Cilt: 17 Sayı: 133, 234 - 246, 22.03.2022

Songül Çek

Öz

Kutlamalar, törenler, şenlikler ve bunlara ilişkin uygulamalar kültürel hayatın biçimlenmesinde ve devam ettirilmesinde etkili araçlardandır. Bunlardan biri olan Hıdırellez, yüzyıllar içinde ortak paylaşım temelinde kazandığı yeni anlamlarla kültürel birikime katkı sağlamakta ve canlı şekilde yaşatılmaktadır. Hıdırellez kutlamalarının paylaşma, aç doyurma, bolluk dileme, birleşme ve uyum içinde olma, birlikte eğlenme ve oyun oynama, yarışma gibi bugün giderek azalan ancak gelecekte ihtiyacı çok açık şekilde hissedilecek olan temaları korunmaktadır. Hem Türk dünyasında hem farklı adlarla (St. George, Aya Yorgi…) çeşitli kültürde karşılığı bulunan Hıdırellez Sinop’ta zengin bir içerikle kutlanmaktadır. Bölgede Hıdırellez, değişen yaşam koşulları içerisinde yeni araçlarla birleşerek varlığını sürdürmüştür. Sinop’un ilçe ve köylerinin kendine has coğrafî ve kültürel niteliklere sahip oluşu Hıdırellez kutlamalarının yapısına ve içeriğine de yansımış, pek çok farklı uygulama ve âdet bu çerçevede ortaya çıkmıştır. Bu çalışmada Sinop‘ta yüzyıllardır sürdürülen Hıdırellez’in bu güçlü yapısında etkili olan faktörlerin neler olduğu tespit edilmeye; bu çerçevede Hıdırellez’in kimler tarafından, hangi mekânlarda, hangi bağlamsal çerçeve içinde, nasıl bir içerikle kutlandığı değerlendirilmeye çalışılmıştır. 2015 yılından itibaren Sinop ve ilçelerinde yapılan mülâkatlarda Hıdırellez kutlamalarına dair veriler toplanmıştır. Derleme çalışmaları sırasında mülâkat ve gözlem yöntemleri kullanılmış; ses ve görüntü kayıtları elde edilmiştir. Kapsamlı bir bakış açısı sağlamak için hem Sinop merkezindeki hem de ilçelerindeki Hıdırellez kutlamaları ele alınmıştır. Sinop merkezine dair değerlendirmeler Bektaş Ağa köyü üzerinden yapılmıştır. Kutlamalar, şehre yakın olan bu köyde gerçekleştirilmektedir. Çalışmada yer verilen Sinop ilçeleri ise Türkeli, Ayancık, Gerze, Boyabat’tır. Hıdırellez’in bu bölgelerde devam ettirilmesinde etkili olan faktörler ele alınmıştır. Bu faktörlerin ilki, Hıdırellez kutlamaları için kullanılan mekânların zaman içinde değişen ihtiyaç ve beklentilere göre biçimlenebilmiş olmasıdır. Zira Hıdırellez kutlamalarının mekânı, uygulamaları kadar önemlidir.
Mekânlara atfedilen değer ve bunlara ilişkin uygulamalar ile anlatmalar Hıdırellez’in içeriğinde geniş yer tutmaktadır. Diğer bir faktör kutlamaların; belediyeler, muhtarlıklar kimi zaman da çeşitli derneklerce desteklenmesidir. Bu çerçevede panayırlar ve güreş müsabakalarının organize edilmesi bölgeye maddi anlamda gelir sağlamaktadır. Sinop Hıdırellez kutlamalarında dikkat çeken niteliklerden bir başkası Hıdırellez’in birkaç farklı günde kutlanıyor olmasıdır. Kutlamaların zamanına ilişkin küçük değişimler Hıdırellez’in daha geniş bir zamana yayılmasını, daha fazla organizasyonun ortaya çıkmasını ve her birinin farklı adlarla anılmasını sağlamıştır. “Kurtboğan Günü”, “Hak Hızır Günü”, “türbe yapma”, “kacak naynası” bu günlere ve geleneksel uygulamalarına verilen adlardandır. Hıdırellez kutlamalarının bu çeşitliliği bölgede bu güne bağlılığın bir ifadesi olmakla birlikte güçlü şekilde yaşatılmasında etkili diğer bir faktördür. Bunların yanı sıra sürdürülebilir olmada önem taşıyan bir başka nitelik geleneksel bilgiyi koruyan ve aktaran kimselerin kutlamalardaki aktif rolüdür. Yapılan gözlemlerden ve mülâkatlardan edilen sonuca göre Hıdırellez’e ait bilginin korunmasını, güne dair âdet ve uygulamaların sürdürülmesini, sözlü anlatmaların yaşamasını ve aktarılmasını sağlayanlar daha çok, bölgenin kadınlarıdır. Bahsi geçen bu faktörler Sinop’ta Hıdırellez kutlamalarının özgün nitelikler kazanmasında etkili olmuştur. Kent merkezlerinden uzaklaşan Hıdırellez kutlamalarını bu faktörlerle yeniden biçimlendirmek ve kent kültürüne dâhil edilmesine çalışmak Hıdırellez’in gelecek nesiller için de anlamlı bir değerler bütünü olmasını sağlayabilecektir. Bu sayede Hıdırellez kutlamalarının kendi içinde dönüşüme açık, ifade çeşitliliğine
imkân sağlayan yönü yerel, ulusal ve uluslararası düzeyde toplumlar arası uyumu da sağlayabilecektir.

Anahtar Kelimeler

Hıdırellez, Sinop, geleneksel uygulamalar, kutlama, kültürel mekan

Kaynakça

• Artun, Erman. “Tekirdağ‘da Hıdırellez Geleneği”, Halk Kültüründen Derlemeler, Hıdırellez Özel Sayısı, Ankara: Kültür Bakanlığı HAGEM Yayınları, 1990
• Çay, Abdulhaluk. Hıdırellez Kültür- Bahar Bayramı, Ankara: Kültür Bakanlığı HAGEM Yayınları, 1990.
• Çınar, A. Abbas. “Alevilerde Hızır Kültü ve Ritüelleri” Millî Folklor, 126 (Yaz, 2020): 63-74.
• Durma, Abdülhalim. Evliyalar Şehri Sinop, Ankara, 2013.