Desire and the Law of the Father in Oral Narratives in the Context of Lacan’s Mirror Phase: The Process of Subjectivization in the Karayılan Tale

Yıl 2024, Cilt: 18 Sayı: 144, 53 - 63, 12.12.2024

Osman Kürşat Yorgancı

https://doi.org/10.58242/millifolklor.1483584

Öz

Tale, one of the narrative genres of folk literature, presents a world characterized by its own symbolic motifs through the mysterious and magical structure of its time and space elements and the typological fea- tures of its characters. However, when these unique worlds of tales are mirrored to see beyond their surface meanings, it is understood that the deep meanings of the narratives at the textual level are not far from the reality of the real world. In addition to this reality, tales can also be considered as cultural topographies in which the sociogenetic codes of the society are loaded. If we analogize culture to an ancient route that con- nects the past with the present and the present with the future, tales can be considered as milestones or bridges that are both the creators and carriers of the roads on this route. Humans have pursued their efforts to compre- hend, make sense of and interpret by generating literary products throughout the historical eras. Even though the reality of literature and the reality of life are not the same; emotions, thoughts, experiences and dreams have been conveyed through literary works and thus human, environment and society have been formed. In this respect, fairy tales are actually literary products in which the reality of life is reflected in literature. From the time when writing has not yet been widely used to the present day, tales have enabled the processing and development of the language it has kept alive and the transfer of cultural codes to social life; conflicts such as good-evil, right-wrong, hardworking-lazy, honest-liar, and the conflict elements of narratives such as distress, anxiety, despair, illness and death, which are shaped around desire, the object of desire and the law of the father, have shaped the world of mind, sometimes with the ordinary flow of life and sometimes with a surreal and unconscious dimension that exceeds the boundaries of reason and real life. In this regard, tales are an expression and a manifestation of the individual and collective subconscious, from the imaginary to the sym- bolic and eventually to the real. In this study, based on the idea of contributing to both the research of extinct oral culture values, which are considered as one of the two main ways in which folklore has continued its development since the early periods of enlightenment when folklore has started to find its place in social and human sciences, and to the preservation and survival of folklore and its transmission from generation to generation by approaching intangible cultural heritage products with new methods and new productions; this study intends to reveal the influence of Lacan's Mirror Stage, which has a determinant role in the cognitive and affective development of individuals, on the tale of Karayılan, which is a legendary oral narrative type, in the context of psychoanalytic structure. For this purpose, in the introduction part of the study, firstly, the use of psychoanalysis as a literary criticism method in the analysis of literary products is discussed; then under the first heading, the Mirror Stage “ The Imaginary, The Symbolic, The Real” tripartite model of Lacanian Psy- choanalysis, which forms the basis of the study, and the concepts of “Desire” and “The Law of the Father”, which are the concepts of this model accepted as the basis for analysis, are discussed; and then, under the second heading, the tale of Karayılan was analyzed by taking the concepts of “Desire” and “Law of the Fa- ther” into consideration. In the tale, Karayılan's subjectivization process began with birth and milk, which corresponds to the concept of mirror in the Mirror Stage, and proceeded with learning to read through his mother's discourse and language. Finally, it was understood that it was completed with marriage in the sym- bolic period by being subject to law of the father and obeying the symbolic order, once again with the help of language. As in oral narratives in general, the Lacanian psychoanalytic analysis applied to the tale of Karayılan reveals that the basic structure of the narrative is formed by archetypal reflections, that the world of beings and objects is actually a view of the subconscious, whose symbolism is reflected, and for this reason, tales and other oral narrative genres are in need of re-analysis from this different and new perspective. In addition, it has been found that the formulation of psychoanalytic literary text analysis as a method and its use particularly in the analysis of genres with intense archetypal elements like tales will contribute to the for- mation of different perspectives in the field.

Anahtar Kelimeler

Karayılan tale, Lacanian psychoanalysis, mirror stage, desire, law of the father.

Lacan’ın Ayna Evresi Bağlamında Sözlü Anlatılarda Arzu ve Babanın Yasası: Karayılan Masalında Özneleşme Süreci

Öz

Halk edebiyatı anlatı türlerinden biri olan masal; zaman ve mekân unsurları ile karakterlerinin tipolojik özelliklerinin gizemli ve sihirli yapısı sayesinde kendine has simgesel motiflerle bezeli bir dünya özelliği göstermektedir. Bununla birlikte masalların kendilerine özgü bu dünyalarına yüzey anlamlarının ötesini görebilmek için bir ayna tutulduğunda anlatıların metin düzlemindeki derin anlamlarının gerçek dünyanın gerçekliğinden aslında hiç de uzak olmadığı anlaşılmaktadır. Bu gerçekliğe ek olarak masallar aynı zamanda toplumun sosyogenetik kodlarının yüklü bulunduğu kültürel topoğrafyalardır da denilebilir. Masallar kültürün hem oluşturucusu hem de taşıyıcısı kilometre taşları olarak görülebilir. İnsan; anlayıp anlamlandırma ve yorumlama gayretini tarihî çağlar boyunca edebî mahsuller üreterek sürdürmüştür. Edebiyatın gerçekliği ile yaşamın gerçekliği aynı olmasa da bu ürünler sayesinde duygu, düşünce, deneyim ve hayaller aktarılmış; insan, çevre ve toplum şekillendirilmiştir. Bu bakımdan masallar, hayatın gerçekliğinin edebiyata yansıdığı edebî ürünlerdir. Yazının henüz yaygın bir biçimde kullanılmadığı zamanlardan günümüze kadar yaşattığı dilin işlenerek gelişmesini ve kültürel kodların sosyal yaşama aktarılmasını sağlayan masallar; iyi-kötü, doğru-yanlış, çalışkan-tembel ve dürüst-yalancı gibi çatışmalar ile sıkıntı, kaygı, umutsuzluk, hastalık ve ölüm gibi anlatıların Arzu, Arzu Nesnesi ve Babanın Yasası etrafında şekillenen çatışma unsurlarını kimi zaman yaşanabilir hayatın olağan akışıyla kimi zaman da aklın ve gerçek yaşamın sınırlarını aşan gerçeküstü ve bilinç dışı bir boyutla zihin dünyasında şekillendirmiştir. Bu yönüyle masallar, bireysel ve toplumsal ortak bilinçaltının imgeselden simgesele ve nihayet gerçeğe uzanan bir görünümü, dışa vurumudur. Hem halk biliminin sosyal ve beşeri bilimler içerisinde kendine yer bulmaya başladığı aydınlanmanın ilk dönemlerinden bugüne kadar gelişimini sürdürdüğü iki ana yoldan birisi sayılan yok olmaya yüz tutmuş sözlü kültür değerle- rinin araştırılmasına hem de somut olmayan kültürel miras ürünlerine farklı yöntemlerle yaklaşıp yeni üretim- lerle folklorun korunup yaşatılmasına ve kuşaktan kuşağa aktarılmasına katkıda bulunma düşüncesinden hareketle bu çalışmada; efsanevi bir sözlü anlatı türü olan Karayılan Masalı’nın psikanalitik yapı bağlamın- daki görünümü ile bireylerin bilişsel ve duyuşsal gelişiminde belirleyici bir işleve sahip Lacan’ın Ayna Evre- si’nin masala etkisinin ortaya konulması amaçlanmıştır. Bu çalışmanın giriş bölümünde önce psikanalizin edebî ürünlerin çözümlenmesinde bir edebiyat eleştirisi yöntemi olarak kullanımına değinilmiş; sonra ilk başlık altında, çalışmaya temel oluşturan Lacan Psikanalizi’nin Ayna Evresi “İmgesel, Simgesel, Gerçek” üçlü modeli ile bu modelin çözümlemeye esas kabul edilen kavramları olan “Arzu” ve “Babanın Yasası” açıklan- mış; daha sonra ikinci başlık altında, Karayılan Masalı, “Arzu” ve “Babanın Yasası” kavramları özelinde incelenip çözümlenmiştir. Masalda Karayılan’ın özneleşme sürecinin doğumla ve Ayna Evresi’ndeki ayna kavramına karşılık gelen süt ile başlayıp annesinin söylemi ve dil sayesinde okuma öğrenmeyle devam ettiği ve nihayet simgesel dönemde evlilikle ve yine dil sayesinde Babanın Yasası’na tabi olup simgesel düzene uyarak tamamlandığı anlaşılmıştır. Gerçekleştirilen Lacancı psikanalitik çözümleme sayesinde sözlü anlatıla- rın genelinde olduğu gibi Karayılan Masalı özelinde de anlatının temel yapısını arketipsel yansımaların oluşturduğu, varlık ve nesneler dünyasının aslında simgeselliği yansıtılan bilinçaltının bir görünümü olduğu, bu nedenle masal ve diğer sözlü anlatı türlerinin bu farklı ve yeni sayılabilecek bakış açısıyla yeniden analize muhtaç olduğu ve Lacancı psikanalitik edebî metin tahlilinin bir yöntem olarak formüle edilip özellikle masal gibi arketipsel unsurların yoğun olarak bulunduğu sözlü anlatı türlerinin çözümlenmesinde kullanılmasının alanda farklı bakış açılarının oluşmasına katkı sağlayacağı sonuçlarına ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Karayılan masalı, Lacan psikanalizi, ayna evresi, arzu, babanın yasası.

Etik Beyan

Çalışmanın bilimsel yayın etik ilkelerine uygun bir biçimde yürütüldüğünü beyanla taahhüt ederim.

Kaynakça

• Bakır, Burak. Filmin Psikanalitik Çözümlemesinde Temel Kavramlar, Sinemasal, 7 (Güz 2002): 50-71.
• Balkaya, Dursun. “Lacan’ın Psikanalizi ve Bir Yazınsal Çözümlemesi”. Yayımlanmamış doktora tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, 2005.
• Barkot, Z. Özen. “İzleyici-Özne Sorunu Bağlamında Lacan Sonrası Psikanalitik Film Kuramı”. Doğu Batı, 56 (Şubat-Mart-Nisan2011): 283-300.
• Bowie, Malcolm. Lacan. (Çev.V. Pekel Şener). Ankara: Dost Kitabevi, 2007.
• Çetin, Seda. “Ezelî Bir Antlaşma: Belleğin Kış Uykusu Romanındaki Şeytan İmgesi Üzerine Psikanalitik Bir İnceleme”. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi 61/2 (2021): 585-606.
• Freud, Sigmund. Psikanaliz Açısından Edebiyat. (Çev. Selahattin Hilav). İstanbul: Dost Kitabevi Yayınları, 2. bs., İstanbul 1981.
• Güney, E. Cem. Masallar. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1982.
• Köylü, Zeynep. “Şairin Ben’inden Şiir Dili’ne: Kendini Uçuruma Bırakan”. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, 2016.
• Moran, Berna. Edebiyat Kuramları ve Eleştiri. İstanbul: İletişim Yayınları, İstanbul, 2007.
• Oğuz, M. Öcal. “Halk Biliminde Koruma Yaklaşımları ve Soküm Sözleşmesi’nde Kuşşaktan Kuşağa Aktarım”. Millî Folklor 17/132 (2021): 5-15.
• Ozan, Meral. “Geçiş Ritüelleri ve Halk Masalları”. Millî Folklor 23/91 (2011): 72-84.
• Özbek, Yılmaz. Edebiyat ve Psikanaliz. Konya: Çizgi Kitabevi, 2007.
• Sarup, Madan. Post-Yapısalcılık ve Postmodernizm. (Çev. Abdulbaki Güçlü). İstanbul: Bilim ve Sanat Yayınları, 2004.
• Sekmen, Muhsine. “Babanın Adını Reddetme Temelinde ‘The Piano’ Filmine Lacancı Bakış”. RumeliDE, 26 (Şubat 2022): 551-563.
• Tiken, Servet. “Cahit Sıtkı Tarancı’nın Şiirlerindeki ‘Ayna’ İmgesine Psikanalitik Bir Yaklaşım”. A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 41 (2009): 47-60.
• Tura, S. Murat. Freud’dan Lacan’a Psikanaliz. İstanbul: Kanat Kitap, 2007.
• Turan, M. Oğulcan. “Kuyu Filmindeki Arzu Kavramının Lacancı Psikanalitik Yaklaşım Çerçevesinde Çözümlenmesi”. Selçuk İletişim 7/4 (2013): 169-185
• Tuzgöl, Kamil. “Lakanyen Psikanalitik Kuram ve Öznenin Konumu”. Türkiye Bütüncül Psikoterapi Dergisi 1/1 (2018): 41-53.
• Türk, Deniz. “Oğuz Atay’ın ‘Tutunamayanlar’ Romanının Lacan’ın Psikanalitik Kuramı Çerçevesinde İncelenmesi”. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. İstanbul: Beykent Üniversitesi, 2017.
• Zizek, Slovaj. “İdeoloji Hayaleti”. İdeolojiyi Haritalamak (Der. Slovak Zizek), Dipnot Yayınları, 2005.