SÜSLEMELİ BİR KÖY ODASI: SELÇİKLER KASABASI HACILARIN ODASI

Yıl 2022, Cilt: 17 Sayı: 134, 172 - 181, 22.06.2022

Elif Gürsoy

Öz

Milli kültürümüzün önemli unsurlarından köy odaları, günümüzde çoğunlukla önemini ve işlevini yitirmiş, kaderine terk edilmiştir. Bu nedenle, tespiti ve mimari tanıtımının yapılması önemli görülmüştür.
Çalışma kapsamında Uşak İli Sivaslı İlçesi Selçikler Kasabası’nda yer alan Hacıların Odası incelenmiştir.
Yapı, plan ve 2019 yılında çekilmiş fotoğrafları ile desteklenerek tanıtılmıştır. Kat sayısına göre değerlendirildikten sonra, ağırlama/toplanma bölümü durumundaki oda mekânının yer aldığı üst kat planı incelenmiş, karakteristik mimari özelliklerinin yanında süsleme özellikleri belirlenmeye çalışılmıştır. Hacıların Odası, ahşap giriş kapısı üzerinde yer alan kitabesine göre 17. yüzyılın ilk çeyreğine tarihlendirilmiştir. İki katlı köy
odası alt katta ahır, üst katta ise dış sofaya açılan iki odadan ibarettir. Odalardan birisi süslemesi ile dikkati
çekmiştir. Hacıların Odası sade mimarisinin yanında zengin ahşap süslemesi ile de zamana meydan okumaktadır. Bitkisel süslemenin yoğun kullanıldığı odada ahşap süsleme tekniklerinden oyma tekniği ve kazıma tekniği kullanılmıştır. Süslemede palmet, rumi ve kıvrımdal motifli bitkisel kompozisyon yer almıştır. Köy
odalarının üst katı asıl konaklama işlevi sunan oda ve oda mekânına bağlı diğer bölümlerden meydana gelmektedir. Bu sebeple alt kata göre daha özenli ve işleve yönelik mekân kurgusu da üst katta yer almaktadır.
Çalışma kapsamındaki Hacıların Odası örneği dış sofalı ve dış sofaya açılan iki odalı tasarımı ile, bölgedeki
konut ve köy odaları ile benzerlik sunmaktadır. Üst katta oturma ve konaklama alanı olarak kullanılan esas
toplanma alanı durumundaki oda, yaklaşık kare planlıdır. Oda, aralık, yataklık, bardaklık, ocak, dolap, şerbetlik ve dirseklik ögelerini içermektedir. Ortak özellikleri dışında, daha çok 20. yüzyıl ortalarına tarihlenen çok
sayıda Uşak örneği içerisinde, Hacıların Odası tarih içermesi ile farklılık göstermektedir. Ayrıca yoğun süslemesi ile de bölge yapılarından farklıdır. Bölgede ahşap süslemenin yoğun görüldüğü nadir bir örnek oluşu,
yerel ustaların çalışmalarını sergilediği bir eser olabileceğini ortaya koymaktadır. Oda mekanındaki süslemeli
bölümlerler, bir ya da birkaç ustanın zanaatını sergilerken, misafire gösterilen özeni süsleme aracılığı da
vurgulamaktadır. Yapı, zamana direnmesine rağmen, tüm fiziksel tehditlere de açıktır. Kasabanın oldukça
merkezi bir kesiminde yer alan odada herhangi bir güvenlik önlemi alınmamış durumdadır ve özellikle süslemeli yüzeylerin taşınması, tahrip edilmesi gibi olumsuzluklarla da karşı karşıyadır. Günümüzde kullanımı söz konusu olmayan yapı kaderine terk edilmiştir. Zaman içerisinde yapıya eklenen bölümler ve onarımlarla fiziki deformasyona açık durumdaki yapı, Uşak ilinde tarihi tespit edilebilen en erken tarihli köy odasıdır. Bunun
yanında, yoğun ahşap süslemesi ile de ender bir yapıdır. İlerleyen yıllarda içeri girilemeyecek bir hal alacağı
ne yazık ki ortadadır. Bu nedenle, Hacıların Odasının mimari ve süsleme özelliklerinin yazılı ve görsel belgelerle tanıtımı, Türk halk mimarisindeki yerinin belirlenmesi önem arz etmiştir.

Anahtar Kelimeler

Halk Mimarisi, Köy Odaları, Konukseverlik, Selçikler, Uşak

Kaynakça

• Abdurrezzak, Ali Osman. “Kastamonu Köy Odalarının Sosyal, Kültürel ve Ekonomik İşlevleri Üzerine Bir Araştırma”. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi, 2011.
• Akman, Mehmet. “Balıkesir Yöresinde Ahilikten Kalma Tören ve Uygulamalar”. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Balıkesir: Balıkesir Üniversitesi, 2006.
• Ataman, Mustafa. “Konya Köylerinde Misafir Odaları”. Türk Folklor Araştırmaları Dergisi 351 (1978): 2467-2468.
• Atlı, Sagıp. “Somut Olmayan Kültürel Mirasa Bir Örnek: Balıkesir Pamukçu Erfene Sohbet Toplantıları”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 8/40 (Ekim 2015): 7-25.
• Bozkurt, Tolga. “Konya-Gökyurt (Kilistra) Köy Odaları”. Milli Folklor 109 (Bahar 2016): 201-216.
• Bulut, Mustafa. “Sivas İlbeyli Köy Odaları”. Marmara Türkiyat Araştırmaları Dergisi 4/1 (2017): 13-31.
• Büyükçanga, Mehmet. “Osmanlı Döneminden Günümüze Devam Eden Konya İli Kadınhanı İlçesi Meydanlı Köyünde Bulunan Köy Odaları”. Uluslar Arası Kuruluşunun 700. Yıl Dönümünde Bütün Yönleriyle Osmanlı Devleti Kongresi 07-09 Nisan 1999 (1999): 719-724.
• Canyakan, Seyhan. “Uşak Merkez ve Çevresinde “Yarenlik” Hakkında Etnografik Bir Araştırma” (01 Eylül 2018) <http://www.academia.edu>
• Çal, Halit. “The Architecture of Boyabat Village Houses”. The Ottoman House Papers from the Amasya Symposium 24-27 September (1998): 46-54.
• Çınar, Kerim. “Köy Odası (Misafirhane)”. Selçuk Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Dergisi 2/2 (1987): 79-87.
• __. “Konya Ovası Köylerinde Misafirhaneler”. Türk Halk Mimarisi Sempozyumu Bildirileri 5-7 Mart 1990 (1991): 57-74.
• Ekinci, Yusuf. Ahilik ve Meslek Eğitimi. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1990.
• Erarslan, İsmail. Bir Ahilik Geleneği Kırşehir’deki Hanedan Odaları. Ankara: Gürler Matbaacılık, 2014.
• Ersoy, G. Aybegüm. “Yozgat Büyükincirli Köyü Köy Odaları”. Kalemişi 5/10 (2017): 91-117.
• Göçer, Orhan. “Misafir Odaları”. Mimarlık 62 (1968): 28-31.
• Gürsoy, Elif. Uşak Köy Odaları (Yaren Odaları). İzmir: Ege Üniversitesi Basımevi, 2018.
• Kaderli, Zehra. “Deliorman Türk Sözel Kültüründe Adam Odaları ve Oda Geleneği”. Türkbilig 20, 2010: 107-126.
• Karakaya, Yusuf. Köy odaları ve Oda Yarenlikleri Ayakta Kalan Kalan Köy Odaları. Ankara: Gökçe Ofset, 2014.
• Karaosmanoğlu, Hüseyin ve Demirci, Hamide Soysal. “Sorgun Cihanşarlı Köyünde Yok Olmaya Başlamış Ahşap Oymadan Yapılan Köy Odaları”. I. Uluslararası Bozok Sempozyumu 05-07 Mayıs 2016 Bildiri Kitabı 4 (2016): 361-368.
• Karpuz, Haşim. “İç Anadolu Bölgesi Köy Odaları”. XVI. Ortaçağ-Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri 18-20 Ekim 2013 1 (2014): 455-462.
• __. “Kadınhanı’nda Halk Mimarisi”. Prof. Dr. Hakkı Önkal’a Armağan (2013): 131-147.
• __. “Konya Köy Odalarının Kültür ve Sanat Değeri”. Emin Bilgiç Hatırası (2000): 319-361.
• __. “Konya’da Halk Mimarisi”. Erdem 13/38 (2002): 223-258.
• Karpuz, Haşim ve Bozkurt, Tolga. “Ilgın-Beykonak (Tekke) Köyü’nde Halk Mimarisi”. K. Levent Zoroğlu’na Armağan (2013): 345-360.Koç, Ethem. Anadolu’da Bir Köy Odası Hatışoğlu Konağı. Çorum: Çorum Belediyesi Kültür Yayınları, 2008.
• Numan, İbrahim. “Çankırı’da Yârân Sohbetleri ve Sohbet Odaları”. Vakıflar Dergisi 13, (1981): 591-634.
• Oskay, İsmail. “Ahilikten Günümüze Miras Köy Odaları (Yaren Odaları) Kökez Köyü Örneği”. II. Uşak Sempozyumu 2 (2012): 801-810.Özkan, Adem. “Köy Odalarının Sosyal Hayatımızdaki Rolü”. İmaret 2/7 (2011): 117-123.
• Özkan, Adem. “Geçmişten Günümüze Konya İli Akören İlçesinde Bulunan Köy Odaları”. KMÜ Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi 14/22 (2012): 1-4.
• Sayan, Yüksel. Uşak Evleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1997.
• Sevindik, Azem. “Halk Hukuku ve Köy Odaları: Sivas Şarkışla Gümüştepe Köyü Örneği”. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi, 2013.
• Tay, Lokman. “Türk Halk Mimarisinin Kamusal Yansıması Olarak Akseki Köy Odaları”. Cappadocia Journal of History and Social Sciences 7 (2016): 118-141.
• Uşak Kültürel Değerler Yapı Envanteri 2007. İzmir: Uşak Valiliği İl Kültür Turizm Müdürlüğü, 2007.
• Ünver, Mustafa. “Müslüman-Türk Anadolu İnsanının Eğitim ve Öğretiminde Köy Odalarının Rolüne Folklorik Bir Bakış”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 18/19 (2005): 71-92.
• Yakıcı, Ali. “Somut Olmayan Kültürel Mirasın Somut Mekânı: Konya Barana Odaları”. Milli Folklor 87 (Güz 2010): 94-100.