Öz
Bu tanıtım yazısında, Azerbaycan Türkçesiyle edebiyat-dil-mantık üçgeninde hazırlanmış, sosyolojik boyutlu, öğretici, ufuk açıcı, yönlendirici bir çalışma olarak Türklük Bilimi’ne damgasını vuracak ve yeni çalışmalara kapı aralayacak nitelikteki bir eser ele alınacaktır.
Kemal Abdulla-Refik Aliyev tarafından kaleme alınan ve 2022 yılında Bakü’de ikinci baskısı yapılan “Kitabı Dede Korkut” ve Gayri-Selis Mantık (“The Book of Dede Korkut” and Fuzzy Logic) adlı çalışma, yazarların 525. Gazete’de yayımladıkları beş yazı ve giriş bölümünden oluşmaktadır. Kitabın değeri; 1920’li yıllarda başlayan ama 1960’lı yıllara damgasını vuran Fuzzy Logic / Bulanık Eseme / Puslu Mantık / Çoklu Mantık adlarıyla karşılanan bir kuramın ilkelerinin, ilk kez bir halk destanına uygulanmasından kaynaklanmaktadır. Ayrıca Dede Korkut Destanları’nın gizli dil katmanlarından, ecdadımızın düşünce sistemine yerleşen demokratik düşünce tarzını gün ışığına çıkarması, kitabın değerini ikiye katlamaktadır.
Kemal Abdulla-Refik Aliyev, hem edebiyat hem dil hem mantık alanına hitap eden çalışmalarını Azerbaycan-Amerikan bilgini, puslu mantık kuramının yaratıcısı Lütfi Alasker Zade’nin anısına adamışlardır.
Dede Korkut Destanları’nın Türk edebiyatı için ne anlama geldiğinin bir kez daha anımsatılarak değerinin vurgulandığı giriş bölümü, puslu mantık kuramının Dede Korkut Destanları üzerinde uygulamasının yapıldığı beş yazı, özet ve kaynakçadan oluşan bu değerli kitap tanıtılırken daha kolay anlaşılması için yazarların ağzıyla özetlenmeye çalışılacaktır. Kitap tanıtım yazısı için biraz fazla hacimli olması, çalışmanın öneminden kaynaklanmaktadır. Matematiksel bir mantık kuramının (Fuzzy Logic), hem de bir Türk filozof tarafından ortaya atılan kuramın Dede Korkut Destanları’na ilk kez uygulanmasının başka çalışmalara yön vereceği düşünülmektedir.
1. Giriş Bölümü: “Kitabı Dede Korkut”ta gayrı-selis mantık elementleri
(Dede Korkut Destanları’nda puslu mantık izleri)
“Kitabı Dede Korkut” adlı kahramanlık destanı, kadim ecdadımızın mağara devrinden 15. yüzyıla kadar adım-adım, söz-söz, cümle-cümle, olay-olay, makam-makam yarattığı edebî bir metindir. Ansiklopedik nitelikteki eser, gizli ve aşikâr / açıkça görünen katlarında halkımızın gelenek-göreneği, medeniyeti, dili ve bunların gelişimini sergilemektedir. Atalarımızın dünya görüşü, çevresiyle ilişkisi, kendine ve toplumuna yaklaşımı bu destanın dil ve mazmun kuruluşuna yansımıştır.
Giriş Bölümü’nde, gayrı-selis mantık (puslu mantık) hakkında bilgi verilir; ortaya çıkış nedenleri, ilkeleri Aristo mantığıyla karşılaştırılarak, Dede Korkut Destanları’ndan örneklendirilerek somutlaştırılır.
Klasik mantık / düz mantık olarak adlandırabileceğimiz Aristo mantığına tepki olarak ortaya çıkan gayrı-selis mantık (bulanık mantık / puslu mantık / üç değerli mantık), insanın dünyayı anlama ve benimseme ilkelerine daha yakın bir düşünce tarzıdır. Lütfi Alasker Zade tarafından temelleri atılmış matematiksel bir kuramdır.
Aristo’nun yaşam deneyiminden çıkardığı, itiraz kabul etmeyen, kesin çizgilerle belirlenmiş mantığına göre insan, ya ölüdür ya diridir; üçüncü bir seçenek yoktur. Platon, üçüncü bir seçeneği ileri sürmeye çalışırsa da kabul görmez. 1920’de Polonyalı Jan Lukasievvicz de üç değerli mantık önerisini gündeme getirir ama o da ilgi görmez. Ta ki 1965’te Lütfi Alaskerzade mantık kuramını öne sürünceye kadar… L. Zade, doğru ile yalan arasında kısmen doğru, kısmen yalan vb. sonsuz sayıda seçenek olduğunu bildirir.
Anahtar Kelimeler
The Book of the Dede Korkut fuzzy logic teory Turkish language
Kemal ABDULLA, Refik ALİYEV, “Kitabı Dede Korkut” ve Gayri-Selis Mantık (“The Book of Dede Korkut” and Fuzzy Logic), Bakü: 525. Gazeta, 2022
Öz
Bu tanıtım yazısında, Azerbaycan Türkçesiyle edebiyat-dil-mantık üçgeninde hazırlanmış, sosyolojik boyutlu, öğretici, ufuk açıcı, yönlendirici bir çalışma olarak Türklük Bilimi’ne damgasını vuracak ve yeni çalışmalara kapı aralayacak nitelikteki bir eser ele alınacaktır.
Kemal Abdulla-Refik Aliyev tarafından kaleme alınan ve 2022 yılında Bakü’de ikinci baskısı yapılan “Kitabı Dede Korkut” ve Gayri-Selis Mantık (“The Book of Dede Korkut” and Fuzzy Logic) adlı çalışma, yazarların 525. Gazete’de yayımladıkları beş yazı ve giriş bölümünden oluşmaktadır. Kitabın değeri; 1920’li yıllarda başlayan ama 1960’lı yıllara damgasını vuran Fuzzy Logic / Bulanık Eseme / Puslu Mantık / Çoklu Mantık adlarıyla karşılanan bir kuramın ilkelerinin, ilk kez bir halk destanına uygulanmasından kaynaklanmaktadır. Ayrıca Dede Korkut Destanları’nın gizli dil katmanlarından, ecdadımızın düşünce sistemine yerleşen demokratik düşünce tarzını gün ışığına çıkarması, kitabın değerini ikiye katlamaktadır.
Kemal Abdulla-Refik Aliyev, hem edebiyat hem dil hem mantık alanına hitap eden çalışmalarını Azerbaycan-Amerikan bilgini, puslu mantık kuramının yaratıcısı Lütfi Alasker Zade’nin anısına adamışlardır.
Dede Korkut Destanları’nın Türk edebiyatı için ne anlama geldiğinin bir kez daha anımsatılarak değerinin vurgulandığı giriş bölümü, puslu mantık kuramının Dede Korkut Destanları üzerinde uygulamasının yapıldığı beş yazı, özet ve kaynakçadan oluşan bu değerli kitap tanıtılırken daha kolay anlaşılması için yazarların ağzıyla özetlenmeye çalışılacaktır. Kitap tanıtım yazısı için biraz fazla hacimli olması, çalışmanın öneminden kaynaklanmaktadır. Matematiksel bir mantık kuramının (Fuzzy Logic), hem de bir Türk filozof tarafından ortaya atılan kuramın Dede Korkut Destanları’na ilk kez uygulanmasının başka çalışmalara yön vereceği düşünülmektedir.
1. Giriş Bölümü: “Kitabı Dede Korkut”ta gayrı-selis mantık elementleri
(Dede Korkut Destanları’nda puslu mantık izleri)
“Kitabı Dede Korkut” adlı kahramanlık destanı, kadim ecdadımızın mağara devrinden 15. yüzyıla kadar adım-adım, söz-söz, cümle-cümle, olay-olay, makam-makam yarattığı edebî bir metindir. Ansiklopedik nitelikteki eser, gizli ve aşikâr / açıkça görünen katlarında halkımızın gelenek-göreneği, medeniyeti, dili ve bunların gelişimini sergilemektedir. Atalarımızın dünya görüşü, çevresiyle ilişkisi, kendine ve toplumuna yaklaşımı bu destanın dil ve mazmun kuruluşuna yansımıştır.
Giriş Bölümü’nde, gayrı-selis mantık (puslu mantık) hakkında bilgi verilir; ortaya çıkış nedenleri, ilkeleri Aristo mantığıyla karşılaştırılarak, Dede Korkut Destanları’ndan örneklendirilerek somutlaştırılır.
Klasik mantık / düz mantık olarak adlandırabileceğimiz Aristo mantığına tepki olarak ortaya çıkan gayrı-selis mantık (bulanık mantık / puslu mantık / üç değerli mantık), insanın dünyayı anlama ve benimseme ilkelerine daha yakın bir düşünce tarzıdır. Lütfi Alasker Zade tarafından temelleri atılmış matematiksel bir kuramdır.
Aristo’nun yaşam deneyiminden çıkardığı, itiraz kabul etmeyen, kesin çizgilerle belirlenmiş mantığına göre insan, ya ölüdür ya diridir; üçüncü bir seçenek yoktur. Platon, üçüncü bir seçeneği ileri sürmeye çalışırsa da kabul görmez. 1920’de Polonyalı Jan Lukasievvicz de üç değerli mantık önerisini gündeme getirir ama o da ilgi görmez. Ta ki 1965’te Lütfi Alaskerzade mantık kuramını öne sürünceye kadar… L. Zade, doğru ile yalan arasında kısmen doğru, kısmen yalan vb. sonsuz sayıda seçenek olduğunu bildirir.
Anahtar Kelimeler
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Türk Halk Bilimi |
| Bölüm | TANITMALAR |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 30 Haziran 2023 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2023 Cilt: 18 Sayı: 138 |
