Femicides in Turkish Cypriot Laments

Yıl 2022, Cilt: 17 Sayı: 133, 128 - 144, 22.03.2022

Osman Erciyas

Öz

Laments, which are the products of Turkish Cypriot folk literature, are mostly texts with the feature of lament-epic. Although their names are mentioned as epics, the writing of the tragic death events for mourning made it appropriate to consider them as laments. Especially in the 1930s, the dramatic events experienced by well-known people and families have been the subject of the lament epics of the folk poets. These texts, which can be considered as popular literary genres of that period, were also written by Greek folk poets and no discrimination was made between religion, language and race. It is not enough to describe laments as sad words spoken from the back of the deceased with a superficial glance. It is necessary to be able to decipher the psycho-social and cultural meanings and messages of laments and to handle them on the right ground. At this point, it is important to reveal the unique aspects and differences of the cultural environments in which laments are shaped. Lamentations are universal expressions. In different geographies and different cultures of the world, there are texts with the characteristics of lament. Although the places where they are performed and their expressions differ, the main theme is death and pain. Turkish Cypriot laments with similar characteristics are discussed in terms of "femicide" in this study. The 'women' who are the subject of Turkish Cypriot laments are generally victims. They are women who were stabbed by their lovers, their families murdered or murdered in a spiral of gossip and jealousy in the village where she worked as a teacher. In Turkish Cypriot laments, a woman is not in the position of a lament. On the contrary, it is at the center of a love adventure or a difficult life. Lamentations played an important role in the formation of the social communication network between the Turkish Cypriots, a small community. Persons and characters in laments are those that Turkish Cypriot people know, love, and are widely accepted. This communication environment established with the society paved the way for the writing of epics and laments. The style and perspective of the folk poets gave shape to these epics; In these texts classified as lament epic, it has been observed that a special effort was made to influence the readers' feelings. Parables, descriptions, praises and satires have been carefully performed; culture, life styles and environmental features also inevitably affected the attitude of the poet. As a result of this study, which focuses on the "murders of women" in Turkish Cypriot laments, it was seen that the social structure and perception in question affected the way of looking at women in lament epics. As a matter of fact, respect and compassion for women manifested themselves in Turkish Cypriot laments as in all other literary genres; However, the fact that male domination was at the forefront depending on the conditions of the period did not highlight the individual aspect of the victim and the victim. He saw his wishes and his position in social life not from the eyes of a woman, but from the perspective that the traditional approach assigns on men. Death is told; However, the reasoning of the process leading to death has not been done sufficiently. This study aims to reveal how the female figure reflected in the laments is interpreted by examining the social background of these events. In cases that resulted in tragic deaths, psychological and social difficulties faced by women were not sufficiently criticized; It has been determined that there is an emphasis on innocence, although not explicitly against the guilty party. Such stylistic and narrative features, which are the subject of the study, have been evaluated over the samples selected from the examined lament epics.

Anahtar Kelimeler

Cyprus, lament, epic, woman, murder

KIBRIS TÜRK AĞITLARINDA KADIN CİNAYETLERİ

Öz

Kıbrıs Türk halk edebiyatındaki ağıtlar, daha çok ağıt-destan özelliği taşıyan metinlerdir. İsimleri destan
olarak geçse de trajik ölüm olaylarının yas tutturma amacıyla kaleme alınması bunların ağıt destan olarak değerlendirilmesini uygun kılmıştır. Özellikle 1930’lu yıllarda herkesçe bilinen kişilerin ve ailelerin yaşadığı dramatik hadiseler, halk ozanlarının ağıt destanlarına konu olmuştur. O dönemin popüler yazın türleri sayılabilecek bu metinler, Rum halk ozanları tarafından da yazılmış ve din, dil, ırk ayrımı gözetilmemiştir. Ağıtları yüzeysel bir bakışla ölenin arkasından söylenen hüzünlü sözler olarak tarif etmek yeterli değildir. Ağıtların psiko-sosyal ve kültürel yönden taşıdığı anlamları, mesajları çözebilmek ve doğru zeminde ele almak gereklidir. Ağıtların şekillendiği kültürel ortamların kendine özgü yanlarını ve farklarını ortaya çıkarabilmek bu noktada önemlidir. Ağıtlar evrensel anlatımlardır. Dünyanın değişik coğrafyalarında, değişik kültürlerinde ağıt özelliği taşıyan metinler vardır. İcra edildikleri yerler ve ifade şekilleri farklı olsa da ana temayı ölüm ve acı oluşturur. Benzer özellikleri taşıyan Kıbrıs Türk ağıtları, bu çalışmada ‘kadın cinayetleri’ yönünden ele alınmıştır. Kıbrıs Türk ağıtlarına konu olan ‘kadınlar’ genellikle mağdur veya maktul konumundadır. Öğretmen olarak görev yaptığı köyde aşığı tarafından bıçaklanan, ailesi katledilen veya dedikodu, kıskançlık sarmalında cinayete kurban giden kadınlardır. Kıbrıs Türk ağıtlarında kadın, ağıt söyleyen bir ağıtçı veya ağıt yazan biri konumunda değildir. Bilakis aşk serüveninin veya zorlu yaşamın merkezindedir. Ağıtlar, küçük bir toplum olan Kıbrıs Türkleri arasındaki toplumsal iletişim ağının oluşmasında önemli rol oynamıştır. Ağıtlarda geçen kişiler ve karakterler Kıbrıs Türk insanının tanıdığı, sevdiği, herkesçe kabul gören kişilerdir. Toplumla kurulan bu iletişim ortamı destan ve ağıtların kaleme alınmasına zemin hazırlamıştır. Halk ozanlarının üslubu ve hadiseye bakış açıları bu destanlara şeklini vermiş, ağıt destan adıyla tasnif edilen bu metinlerde okuyucunun duygularına tesir etmek amacıyla özel çaba harcandığı görülmüştür. Benzetmeler, tasvirler, övgüler ve yergiler özenle icra edilmiş, kültür, yaşam biçimleri ve çevre özellikleri de ister istemez ozanın tavrını etkilemiştir. Kıbrıs Türk ağıtlarındaki ‘kadın cinayetleri’ne odaklanan bu çalışma neticesinde söz konusu toplumsal yapı ve algının ağıt destanlardaki kadına bakış tarzını etkilediği görülmüştür. Nitekim kadına saygı ve merhamet, diğer tüm edebî türlerde olduğu gibi Kıbrıs Türk ağıtlarında da kendini göstermiş ancak dönemin şartlarına bağlı olarak erkek egemenliğinin ön planda olması, mağdur ve maktul konumundaki kadının bireysel yönünü pek fazla öne çıkarmamıştır. İsteklerini ve sosyal hayattaki konumunu bir kadın gözünden değil gelenekçi yaklaşımın erkeğe biçtiği perspektiften görmüştür. Ölüm anlatılmış ancak ölüme giden sürecin muhakemesi yeterince yapılmamıştır. Bu çalışma, söz konusu hadiselerin toplumsal arka planını irdeleyerek ağıtlara yansıyan kadın figürünün toplum tarafından nasıl yorumlandığını ortaya çıkarmayı hedeflemiştir. Trajik ölümlerle sonuçlanan vakalarda, kadınların maruz kaldığı psikolojik ve toplumsal zorlukların yeterince eleştirilmediği, suçlu tarafa yönelik açık bir şekilde olmasa da masumiyet vurgusu yapıldığı tespit edilmiştir. Çalışmaya konu edilen bu gibi üslup ve anlatım özellikleri, incelenen ağıt destanlardan seçilen örnekler üzerinden değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kıbrıs, ağıt, destan, kadın, cinayet

Kaynakça

• Akçam, Zeki. “Aşık Tarzı Şiir ve Destan”. İ. Bozkurt & O. Karakartal (Ed.), Kıbrıs Türk Edebiyatı Tarihi, C.1, 245-307. Ankara: Kıbrıs Türk Edebiyatı Araştırma ve Tanıtma Projesi Yayını, 2019.
• Atun, Suna. “Kıbrıs Türk Halkbiliminde Ağıt”. S. Atun & B. Fevzioğlu (Ed.), Kıbrıs Türk Halk Edebiyatında Destanlar ve Ağıtlar Üzerine Bilgiler, Belgeler, Araştırmalar, C.3, 367-390. Gazimağusa: SAMTAY Vakfı Yayınları, 2003.
• Aydın, Hilal. “Ataerkil Toplumdaki Kadın Konumu Açısından Ağıt Geleneğine Bir Bakış”. Milli Folklor, 18(7), 108-113, 2006.
• Bozkurt, İsmail. Kıbrıs Türk Halkının Siyaset Kurumu Üzerine Deneme. Lefkoşa: Zeytin Yayınları, 2015.
• Ceylan, Suzan, Canay Doğulu ve Gülçin Akbaş. “Namus Adına Kadına Yönelik Şiddete Dair Sosyal Temsiller: Karma Yöntemli Bir Çalışma”. Türk Psikoloji Yazıları, 19 (özel sayı), 50-60, 2016.
• Çobanoğlu, Özkul. “Kıbrıs Türk Halk Kültüründe Halk Kahramanı Kalıbı Sosyo-psikolojik İşlevleri”. Milli Folklor, 11(41), 29-35, 1999. Esen, A. Şükrü. Anadolu Ağıtları. P.N. Boratav & R. Dor (Ed.). İstanbul: İletişim Yayınları, 1997.
• Fedai, Harid. “Eski Basınımızdan: Dr. Behiç Davası”. S. Atun & B. Fevzioğlu (Ed.) Kıbrıs Türk Halk Edebiyatında Destanlar ve Ağıtlar Üzerine Bilgiler, Belgeler, Araştırmalar, C.2, 105-143. Gazimağusa: SAMTAY Vakfı Yayınları, 2002.
• Fevzioğlu, Bülent. “Fatma Hanım’ın Kalçasındaki Siyah ‘Ben’; Cinayet… İdam… Bir Destan ve Bir Ağıt Türkü”. https://www.yeniduzen.com/fatma-hanimin-kalcasindaki-siyah-ben-cinayet-idam-bir-destan-ve-bir-agit-turku-92482h.htm (2017, Ağustos 1).
• Feyzioğlu, Nesrin. “Gelin Ağıtları Üzerine Bir Değerlendirme”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 43, 73-92, 2010.
• Gökçeoğlu, Mustafa. Aynalı’nın Okuduğu Şiirler (Kıbrıs Destanları). Lefkoşa: Gökçe Yayınları, 1993.
• _______ “Anayıla Muallime Gızın Gatili Destanı”. S. Atun & B. Fevzioğlu (Ed.), Kıbrıs Türk Halk Edebiyatında Destanlar ve Ağıtlar Üzerine Bilgiler, Belgeler, Araştırmalar, C.3, 153-156. Gazimağusa: SAMTAY Vakfı Yayınları, 2003.
• İslamoğlu, Mahmut ve Şevket Öznur. Kıbrıs Türk ve Rum Halk Edebiyatlarından Örnekler. Lefkoşa: Gökada Yayınları, 2010.
• Kaba, Hüseyin. Çığlık Çığlığa Lefkoşa II; Üç Ozan Beş Destan. Lefkoşa: Okman Yayıncılık, 2015.
• Öznur, Şevket. “Ağıt”. İ. Bozkurt & O. Karakartal (Ed.), Kıbrıs Türk Edebiyatı Tarihi, C.1, 115-126. Ankara: Kıbrıs Türk Edebiyatı Araştırma ve Tanıtma Projesi Yayını, 2019.
• Parmaksız, M. Nuri. “Aşık Edebiyatında Ağıt Konulu Destanlar”. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi, 2006.
• Sayıl, Altay. Kıbrıs’ta Cinayet Kurbanı Kadınlar. Lefkoşa: Yener Basımevi, 1988.
• _______ “Halid Arab’ın Asılması Öyküsü”. S. Atun & B. Fevzioğlu (Ed.), Kıbrıs Türk Halk Edebiyatında Destanlar ve Ağıtlar Üzerine Bilgiler, Belgeler, Araştırmalar, C.1, 91-109. Gazimağusa: SAMTAY Vakfı Yayınları, 2001.
• _______ “Köfünye Çifte Cinayeti”. S. Atun & B. Fevzioğlu (Ed.), Kıbrıs Türk Halk Edebiyatında Destanlar ve Ağıtlar Üzerine Bilgiler, Belgeler, Araştırmalar, C.3, 149-152. Gazimağusa: SAMTAY Vakfı Yayınları, 2003.
• Şirin, H. Emel. “Kazaklarda Destan Kadınları”. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 30, 37-47. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2010.
• Yaşın, Mehmet. “Kıbrıs Türk Destanları Üzerine Bir Kısa Değerlendirme. S. Atun & B. Fevzioğlu (Ed.), Kıbrıs Türk Halk Edebiyatında Destanlar ve Ağıtlar Üzerine Bilgiler, Belgeler, Araştırmalar, C.1, 19-20. Gazimağusa: SAMTAY Vakfı Yayınları, 2001.
• Yorgancıoğlu, Oğuz. Kıbrıs Türk Folkloru; Duydum, Gördüm, Yazdım. Gazimağusa: Yazarın kendi yayını, 2001.