EBRU SANATI GELENEĞİNE İLİŞKİN NETNOGRAFİK BİR ANALİZ: YOUTUBE’DA KORUMA VE AKTARIM

Yıl 2022, Cilt: 17 Sayı: 133, 207 - 221, 22.03.2022

Bilge Tüzel

Öz

Sosyal medya platformları fotoğraf, video ve kişisel bilgilerin (konum, eğitim bilgileri, ilgi alanları vb.)
topluluğa sunulduğu tematik paylaşım mekânlarıdır. Bu platformlardan biri olan YouTube kitleleri video
aracılığıyla bir araya getirmektedir. YouTube, kullanıcıların içerik oluşturmalarına ve bu içerikleri toplulukla
paylaşmalarına imkân verdiği gibi diğer kullanıcıların paylaşımlara ilişkin düşüncelerini, değerlendirmelerini
ve yönlendirmelerini sunmalarına da fırsat tanımaktadır. Bu etkileşimsel yönüyle YouTube, somut olmayan
kültürel miras unsurlarının da korunması ve aktarılması araçlarından biri hâline gelmiştir. Bu makalede somut
olmayan kültürel miras unsurlarından biri olan “Ebru: Türk Kâğıt Süsleme Sanatı”nın uygulama videoları
örneklem olarak kullanılmıştır. YouTube’daki Ebru sanatı uygulama videoları, yorumları, beğenileri ve
izlenme sayıları netnografik analiz yöntemiyle incelenmiştir. YouTube’daki videolar, “ebru sanatı”, “ebru
geleneği”, “UNESCO ebru marbling” ve geleneğin icracılarının isimleri aranarak taranmıştır. Bu çalışmanın
amacı Ebru sanatı ve YouTube örneklemleri üzerinden el sanatları geleneğinin dijitalde belgelenmesi, yeniden
canlandırılması ve aktarılması süreçlerinin tartışılmasıdır. “Geleneksel” öğrenme yöntemlerinin dışında dijital
mekânda sanatın öğretiminin gerçekleştirilip gerçekleştirilemediğini ve gelenek etrafına gelişen pratiklerin,
öğretilerin ve sözlü kültür ürünlerinin aktarımının sağlanıp sağlanamadığını görünür kılmaktır. Bu makalede,
geleneğin YouTube’da uygulama videoları aracılığıyla aktarılmasının izleyicilerde ve öğreticilerde nasıl
karşılık bulduğu, usta-çırak etkileşiminin nasıl sağlandığı ve dijital mekânın geleneğin hangi yönlerini nasıl
değiştirdiği ve dönüştürdüğü sorularına cevap aranmıştır. YouTube’daki resmî ve resmî olmayan kaynaklar
tarafından paylaşılan videolar ayrı ayrı olarak ele alınmıştır. Resmî nitelikteki videoların, Ebru sanatını tanıtma; resmî olmayan videoların ise sanatın uygulama süreçlerinin gösterilmesi ve öğretilmesi amacıyla oluşturulduğu anlaşılmıştır. YouTube kullanıcılarının resmî olmayan video paylaşımlarına daha fazla ilgilerinin
olduğu görülmüştür. Bu bağlamda çalışmada resmî olmayan ve uygulama niteliği gösteren videolar değerlendirilmiştir. Çalışmada, YouTube’un müzeselliği ve müzelerin YouTube’dan yararlanmaları örneklerle incelenmiştir. Ebru sanatının UNESCO İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirası Temsilî Listesi’ne alınması
sürecinde sunulan aday dosyada unsura ilişkin video somut olmayan kültürel mirasın temsilî ve sunumu
çerçevesinde değerlendirilmiştir. Ebru sanatı aday dosyasındaki koruma taahhütlerinin ise bir kısmının gerçekleştirildiği tespit edilmiştir. YouTube’daki videoların ustaya ve malzemelere ulaşma, içerik oluşturucuyu
yönlendirme ve binlerce mesafe uzaklıktaki kişileri bir araya getirme avantajları bulunmaktadır. Geleneksel
öğrenim metodundaki usta-çırak ilişkisinde arada bir aracının olmamasının sanatın uygulama biçimleri dışında sosyal, ahlaki ve terbiye öğreniminin de gerçekleştirilmesini sağladığı aynı ilişkinin dijitalde kurulmasının zor olduğu görülmüştür. Buna ek olarak YouTube’da usta-çırak arasındaki ayrımın silikleşmesi dijitalin dezavantajları olarak yorumlanmıştır. YouTube’un Ebru sanatı videolarına ilişkin paylaşımlarıyla içerik oluşturucu, izleyici ve diğer izleyiciler arasında iletişimi ve etkileşimi sağladığı; geleneğin uygulanması ve sürdürülebilmesi hususlarında ilgi ve farkındalık oluşturduğu anlaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

dijital kültür, dijital arşiv, somut olmayan kültürel miras, ebru sanatı, youtube

Kaynakça

• Begiç, H. Nurgül (2015). “UNESCO Dünya Kültürel Miras Listesinde Yer Alan Geleneksel Türk Ebru Sanatı’nda Yeni Yorumlar”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi. 35: 587-605.
• Berger, John (1995). Görme Biçimleri, Yurdanur Salman (Çev.), İstanbul: Metis Yayınları.
• Bouchernaki, Mounir (2003). “The İnderdependency of the Tangible and Intangible Cultural Heritage”https://www.icomos.org/victoriafalls2003/papers/2%20%20Allocution%20Bouchenaki.pdf Erişim Tarihi: 05.01.2021.
• Gülüm, Erol (2019). “Geleneksel Kültür, Medya Müzeciliği ve YouTube”, Folklor/Edebiyat, 99: 491-500.
• Gürçayır Teke, Selcan (2011). “Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi Üzerine Eleştirel Bir Okuma”, Millî Folklor, 92: 5-12.
• Maharjan, Monalisa (2020). “Social Media – A Tool for Documenting and Knowledge Transfer of Intangible Cultural Heritage.” https://www.unesco-ichcap.org/publications archive/international-seminar-on-digital-documentation-as-an-imperative-tool-for safeguarding-cultural-heritage/, Erişim Tarihi: 07.01.2021.
• Metin Basat, Ezgi (2013). “Somut ve Somut Olmayan Kültürel Mirası Birlikte Koruyabilmek”, Millî Folklor, 100: 61-71.
• Nomination File No: 00644. “Ebru: Türk Kâğıt Süsleme Sanatı” https://ich.unesco.org/en/RL/ebru-turkish-art-of-marbling-00644, Erişim Tarihi: 15.12.2020. Pietrobruno, Sheenagh (2016). “Lists, Narratives, and Archives of Intangible Heritage: The Politics of Digital Re-enactments.” Intermédialités: histoire et théorie des arts, des lettres et des techniques/Intermediality: History and Theory of the Arts, Literature and Technologies, 28-29.
• Schweibenz, Werner (2004). “Virtual Museums”, The Development of Virtual Museums, ICOM News Magazine 3: 3. https://www.researchgate.net/profile/Werner_Schweibenz/publication/240296250_The_Development_of_Virtual_Museums/links/5862304c08aebf17d3950d65/The-Development-of-Virtual-Museums.pdf, Erişim Tarihi: 08.01.2021.
• “Anadolu Sigorta: Bir Usta Bin Usta İstanbul – Ebru Yapımı” https://www.youtube.com/watch?v=7pqn3sEnTj4, Erişim Tarihi: 23. 12. 2020.
• “Ebru, Turkish art of marbling” https://www.youtube.com/watch?v=6fPSwshIkv4&feature=emb_title, Erişim Tarihi: 18.12.2020.
• “Eva & The Heartmaker - Traces of You (official video)” https://www.youtube.com/results?search_query=ted+education+baby Erişim Tarihi: 15.12.2020. “How in vitro fertilization (IVF) Works-Nassim Assefi and Brian A.Levine” https://www.youtube.com/watch?v=P27waC05Hdk&t=58s Erişim Tarihi: 15.12.2020.
• https://www.unesco-ichcap.org/eng/ek/index.php, Erişim Tarihi: 23.1.2021.
• “MEDIA MANAS: “Kırgızistan’da Ebru Sanatı Tanıtıldı” https://www.youtube.com/watch?v=MIUGGxSGP2s, Erişim Tarihi: 18.12.2020.
• “Suyun Rüyası: Ebrû – Duygu Orak – Türkiye Bursları Online Seminerler” https://www.youtube.com/watch?v=Jtt4GNWeEoM&t=1587s, Erişim Tarihi: 18.12.2020.
• “TRT HABER: Ebru sanatını videoyla birleştirerek dünyaya tanıtıyor” https://www.youtube.com/watch?v=0MBaQvKPE4M Erişim Tarihi: 18.12.2020.
• “Abdulvahap Ertekin” https://www.youtube.com/channel/UCS7EgQCtkU74amRbXfIs54w, Erişim Tarihi: 10.12.2020.
• “Alparslan Babaoglu” https://www.youtube.com/user/AlparslanBabaoglu, Erişim Tarihi: 10.12.2020.
• “Firdevs Çalkanoğlu” https://www.youtube.com/channel/UCOFP-GwM-aFggin41PiPCRA, Erişim Tarihi: 10.12.2020.
• “garip ay” https://www.youtube.com/watch?v=4dKy7HNU4vk, Erişim Tarihi: 10.12.2020.
• “Gül Dalı” https://www.youtube.com/watch?v=IYAxyIrV3X4, Erişim Tarihi: 10.12.2020.
• “Hobi Tat” https://www.youtube.com/watch?v=8lbz9pizt4Q&t=65s, Erişim Tarihi: 10.12.2020.
• “sheri vegas” https://www.youtube.com/watch?v=oqkk71_1Kfg, Erişim Tarihi: 10.12.2020.
• “Yasemin Ozsavasci” https://www.youtube.com/user/turkishwatermarbling, Erişim Tarihi: 10.12.2020.