Intertextuality in Oktay Arayıcı’s Play Rumuz Goncagül: The Reproduction of Artistic Creation Heritage

Yıl 2022, Cilt: 17 Sayı: 135, 107 - 118, 01.11.2022

Emine Candan İri

Öz

Epic theatre, which Bertolt Brecht laid out and applied as the theatre of the Marxist dialectical worldview in the first half of the twentieth century, is a contemporary synthesis that has been shaped by filtering the aesthetic principles of various movements and traditions before it. One of the main elements of this synthesis is the Eastern theatre, especially the Far Eastern (China) theatre tradition. Standing out with its anti-illusionist qualities that create an aesthetic distance between the audience and the stage, Eastern theatre also forms the basis of traditional Turkish theatre. In the 1960s, when the epic theatre model stepped into Turkish theatre in theory and practice, the similarity between this aesthetics and traditional Turkish theatre, as well as its political-ideological content in accordance with the political, economic and social background of the period and form that focuses on alienation, draws the attention of Turkish playwrights. In these years when a socialist-realist line became clear in Turkey, writers who want to bring social problems to the theatre stage and open them to discussion consider it necessary to build a national theatre understanding in order to establish a close connection with the audience. The inspiration created by Brecht, who sets up a contemporary aesthetics by reckoning with the past and tradition, has an undeniable share in this orientation of the writers. In the sixties and seventies, names such as Haldun Taner, Sermet Çağan, Turgut Özakman and Oktay Arayıcı are the leading playwrights who set off with this inspiration and progressed with determination to reach a contemporary national saying. Based on the theatrical tradition of their own society, these authors, who evaluate the common grounds of this tradition with epic theatre, which is the theatre of the scientific age, thus attempt to achieve a synthesis, make a remarkable contribution to the revival of the classical/cultural heritage and at the same time its feeding contemporary theatre. Arayıcı, one of these writers, continues his steady orientation towards tradition with his four plays based on the open form and non-illusionistic theatre from the early seventies. Rumuz Goncagül, written by the author in 1977 as a theatrical comedy just like Nafile Dünya, which is inspired by the tradition of urban-centered folk theatre, is a text produced with a contemporary approach in the extension of the middle play, genre of folk theatre. This contemporary middle play, which was first performed only four years after the date it was written, with Rutkay Aziz's stage order at the Ankara Art Theatre during the 1981-82 theatre period, is an attempt to arrive at a synthesis in which the artistic creation heritage is kneaded with the data of the epic theatre nourished by the same aesthetic structure, thus subjected to a process of recreation. In this article, in which Arayıcı’s search for a synthesis, which is open to be evaluated within the framework of intertextuality, is centered, the preserved and transformed features of the traditional middle play reproduced in Rumuz Goncagül with a creative perspective will be examined, thus the modernization process of the folkloric material will be tried to be revealed.

Anahtar Kelimeler

Rumuz Goncagül, contemporary national theatre, folk theatre tradition, epic theatre, intertextuality

Oktay Arayıcı’nın Rumuz Goncagül Oyununda Metinlerarasılık: Sanatsal Yaratı Mirasının Yeniden Üretimi

Öz

Bertolt Brecht’in Marksist diyalektik dünya görüşünün tiyatrosu olarak yirminci yüzyılın ilk yarısında kuramını ortaya koyduğu ve uygulamasını yaptığı epik tiyatro anlayışı, kendisinden önceki çeşitli akım ve geleneklerin estetik ilkelerinden süzülerek biçimlenmiş çağdaş bir bireşimdir. Bu bireşimin temel unsurlarından biri, Doğu tiyatrosu, özellikle de Uzakdoğu (Çin) tiyatrosu geleneğidir. Seyirci ve sahne arasında estetik uzaklık yaratan anti-illüzyonist nitelikleriyle öne çıkan Doğu tiyatrosu, geleneksel Türk tiyatrosunun da temelini oluşturur. Epik tiyatro kuramının teoride ve pratikte Türk tiyatrosuna adım attığı 1960’lı yıllarda, bu estetiğin dönemin politik, ekonomik ve toplumsal zeminine uygun düşen politik-ideolojik içeriği ve yabancılaştırmayı odağa alan biçimi kadar geleneksel Türk tiyatrosuyla arasındaki benzerlik de Türk oyun yazarlarının dikkatini çeker. Türkiye’de toplumcu-gerçekçi bir çizginin belirginleştiği bu yıllarda toplum sorunlarını tiyatro sahnesine taşıyarak tartışmaya açmak isteyen oyun yazarları, seyirciyle sıkı bir bağ kurabilmek için ulusal nitelikli bir tiyatro anlayışının inşasını gerekli görürler. Yazarların bu yöneliminde geçmişle, gelenekle hesaplaşarak çağdaş bir estetik kuran Bertolt Brecht’in yarattığı ilhamın yadsınamaz bir payı vardır. Altmışlı ve yetmişli yıllarda bu ilhamla yola çıkıp çağdaş ulusal bir deyişe erişebilmek için kararlılıkla ilerleyen oyun yazarlarının başında Haldun Taner, Sermet Çağan, Turgut Özakman ve Oktay Arayıcı gibi isimler gelir. Kendi toplumlarının sahip olduğu tiyatro geleneğine yaslanarak bu geleneğin bilimsel bir çağın tiyatrosu olan epik tiyatro ile ortak paydada buluşan yanlarını değerlendiren, böylelikle bir senteze ulaşma çabasına girişen bu yazarların, klasik/kültürel mirasın canlılık kazanmasında, aynı zamanda çağdaş tiyatroya da can vermesinde dikkate değer bir katkıları söz konusudur. Bu yazarlardan biri olan Oktay Arayıcı, yetmişli yılların başından itibaren açık biçime ve göstermeci tiyatro biçemine dayalı olarak ortaya koyduğu dört oyunuyla -Seferi Ramazan Bey’in Nafile Dünyası, Bir Ölümün Toplumsal Anatomisi, Rumuz Goncagül, Tanilli Dosyası- geleneğe yönelişini istikrarlı bir biçimde sürdürür. Yazarın tıpkı kent merkezli halk tiyatrosu geleneğinden esinler taşıyan Nafile Dünya oyunu gibi seyirlik bir komedya olarak 1977’de kaleme aldığı Rumuz Goncagül, bir halk tiyatrosu türü olan orta oyununun uzantısında çağdaş bir yaklaşımla üretilmiş bir metindir. İlk sahnelenişi yazıldığı tarihten ancak dört yıl sonra, 1981-82 tiyatro döneminde Ankara Sanat Tiyatrosunda Rutkay Aziz’in sahne düzeniyle gerçekleşen bu çağdaş orta oyunu, klasik mirasın, yazarın ifadesiyle sanatsal yaratı mirasının aynı estetik yapıdan beslenen epik tiyatronun verileri ile yoğrulduğu ve bu yolla bir yeniden yaratma sürecine tabi tutulduğu bir senteze varma girişimidir. Oktay Arayıcı’nın metinlerarasılık çerçevesinde değerlendirilmeye açık olan bu sentez arayışının merkeze alındığı bu makalede, Rumuz Goncagül’de yaratıcı bir bakışla yeniden üretilen geleneksel orta oyununun korunan ve dönüştürülen özellikleri incelenmeye, böylelikle folklorik malzemenin çağdaşlaştırılma süreci ortaya konulmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Rumuz Goncagül, çağdaş ulusal tiyatro, halk tiyatrosu geleneği, epik tiyatro, metinlerarasılık

Kaynakça

• Aktulum, Kubilay. Metinlerarası İlişkiler. Ankara: Öteki Yayınevi, 1999.
• _______, ______. Metinlerarasılık/Göstergelerarasılık. Ankara: Kanguru Yayınları, 2011.
• _______, ______. Folklor ve Metinlerarasılık. Konya: Çizgi Kitabevi, 2013.
• And, Metin. 50 Yılın Türk Tiyatrosu. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 1973.
• ___ , _____. Geleneksel Türk Tiyatrosu. İstanbul: İnkılâp Kitabevi, 1985.
• ___ , _____. Kısa Türk Tiyatrosu Tarihi. İstanbul: YKY, 2019.
• Arayıcı, Oktay. “Neden Nafile Dünya?”. Türk Tiyatrosu. (İstanbul Belediyesi Şehir Tiyatroları Yayın Organı). S. 409. 1974: 7.
• ______, _____. “Bir Çift Söz”. AST Rumuz Goncagül (Oyun Broşürü). (23 Ekim 1981).
• ______, _____. Rumuz Goncagül. İstanbul: Yeni Türkü Oyun Yayınları, 1982.
• ______, _____. “Halk Tiyatrosu Geleneği Üstüne”. Şehir Tiyatrosu. (İstanbul Belediyesi Şehir Tiyatroları Yayın Organı). S. 437. 1983: 8-9.
• Benjamin, Walter. Brecht’i Anlamak. Çev. Haluk Barışcan, Güven Işısağ. İstanbul: Metis Yayınları, 2000.
• Brecht, Bertolt. Sanat Üzerine Yazılar. Çev. Kâmuran Şipal. İstanbul: Cem Yayınevi, 1997.
• Çalışlar, Aziz. “Sanatta Yenilik Nedir?”. Bilim ve Sanat. S. 13. 1982: 6-9.
• Eagleton, Terry. Walter Benjamin ya da Bir Devrimci Eleştiriye Doğru. Çev. Ferit Burak Aydar. İstanbul: Sel Yayıncılık, 2020.
• Erkek, Hasan. Oyun İçinde Oyun. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1999.
• İri, Emine Candan. “Modern Türk Tiyatrosunda Epik’in Görünümü (1960-1980)”. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi, 2020.
• Jusdanis, Gregory. Gecikmiş Modernlik ve Estetik Kültür. Çev. Tuncay Birkan. İstanbul: Metis Yayınları, 2015.
• Kesting, Marianne. Brecht. Çev. Veysel Atayman, Zeynep Özkan. İstanbul: Alan Yayıncılık, 1985.
• Kudret, Cevdet. Ortaoyunu. I. Cilt. İstanbul: YKY, 2007.
• Nutku, Özdemir. “Orta Oyunu’nda ‘Yabancılaştırma’ Kavramı”. Tiyatro Araştırmaları Dergisi. C. 1. S. 1. 1970: 33-47.
• _____, _______. Dünya Tiyatrosu Tarihi 2. İstanbul: Mitos-Boyut Yayınları, 2008.
• _____, _______. “Halk Tiyatrosu ve Çağdaş Sentez Denemeleri”. Tiyatro Araştırmaları Dergisi. C. 27. S. 27. 2009: 7-31.
• Ortaylı, İlber. “Rumuz: Goncagül”. Bilim ve Sanat. S. 13. 1982: 48.
• Öngören, Mahmut T. “Oktay Arayıcı: ‘Tiyatro, Kendi Ülkesinin Somutuna Yaslanmalı’ ”. Cumhuriyet. (05.01.1982): 4.
• Pekman, Yavuz. Çağdaş Tiyatromuzda Geleneksellik. İstanbul: Mitos-Boyut Yayınları, 2010.
• Sokullu, Sevinç. Türk Tiyatrosunda Komedyanın Evrimi. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1979.
• Şener, Sevda. Oyunlar ve Gerçekler. Ankara: Dost Kitabevi Yayınları, 2007.
• Yüksel, Ayşegül. Çağdaş Türk Tiyatrosundan On Yazar. İstanbul: Mitos-Boyut Yayınları, 1997.