Female Essence as a Negative Ritual in Social Practices and Rituals: Menstrual Cycle

Yıl 2024, Cilt: 18 Sayı: 144, 28 - 39, 12.12.2024

Emine Çakır

https://doi.org/10.58242/millifolklor.1343805

Öz

The natural process, commonly referred to as menstruation in cultural memory and menstrual or menstrual cycle in medical terminology, which is an important threshold in the transition from childhood to adolescence and an indicator that a woman is a biologically healthy and fertile individual, is the subject of this study. In this study, the concept of menstruation, often examined in various fields such as health, theology, and anthropology, is approached within the scope of folklore. The aim of the study is to highlight the relationship between a woman's menstrual cycle and social practices and rituals, as well as to determine the cultural changes that have emerged under the influence of Islam. This cycle is considered as a negative rite, in other words taboo, which Arnold van Gennep mentions in his work “Rites of Passage” within the “initiation” rites. The study involved interviews with 56 women between the years 2018 and 2019. The research explored how the menstrual cycle is expressed in the social memory through various euphemistic expressions, its relationship with rites of passage such as birth, marriage, and death, how women regulate their relationship with their bodies and other living beings in their environment, and how they align with Islamic beliefs. Additionally, the study delved into the constrained and dependent position of women in the face of societal norms in various individual aspects. It is seen that this monthly cyclical process, which is the negative ritual of the routine of womanhood, is framed by social norms and contains prohibitions and avoidances. The questioning and problematization of the menstruation process involve both cultural similarities and differences. In this process, women, considered as impure and unproductive, are almost parenthetically isolated from society. The contradiction arises as, despite being organic, women cannot achieve societal harmony. Because women's inability to reproduce is the main problem. This process, which women experience individually biologically, concerns the whole society. The sources characterize this cycle with general euphemisms and humorous expressions, while also encoding it with certain local and specific usages. Additionally, it has been observed that discourses shift in both private and public spheres. The fact that the subject is considered taboo has caused women to develop jargon among themselves. It is believed that during this cycle, a woman causes harm to herself, newborns, plants, trees, water, and animals – essentially to all existence. The woman's negative immanent and intrinsic status in this process also extends to her relationship with food and drink. The negative intrinsic and ritualistic status of a woman during this period also influences her relationship with food and beverages. There is a widespread belief in the negative connection that women establish, especially with foods requiring fermentation. Taboos about the woman's own body and Islam are the most commonly agreed upon beliefs. Apart from all these, there are also acts that are directly associated with infertility and bad luck. Blood is also used in folk medicine and magical rituals. Despite the mostly negative effect, a few examples with positive functions were also identified. In general, it has been determined that the menstrual cycle is associated with infertility, inauspiciousness and unholiness as a negative ritual that encompasses almost every aspect of life in social practices and rituals, and that it is actively kept alive and transmitted in harmony with Islam, and that the subjective and private experience of women is interwoven with social beliefs and practices.

Anahtar Kelimeler

Social practices and rituals, menstruation, taboo, negative ritual, syncretism.

Toplumsal Uygulama ve Ritüellerde Negatif Bir Rit Olarak Kadınlık Hâli: Menstrüel Döngü

Öz

Kadının, biyolojik olarak sağlıklı ve doğurgan bir birey olduğunun göstergesi ve çocukluktan ergenliğe geçişişinde önemli bir eşik olan ve kültürel bellekte genel olarak âdet, tıp terminolojisinde ise menstrüel ya da regl döngüsü olarak ifade edilen doğal süreç, bu çalışmanın konusudur. Daha ziyade sağlık, ilahiyat, antropoloji gibi farklı alanlarda incelenen menstrüasyon kavramı, bu çalışmada halk bilimi kapsamında ele alınmıştır. Çalışmada, kadının menstrüel döngüsüyle toplumsal uygulama ve ritüeller arasındaki ilişkiyi ortaya koymak ve İslamiyet’in etkisiyle ortaya çıkan kültürel değişimi belirlemek amaçlanmıştır. Bu döngü, Arnold van Gennep’in “Geçiş Ritleri” adlı çalışmasında yer verdiği “erginleme” ya da “erinleme” ritleri içinde değindiği negatif rit bir başka ifadeyle tabu olarak ele alınmıştır. Çalışmada 2018-2019 yılları arasında 56 kadınla mülakat gerçekleştirilmiştir. Âdet döngüsünün toplumsal bellekte ne gibi örtmece ifadelerle belirtildiği, doğum, evlenme ve ölüm geçiş ritleriyle ilişkisi, kadının kendi bedeni ve çevresindeki diğer canlılarla ve tabiatla ilişkisini nasıl düzenlediği, İslamî inanışlarla nasıl uyumlandığı ve diğer münferit hususlarda kısıtlanan kadının sayılan tüm özdek karşısındaki bağlı ve bağımlı konumu ele alınmıştır. Kadınlık rutininin negatif rit olan bu aylık döngüsel süreçte sosyal normlarla çerçevelenmiş olduğu, yasak ve kaçınmaları barındırdığı görülmektedir. Menstrüasyon sürecinin sorgulanması ve sorunlaştırılmasında genel anlamda kültürel benzerlik ve farklılıklar söz konusu olup bu süreçte kutsuz ve bereketsiz olduğu kabul edilen kadın, toplum tarafından âdeta paranteze alınarak toplumdan izole edilir. Burada kadının organik olmakla birlikte toplumsal anlamda doğal olmayan durumu bir çelişki olarak karşımıza çıkar. Zira kadının üreyememesi başat sorundur. Kadınların biyolojik olarak bireysel yaşadığı bu süreç, toplumun tamamını ilgilendirir. Kaynak kişiler, bu döngüyü genel örtmece ve mizahi ifadelerle nitelemekle birlikte bazı yerel ve özel kullanımlarla da kodlamaktadır. Ayrıca özel ve kamusal alanda söylemlerin değiştiği tespit edilmiştir. Konunun tabu kabul edilmesi, kadınların kendi aralarında jargon geliştirmesine neden olmuştur. Kadının bu döngüde kendisine, yeni doğan bebeklere, bitkilere, ağaçlara, suya ve hayvanlara kısacası tüm varlığa zarar verdiğine inanılmaktadır. Kadının bu süreçteki olumsuz içkin ve tözel durumu yiyecek ve içeceklerle ilişkisine de sirayet etmektedir. Kadının özellikle fermantasyon gerektiren gıdalarla kurduğu menfi bağ da yaygın inanışlardandır. Kadının kendi bedeni ve İslamiyet ile ilgili tabular ise üzerinde en çok mutabık olunan inançlar olarak karşımıza çıkmaktadır. Bunların dışında bereketsiz ve uğursuzlukla doğrudan ilişkilendirilen durumlar da mevcuttur. Halk hekimliği ve büyüsel ritüellerde de kanın kullanıldığı görülmektedir. Ekseri olumsuz etkiye karşın olumlu işleve sahip birkaç örnek de tespit edilmiştir. Genel anlamda menstrüasyon döngüsünün toplumsal uygulama ve ritüellerde hayatın hemen her alanını sarmalayan negatif bir rit olarak bereketsizlik, uğursuzluk ve kutsuzlukla ilişkilendirildiği ve İslamiyet ile uyumlanarak aktif bir şekilde yaşatıldığı ve aktarıldığı, kadının öznel ve özel deneyimimin toplumsal inanç ve uygulamalarla örüntülendiği belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Toplumsal uygulama ve ritüeller, menstrüasyon/âdet, tabu, negatif rit, kutsuzluk

Kaynakça

• “Halam Geldi” Filmi. https://www.youtube.com/watch?v=Pydff5tE1s0 Erişim Tarihi: 20.07.2023.
• Al Omari, Omar, Nadin M. Abdel Razeq, and Marjaneh M. Fooladi. “Experience of menarche among Jordanian adolescent girls: an interpretive phenomenological analysis.” Journal of pediatric and adolescent gynecology 29, 3 (2016): 246-251.
• Avcı, Neslihan. Kadınlık Hâlleri: Bedensel Dönüşümlerin Kadın Folkloruna Yansılamaları. Yüksek Lisans Tezi: Ankara: Ankara Hacı Bayram Veli üniversitesi, 2021.
• Barlas, Uğurol. Anadolu Düğünlerinde Büyüsel İnanmalar. Karabük: Halk Eğitim Yay., 1974.
• Baysal Yurdakul, Alkır, Yağmur. “Türklerde Menstrüasyon Dönemiyle İlgili İnanma ve Uygulamalar”. Prof. Dr. Mustafa Arslan Armağanı. (Ed. Prof. Dr. Adem Öger ve Doç. Dr. Mehmet Surur Çelepi). Çanakkale: Paradigma Yay., 2023.
• Can Özdemir, Rana, Gümüş Şekerci, Yasemin, Erenoğlu, Rabiye. “Afganistan’dan Hatay-Ovakent’e Göçen Özbek Kadınların Premenstural-Menstural ve Menopoz Döneminde Kullandıkları Geleneksel Uygulamalar”. Millî Folklor, 131 (2021): :24-33.
• Clancy, Kate. Muayyen Günler Menstrüasyonun Gerçek Hikâyesi. İstanbul: Metis Yay., 2024.
• Delaney, Carol. Tohum ve Toprak. (Çev. Selda Somuncuoğlu-Aksu Bora). İstanbul: İletişim Yay., 2014.
• Direk, Zeynep. “Adet Kanaması Tecrübesi: Sınırlar ve Ufuklar”. Cogito: Kan, Damardan, Yapı Kredi Yay., 37 (2003): 250-261.
• Douglas, Mary. Saflık ve Tehlike: Kirlilik ve Tabu Kavramlarının Bir Çözümlemesi. (Çev. Emine Ayhan.) İstanbul: Metis Yay., 2007.
• Dundes, Alan. “Aynadaki Kanlı Mary: Ergenlik Öncesi Korkunun Bir Ritüele Yansıması”. (Çev. Selcan Gürçayır) Millî Folklor, 73 (2007): 106-117.
• Erginer, Gürbüz. “Kan ve Tabu”, Cogito: Kan, Damardan, Yapı Kredi Yay., 37(2003): 181-191.
• Ergün, Berivan. “Menstrüasyon ve Tabu”. Antropoloji, 41 (2021): 1-10.
• Frazer, James George. Ruhun Tehlikeleri ve Tabu. (Çev. İsmail Hakkı Yılmaz). İstanbul: Pinhan Yay., 2019.
• Freud, Sigmund. Totem ve Tabu. (Çev. Cenap Karakaya). İstanbul: Kabalcı Yay., 2017.
• Gecekuşu, Ahmet. Güzel Adlandırma. Yüksek Lisans Tezi. Elâzığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2006.
• Gennep van Arnold. Geçiş Ritleri. (Çev. Oylum Bülbül Beşler). İstanbul: Nora Kitap, 2022.
• İlmihal II İslâm ve Toplum. “Kefâretler”, Telif Heyeti. Prof. Dr. Ali Bardakoğlu. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay., 2013.
• Kalafat, Yaşar. “Destanî Katmanlaşma Sürecinde Türk Kültürlü Halklarda Kadın Teması ile İlgili İnançlar (Türk Halk İnançlarında Kadın)”, Türk Kültürlü Halkların Halk İnançlarında-Geçmişten GünümüzeKişioğlu. Ankara: Pelikan Yay., 2015.
• Kamat, Shefali, and Koshy Tharakan. “The Sacred and the Profane: Menstrual Flow and Religious Values.” Journal of Human Values 27, 3 (2021): 261-268.
• Kramer, Samuel Noah. Tarih Sümer’de Başlar. (Çev. Hamide Koyukan). İstanbul: Kabalcı Yay., 2002.
• Kur’ân-ı Kerîm Açıklamalı Meâli. (Haz. Hayrettin Karaman vd.). Ankara: TDV Yay., 2008.
• Markstrom, Carol A. Empowerment of North American Indian girls: Ritual expressions at puberty. U of Nebraska Press, 2008.
• Maulingin-Gumbaketi, Elizabeth, et al. “Socio-cultural implications for women’s menstrual health in the Pacific Island Countries and Territories (PICTs): a scoping review.” Reproductive health 19,1 (2022): 1- 20.
• Ölçer Özünel, Evrim. “Kan Olgusunun Soyun Devamlılığı Bağlamındaki Dönüştürücülüğü”, Millî Folklor, Yıl 17, 65 (2005): 40-45.
• Örnek, Sedat Veyis. 100 Soruda İlkellerde Din, Büyü, Sanat, Efsane. Ankara: BilgeSu Yay., 2014.
• Örnek, Sedat Veyis. Etnoloji Sözlüğü. Ankara: BilgeSu Yay., 2017.
• Öztek, Zafer. Halk Dilinde Sağlık Deyişleri Sözlüğü. Ankara: TDK Yay., 1992.
• Rasmussen, Susan J. “Lack of Prayer: Ritual Restrictions, Social Experience, and the Anthropology of Menstruation among the Tuareg.” American Ethnologist 18,4 (1991): 751-769.
• Türkçe Sözlük, https://sozluk.gov.tr Erişim Tarihi: 22.06.2023.
• Türkçe Sözlük. Haz. Şükrü Halûk Akalın. Ankara: TDK Yay., 2019.