Kazak Folklorunda Yedi Başlı Ejderha

Yıl 2022, Cilt: 17 Sayı: 136, 192 - 204, 11.12.2022

Zhanat Aimukhambet , Aiauzhan İssebayeva Karlygash Kurmambayeva

https://doi.org/10.58242/millifolklor.973667

Öz

Bu makalenin konusu olarak mitik düşünce ve Kazak halk anlatmalarında “yedi başlı ejderha ile savaşma”
motifi seçilmiştir. Mitik bir varlık olan ejderhanın Avrupa ve Asya mitlerindeki varlığı ve özellikleri karşılaştırmalı olarak incelenmiştir. Kaosun, bununla beraber kötülüğün sembolü olarak görülen bu ejderha kimi folklor
kaynaklarına özgü bir biçimde bilgeliğin temsili olarak da karşımıza çıkmaktadır. Hâlbuki Türk soylu topluluklar arasında, bunlar arasında ve özellikle Kazak folklorunda yedi başlı ejderha sıklıkla tek bir tipte, yani kötülük
sembolü olarak tasvir edilmektedir. Mitik düşünceden folklor yaratmalarına geçen ejderhanın yedi başı olduğu
ve kahramanın bu yedi başın her birini kesişinin sembolik bir anlamı olduğu bilinmektedir. Ejderha; insanoğluna tehlike saçan, dehşetli bir güç olarak birçok folklorik yaratmanın temel kahramanına dönüşmüştür. Kahramanlık konulu destanlar ile diğer halk anlatmalarında, masal, aşk ve din temalı anlatmalarda ve halk hikâyelerinde anlatmanın ana kahramanının asıl düşmanı ejderha olmuştur. Dolayısıyla, kahramanın yiğitliğini sınadığı, ün saldığı olay da ejderhayı yenmesi haline gelmiştir. Kazak folklarındaki temel ve kalıcı motiflerden biri, yedi başlı ejderha ile kahramanın savaşı olagelmiştir. İnsanların yaşadığı yerlerin yakınına gelen ve beraberinde büyük bir dehşet ve kahır getiren ejderhayı öldürmek, onun yedi başını kesmek masal örüntüsünün itici gücü, temel kaldıracı olarak karşımıza çıkmaktadır. Anlatılan bu meseleler makalenin temel yönelim noktasına alınarak, konu Kazak folklar metinlerinden örnekler verilerek tahlil edilmiş ve bu konuda kimi düşünceler ileri sürülmüştür. Kazak folklor yaratmalarında daima korkunç düşman olarak tasvir edilen yedi başlı ejderha bütün halka korku salmaktadır. Mitik düşüncedeki ejderha anlatmalara aktarılırken birçok hayvana ait özelliği kendinde toplamıştır. Anlatmalarda görülen ejderhanın üç veya yedi başlı olması, vücudunun kertenkele ya da yılana benzemesi, uçmak için kanatlarının olması mitolojik ejderhaya has özelliklerdir. Batı halklarının folklorunda zalim ve korkunç olarak görülen ejderha; doğu halklarının folklorunda bilge, kâmil ve akıl sahibi, koruyucu ve kollayıcı olarak da görülmektedir. “Er Töştük” destanının Kazak, Kırgız ve Tatar varyantlarında ejderha ile mücadele motifi vardır. Kazak varyantlarında başkahraman yer altındaki “Jılan Bapı Han”ın ülkesine sefere çıkar. Kahraman yeryüzüne geri döneceği vakit çınar ağacının dibindeki ejderhayı öldürüp Simurg kuşunun yavrularını kurtarır. Bu destanın Tatar varyantında ejderha yılan Er Töştük’ü yer altı dünyasına götürür. Buradaki amacı, kendilerine tehlike arz eden zalim güçten kendilerini kurtarmasını sağlamaktır. Yedi başlı ejderhayla savaşıp zafere ulaşan kahramanlardan biri “Dede Korkut Kitabı”ndaki anlatmalarda gördüğümüz Salur Kazan’dır. “Dede Korkut Kitabı”nın yeni nüshasında “Salur Kazan’ın Yedi Başlı Ejderhayı Öldürmesi” olarak adlandırılan on üçüncü destan bulunmaktadır. Kazak folklorunun “Kubıgul”, “Kıssa Kulamergen”, adlı destanlarında “Jalgız Közdi Dew”, “Altın Müyizdi Kiyik”, “Er Töstik”, “Ayudew”, “Kulatay Batır”, “Jartı Töstik”, “Ayualpan, Swdısalpan” hikâyelerinde; “Kıssa Cemşid”, “Kıssa Tahir”, “Şahmaran”, “Hikayat dastan Hatımtay”, “Ebugalisina Abilharis”, “Kıssa Şakir Şakiret”, “ Kıssa Melik Hasan”, “Koyşı Batır” adlı destan-hikâyelerde “Seypilmelik”, “Kıssa Dandan”, “Kıssa Bahram”, “Kıssa Şahizade” gibi aşk destanlarında, “Kıssa Kaharman” adlı dini destan ile “Uykıdagı Batır”, “Nurgızarın Bulbul” adlı efsanelerde yedi başlı ejderha kahramanın yendiği baş düşman olarak geçmektedir. Kazak folklorundaki temel motiflerden biri yedi başlı ejderhayla kahramanın savaşıdır. Ülkeye gelip büyük felaket ve kahır getiren ejderhanın yedi başını keserek onu öldürmek halk anlatmalarındaki olayların etkileyici gücü olarak görülmektedir. Makalede, bu meselelere dikkat çekilip, Kazak halk anlatmalarının metinlerinden örnekler verilerek konu incelenecek ve bu çerçevede bir sonuç ortaya konacaktır.

Anahtar Kelimeler

Mit, destan, kahraman, olağanüstü varlık, mücadele

Seven Headed Dragon in Kazakh Folklore

Öz

This article analyzes the motive of the battle with the seven headed dragons in mythic cognition and
folklore. The image of the mythological dragon in European and Asian myths is compared and its characteristics are examined. The fact that this approval, which is seen as a symbol of chaos and evil, also symbolizes wisdom, is characteristic of in some folkloric creations. However, in the folk narratives of Turkic peoples, including Kazakh folk narratives, the seven headed dragons are more often depicted in one character, that is, in the form of evil. It is known that the seven headed dragons, which have been passed from mythical ideas to folk narratives, have a symbolic meaning for the hero to destroy each of those seven heads. The giant dragon, as a natural force that threatens humanity, has become the main character of many folklore works. In ancient epics and fairy tales, stories, love stories, religious epics, legends, the main enemy of the main hero is the dragon, as well as an event in which the hero's heroism is criticized and glorified-the victory over the Dragon. The Seven-Headed Dragon, which is constantly described in the works of Kazakh folklore as a formidable enemy, causes fear for the entire country. The dragon in mythical stories has accumulated several characteristic features of the animal. The presence of three or seven heads, the body resembles a lizard or snake, and the presence of a flying wing are the main features of the mythical dragon. In the folklore of western countries, the Dragon, which is evil, terrible, in the folklore of Eastern peoples, the Dragon is shown as a wise, perfect mind, Guardian. In the Kazakh, Kyrgyz, and Tatar versions of the fairy tale" Er Tostik " there is a moitva fight with a dragon. In the Kazakh version, the main hero travels underground to the Land of Snake Baba Khan. During the ascent to the ground, Baiterek killed a dragon and saved the chicks of a giant bird. In the Tatar version of this fairy tale, the dragon snake takes Er Tostik to the underworld. The purpose in it is to ask them to save themselves from the evil force that threatens them. One of the heroes who fought and won the battle with the seven main Dragons was Salor Kazan, the hero of the book "korkyt Ata". In the new version of the book" Korkyt Ata "there is a thirteenth verse called" Salor Kazan killed the seven headed Dragons". In the ancient epics of Kazakh folklore "Kubygul", "Kissa Kulamergen", "one-eyed dau", "Golden Horn saiga", In the fairy tales "Er Tostik", " Ayudau", " Kulatai batyr", "Zharty Tostik", "Ayalpan, Sudysalpan, Taudytalpan", "Deldash batyr", "Kokzhan batyr and Dragon", " Kissa Zhamshid", "Kissa Tahir", "Shahmaran", "Hikayat Dastan Khatymtay",
"Abugalisina, Abulkharis", " Kissa Shakir, Shakirat", "Kissa Malik Hasen", "Koshi Batyr", "Seipilmalik", "Kissa Dandan", "Kissa Bahram", "Kissa Shahizada", as well as religious dastans "Kissa Kaharman" and "Sleeping Batyr", in the legends of "nurguzaryn nightingale", the Seven-Headed Dragon is shown as the main enemy that the main hero will defeat. The Battle of batyr with the seven main dragons is one of the main and stable motifs in Kazakh folklore. The killing of a dragon, which came to the edge of the country and caused terrible horror and suffering, the destruction of its seven heads is the driving force, the main mechanism of the story of the folklore work. These issues are taken into the form of an article, analyzed with examples from the texts of Kazakh folklore, and conclusions are drawn on this basis.

Anahtar Kelimeler

Myth, epic, hero, unusual creature, struggle

Kaynakça

• Ekici, Metin. Dede Korkut Kitabı: Türkistan/Türkmen Nüshası. Soylamalar ve 13. Boy: Salur Kazan’ın Yedi Başlı Ejderhayı Öldürmesi. İstanbul: Ötüken, 2019.