H. Feriha AKPINARLI, H. Nurgül BEGİÇ, Gonca Kuzay DEMİR, Çözgüden Düğüme, Düğümden Motife Bergama Halıları, Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık, 2020, ISBN: 978-625-406-728-0, 228 sayfa.

Yıl 2022, Cilt: 17 Sayı: 133, 250 - 251, 22.03.2022

Esra Ekinci

Öz

Gündelik hayatın temel unsurlarını oluşturan nesneler hem işlevsellikleri hem de estetik özellikleri bakımından kültürel belleği ve geleneksel dokuyu yansıtan özellikleri barındırırlar. İnsanoğlu, yaşam koşullarına bağlı olarak ihtiyaçlarını karşılamak ve hayatı kolaylaştırmak için sürekli olarak söz konusu nesnelerin işlevsel ve estetik üretimi ile hemhâl olmuştur. Söz gelimi göçebe topluluklar, sert iklim koşullarından korunmak ve temel gereksinimlerini karşılamak için yetiştirdikleri hayvanların yünlerini kullanarak halı dokumuşlardır. Zaman içerisinde halı dokumacılığı, işlevselliğinin yanı sıra estetik özellikler kazandığı gibi geleneksel dokuyu barındıran yönleriyle toplumlara ait estetik tecrübeleri yansıtmıştır. Göçebe hayatın ortaya çıkardığı bir el sanatı olan halı dokumacılığı, toplumsal ve çevresel bazı değişimlere rağmen günümüze kadar karakteristik özelliklerini koruyarak varlığını sürdürmüştür. El dokumacılığı; süregelen geleneği, tekniği ve sanatı içinde
barındıran geniş bir kültürel unsur olması nedeniyle birçok akademisyen ve sanatçının da çalışma konusu olmuştur. Öz İplik İş Sendikası’nın T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın destekleriyle gerçekleştirdiği “Anadolu’nun Kadim Dili: Bergama-Yunt Dağı” adlı proje kapsamında hazırlanan “Çözgüden Düğüme, Düğümden Motife Bergama Halıları” başlıklı çalışmanın Türkiye’nin geleneksel halı dokumacılığının renk, desen ve motiflere yüklenen anlamlarının tespit edilmesi hususunda dokumacılık sanatına önemli katkılar sağlayacağı öngörülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Bergama, sanat, dokuma, halı, motif

Kaynakça

• AKPINARLI, H. F.; ARSLAN, P. (2020). “Somut Olmayan Kültürel Miraslarımızdan Biri Olan Kaya Halılarının Motif ve Kompozisyon Özellikleri (Motive And Composition Features Of Kaya Carpets,One Of Our Intangible Cultural Heritages)” ZfWT Vol. 12, No. 1, ss. 261-281
• AKPINARLI, H. F.; ÜNER, İ. (2017). “İç Anadolu Bölgesi Halılarında Görülen Figüratif Sembol ve Motifler”. Art-e Sanat Dergisi, 10/20, ss. 630-651. https://doi.org/10.21602/sduarte.339715
• AKPINARLI, H. F.; ARSLAN P. (2016). “El Halıcılığının Bölgelere Göre Coğrafi Dağılımı.” Akademik Sanat; Sanat, Tasarım ve Bilim Dergisi, Gazi Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü, C.1, S.1, ss. 20-29.
• ALP, Ö. (1998). Konya ve Yöresi Kilimlerinde Semboller. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Uygulamalı Resim Eğitimi Anabilim Dalı Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• AREGEM. Halı Dokuma Geleneği. https://aregem.ktb.gov.tr/TR-51121/hali-dokuma-gelenegi.html
• ARSLAN, M. (2006). “Küreselleşme ve Yerellik İkileminde Buldan Halk Kültürü.” Buldan Sempozyumu 23-24 Kasım 2006 Bildiri Metinleri, C.2, 711-716. http://buldansempozyumu.pau.edu.tr/kitap/15.oturum/1. pdf
• ASLANAPA, O. (1997). “Türk Halı Sanatının Tarihi Gelişmesi.” Arış, Y.1, S.3, Aralık 1997. ss. 18-27.
• ASLANAPA, O. (2005). Türk Halı Sanatının Bin Yılı. İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• ASLANAPA, O.; DURUL, Y. (1973). Selçuklu Halıları. İstanbul: Ak Yayınları.
• ATALAY, B. (2006). Dîvânü Lugat’it-Türk, Kâşgarlı Mahmud. Cilt 1, 2, 3, 4 (Çev. Besim Atalay), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları
• BAŞARAN, F. N. (2004). Konya Ereğli İlçesinde El Dokuması Halıcılık ve Üretilen Halıların Özellikleri, Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi.
• BAYATLI, O. (1957). “Bergama’da Dokumacılık.” Türk Etnografya Dergisi, (2), ss53-55.
• BAYATLI, O. (1959) “Bergama’da Prehistorik Kültür.” Türk Arkeoloji Dergisi, IX/2, ss. 32-33.
• BAYATLl, O. (1997). Bergama’da Yakın Tarih Olayları. Bergama Belediyesi Kültür Yayınları No: 35. İzmir.
• BAYRAKTAROĞLU, S. (1997). “Türk Halılarında Batı Literatürü Konusu.” Arış, Y. l, S. l, ss.86-93.
• BEGİÇ, H. N. (2017). Türk Keçecilik Sanatı. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yay.
• Belleten. (2006). Bergama Kültür ve Sanat Vakfı. Sayı.15. (http://bergama.bel.tr/wp-content/uploads/ belleten15.pdf) Bergama Kaymakamlığı (http://www.bergama.gov.tr)
• ÇİÇEK, S. (2010). Çanakkale İli Ayvacık Yöresi Halı ve Kilimleri. Edirne: Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanat Tarihi Anabilim Dalı Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• ÇİLOĞLU, H. (2019). “Türk Halı Sanatı Kompozisyonlarında Hayat ve Zaman Kavramları”, Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, 43, ss. 200-213.
• DEMİRCİ, G. (2019). Kültürel Mirasın Aktarılmasında ve Korunmasında Yerel Toplumun Etkisi: Bergama Örneği. Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Turizm İşletmeciliği Ana Bilim Dalı Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• DENİZ, B. (1997). “Kozak (Bergama) Yöresi Halıları.” Arış, S. 2, ss. 18-37.
• DENİZ, B. (1999). “Sındırgı (Balıkesir) Yöresi Yağcıbedir Halıları.” Erdem, 10 (28), ss. 111-124.
• DENİZ, B. (2000). Türk Dünyasında Halı ve Düz Dokuma Yaygılar. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı.
• DİYARBEKİRLİ, N. (1984). “Pazırık Halısı.” Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, Türk Halıları Özel Sayısı, S. 32, ss. 1-8.
• EKİCİ, M. (2004). Halk Bilgisi (Folklor) Derleme ve İnceleme Yöntemleri. Ankara: Geleneksel Yayıncılık.
• EMEKLİ, G. (2001). Bergama’nın Turizm Coğrafyası ve Turizmin Sosyo-Ekonomik Etkileri. İzmir: Bergama Belediyesi Kültür Yayınları.
• EMEKLİ, G. (2009). “Dünya Kültür Miras Listesine İzmir’den Bir Aday: Bergama.” Kültür /Culture, S. 110, ss. 1-16.
• ERCİLASUN, A. B., AKKOYUNLU, Z. (2014). Kâşgarlı Mahmud Dîvânu Lugâti’t-Türk (Giriş - Metin - Çeviri - Notlar - Dizin), Ankara: TDK Yayınları.
• ERİŞ, E. (1996). Kozak. Bergama Belediye Kültür Yayınları, No: 26.
• GÜNAY, V. (1999). XV-XVI. Yüzyıllarda Bergama Kazası. Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• GÜNEŞ, G.; KOCAMAZ, M. (2011). “Cumhuriyet’in İlk Yıllarında Taşra’da Turizm Politikaları Arayışı: Bergama Kermesi.” Belgi Dergisi, 2 (1), ss. 205-212.
• GÜNEŞ, S. (2019). Bergama Halılarının Kültürel Coğrafyası. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• HART, K. (2011). Modernliği Dokumak Bir Batı Anadolu Köyünde Hayat, Aşk, Emek. (Çev. Elçin Gen), İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.
• İBN BATUTA. (1971). İbn Batuta Seyahatnâmesi’nden Seçmeler. (Çev. İsmet Parmaksızoğlu), İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• İNALCIK, H., (2008). Türkiye Tekstil Tarihi Üzerine Araştırmalar. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. JETTMAR, K. (1967). Art of Steppes; The Eurasian Animal Style. London.
• KAFESOĞLU, İ. (1998). Türk Milli Kültürü. İstanbul: Ötüken Neşriyat A.Ş.
• KARAÇOBAN, N. (2002). Günümüze Değin Bergama Sergeni. Bergama Belleten, S. 11.
• KARAVAR, G. (2007). Bergama Halılarının Tasarım Özellikleri ve Yeni Halı Tasarımları. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Geleneksel Türk El Sanatları Anasanat Dalı Sanatta Yeterlik Tezi.
• KARAVAR, G.; ÖZTÜRK, B., (2019). “20. Yüzyıla Ait Bir Grup Yuntdağ Halısı”, Arış, S. 14, ss. 78-94. 190 KAYGUSUZ, M.; IŞIK, N. O.; ARĞUN, F. N. (2019). “Parşömen Tarihi ve Bergama’daki Geleneksel Parşömen Ustaları.” Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, C. 12, S. 28, ss. 1116-1133.
• KAYIPMAZ, F.; KAYIPMAZ, N.; Genç, M. (2001). Tarihten Günümüze Bergama Halıları. Bergama Belleten, S.10.
• KAZGAN, H. (1984). “Osmanlı ve Türk Ekonomisinde Şirketleşme Olayı.” Ekonomide Diyalog Dergisi, Sayı: 19, Yıl: 2.
• KUBAN, D. (1975). “Anadolu Kentlerinin Tarihsel Gelişimi Üzerine Gözlemler.” Sanat Tarihimizin Sorunları. İstanbul: Çağdaş Yayınları.
• Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü https://kvmgm.ktb.gov.tr/TR-100413/bergama-cok-katmanli- kulturel-peyzaj-alani-izmir.html
• Kültürel Miras ve Doğal Boya Projesi. (2018). Renk Veritoprak rengini: Kültürel Miras ve Doğal Boya Projesi. Turkish Cultural Faundation: http://www.tcfdatu.org/tr/renk-veritoprak rengini/
• OĞUZ, M. Ö. (2002a). “Ulusal Kalıtın Küreselleştirilmesi ve Türk El Sanatları.” Milli Folklor, S. 54, ss. 5-10.
• OĞUZ, M. Ö. (2002b). Küreselleşme ve Uygulamalı Halkbilimi. Ankara: Akçağ Yay.
• ORHONLU, C. (1987). Osmanlı İmparatorluğunda Aşiretlerin İskanı. İstanbul: Eren Yayıncılık ve Kitapçılık. ÖNEY, G. (1989). Beylikler Devri Sanatı, XIV-XV. Yüzyıl. Ankara: Atatürk Kültür Dil Tarih Yüksek Kurumu, Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• ÖZÇITAK, S. (2010). Bergama Arkeoloji Müzesi’nde Bulunan Geleneksel Tekstillerin Kataloglanması. Dokuz Eylül Ün. G. S. Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• ÖZHAN, N. (1969). “Bergama’da Eski ve Yeni Halıcılık” Türk Etnografya Dergisi, S.12, ss.123-127.
• ÖZTÜRK, İ. (1999). Doğal Bitkisel Boyalarla Yün Boyama. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Yayınları.
• ÖZTÜRK, İ. (2011). “Türk Halı ve Düz Dokumaları Üzerine Tartışılması Önerilen Konular.” Arış, S. 6, ss. 94- 99. Paris Bibliotheque Nationale Müzesi (www.bnf.fr).
• SALMAN, F. (2002). “Başlangıcından Türkiye Selçuklularına Kadar Türklerde Tekstil ve Dokumacılık Sanatı.” Türkler Ansiklopedisi, C. 4, ss. 208-214.
• SARRE, F.; FALKENBERG, T. (1921). “Ein Frühes Knüpfteppichfragment Aus Chinesisch Turkestan.” Berliner Museen, 42, 1921, pp.110-114,
• SERGÜN, Ü. (1998). Bergama ve Çevresinde Turizm Faaliyetleri. İstanbul Üniversitesi Beşeri ve İktisadi Coğrafya Ana Bilim Dalı Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• SÖNMEZ, Z. (1998). “19. Yüzyıl Sonlarında Türk Halılarının Avrupa’ya İhracı Konusundaki Gelişmelere Kısa Bir Bakış.” Türk Soylu Halkların Halı, Kilim, Cicim Sanatı Uluslararası Bilgi Şöleni Bildirileri, Ankara, ss. 289-299.
• St. Petersburg Hermitage Müzesi, https://www.hermitagemuseum.org/wps/portal/hermitage/digital-colle ction/25.+Archaeological+Artifacts/879870/
• STEIN, A. (1907). Ancient Khotan. Oxford.
• STEIN, A. (1912). Ruıns of Desert Cathay. London.
• SU, K. (1938). Balıkesir ve Civarında Yürük ve Türkmenler. Balıkesir: Balıkesir Halkevi Yayınları. SÜMER, F. (1980). Oğuzlar (Türkmenler) Tarihleri, Boy Teşkilatı, Destanları. İstanbul: Ana Yayınları.
• SÜMER, F. (1984). “Anadolu’da Türk Halıcılığına Dair En Eski Tarihi Kayıtlar.” Türk Dünyası Araştırmaları, Türk Halıları Özel Sayısı, S. 32, Ekim 1984, ss. 44-54.
• TALAS, M.; KAYA, Y. (2007). “Küreselleşmenin Kültürel Sonuçları.” TÜBAR-XXII-/2007-Güz, ss.149-162. TDK Sözlük . (https://sozluk.gov.tr/)
• TEKÇE, E. F. (1993). Pazırık Altaylarından Bir Halının Öyküsü. Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Unesco Dünya Mirası Alan Yönetim Planı 2016-2020 Bergama Belediyesi.
• WITTEK, P.. (1999). Menteşe Beyliği 13-15inci Asırda Garbi Küçük Asya Tarihine Ait Tetkik. (Çev: Orhan Saik Gökyay). Ankara: Atatürk Kültür Dil ve Tarih Kurumu Yayınları.
• YARAY, K. (1994). “Bergama’da Halıcılık.” Bergama Belleten Dergisi, S. 5, ss. 52-53.
• YETKİN, Ş. (1991). Türk Halı Sanatı. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Publications.
• YILMAZ, Z. (1993). DOBAG Projesi Kapsamındaki Yuntdağ Halılarının Günümüzdeki Durumu. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.