Modern Arap Belâgati Kitaplarında Bedî‘ İlminin Tasnifine Yönelik Farklı Yaklaşımların Değerlendirilmesi

Yıl 2023, , 171 - 185, 30.06.2023

Ahmet Gezek

https://doi.org/10.47502/mizan.1273200

Öz

Hicri üçüncü yüzyıla kadar söz sanatları manasına gelen bedî‘ kavramı, sonrasında me‘ânî ve beyân ilimlerini de kapsayacak şekilde belâgat ilmi ile eş anlamlı kullanılmıştır. Hicri yedinci yüzyıla varıldığında bu terimin günümüzdeki şekliyle, sözü güzelleştiren edebi sanatların üst başlığı olarak kullanıldığı görülmektedir. Bu çalışmada modern dönemde telif edilen Arap belâgati eserlerinden on tanesinin bedî‘ ilmine dair tanımları, tasnifleri ve alt başlıkları incelenmiştir. Klasik dönemde yüzden fazla sayıya ulaşan bedî‘ sanatlarının modern belâgat kitaplarında bazısına değinildiği ve müelliflerin bu konuda seçici davrandıkları gözlemlenmiştir. Bu araştırmada, bedî‘ ilminin günümüzdeki durumuna dair farklı bakış açılarını bir araya getirmek ve modern Arap belâgati müelliflerinin bedî‘ ilmine dair yaptıkları tanımları, tasnifleri ve farklı sayılardaki bedî‘ sanatlarını birbiriyle mukayese etmek amaçlanmıştır. Kronolojik sıranın esas alındığı bu araştırmadan önce modern Arap belâgatinde benzer bir çalışmaya rastlanılmaması, araştırmayı önemli kılan hususlardan biri olmuştur. Bu bağlamda modern Arap belâgati müellifleri yaptıkları tanımlarda ve bedî‘ ilmi tasniflerinde klasik dönemde Ebû Ya‘kûb es-Sekkâkî (ö. 626/1229) ve Hatîb el-Kazvînî (ö. 739/1338) ile şekillenen bedî‘ ilmi anlayışına büyük ölçüde bağlı kalmışlardır.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Belâgati, Belâgat Teorisi, Belâgat Kitapları, Bedî‘

The evaluation of Different Approaches to Classification of ʿIlm al- Badī‘ in Modern Arabic Rhetoric Books

Öz

The concept of al- badī‘, which means rhetoric until the third century Hijri, later became synonymous with the science of al-Balāgha, including the ʿIlm al-maʿānī and ʿIlm al-bayān. In the seventh century Hijri, it is seen that this term, in its current form, was used as the upper title of literary arts that beautify the word. In this study, the definitions, classifications, and sub-titles of ten of the Arabic rhetoric books written in the modern period were examined. It has been observed that some of the al-badī‘ arts, which reached more than a hundred numbers in the classical period, were included in modern rhetoric books and the authors were selective in this regard. In this research, it is aimed to bring together different perspectives on the current state of the ʿIlm al- badī‘ and to compare the definitions, classifications and different numbers of badī‘ arts by modern Arab rhetoric writers. The fact that a similar study was not found in modern Arabic rhetoric before this research, which was based on chronological order, was one of the issues that made the research important. The authors of modern Arabic rhetoric have largely adhered to the understanding of ʿIlm al- badī‘, which was shaped by Abū Yaʿqūb al-Sakkākī (d. 626/1229) Khaṭīb al-Qazwīnī (d. 739/1338) in the classical period, in their definitions and classifications of ʿIlm al- badī‘.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language and Rhetoric, Rhetoric Theory, Rhetoric Books, Badī‘

Kaynakça

• Abrahimi, Mohammad Fawad. İslam Medeniyetinin İki Şehri (Belh ve Konya) Üzerinde Mevlana’nın Etkilerinin İncelenmesi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Abbâs, Fadl Hasan. el-Belâğa fünûnühâ ve efnânühâ: İlmü’l-beyân ve’l-bedî‘.Ürdün: Dâru’l-Furkân li’t-tıbâ‘ati ve’n-neşri ve’t-tevzî‘, 2007.
• Kur’ân-ı Kerîm Meâli. çev. Halil Altuntaş - Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 12. Basım, 2011.
• Atîk, Abdülaziz. fi’l-Belâgati’l-‘Arabiyye: ‘İlmü’l-Bedî‘. Beyrut: Dâru’n-Nahdati’l-‘Arabiyye, ts.
• Bulut, Ali. Belâgat: Meânî, beyân, bedî‘. İstanbul: İFAV, 2. Basım, 2014.
• Câhiz, Amr b. Mahbûb. el-Beyân ve’t-tebyîn. 3 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-Hilâl, 2003.
• Cârim, Alî - Emîn, Mustafa. el-Belâğatü’l-vâdiha: el-Beyân el-me‘ânî el-bedî‘. Mısır: Dâru’l-Me‘ârif, ts.
• Cüveynî, Mustafa es-Sâvî. el-Belâğatü’l-‘Arabiyye: Te’sîl ve tecdîd. İskenderiye: Münşeâtü’l-Me‘ârif, 1985.
• Ebû Hilâl el-‛Askerî, el-Hasen b. Abdullâh. es-Sınâ‛ateyn: el-Kitâbe ve’ş-şir. thk. Alî Muhammed el-Becâvî - Muhammed Ebü’l-Fadl İbrâhîm. Beyrut: el-Mektebetü’l-‛Unsuriyye, 1998.
• Fahreddîn er-Râzî, Ebû ‛Abdullâh Muhammed. Nihâyetü’l-îcâz fî dirâyeti’l-iʿcâz. thk. Nasrullâh Hâcî Müftîuğlû. Beyrut: Dâru Sadir, 2004.
• Habenneke, Abdurrahmân Hasen. el-Belâgatü’l-‘Arabiyye: Üsüsühâ ve ‘ulûmühâ ve fünûnühâ. 2 Cilt. Beyrut: ed-Dâru’ş-Şâmiyye, 1996.
• Hâşimî, Ahmed. Cevâhiru’l-belâğa fi’l-me‛ânî ve‘l-Beyân ve‘l-bedî‛. thk. Yûsuf es-Samîlî. Beyrut: el-Mektebetü’l-‛Asriyye, ts.
• Hatîb el-Kazvînî, Celâlüddîn. Telhîsu’l-miftâh. Pakistan: Mektebetü’l-Büşrâ, 2010.
• Hatîb el-Kazvînî, Ebü’l-Meâlî Celâlüddîn Muhammed b. Abdirrahmân. el-Îzâh fî ‛ulûmi’l-belâğa. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• İbn Ebü’l-İsba‛, Abdül‛azîm el-Mısrî. Tahrîrü’t-tahbîr fî sinâ‛ati’ş-şi‛ri ve’n-nesr ve beyâni i‛câzi’l-Kur‛ân. thk. Hafnî Muhammed Şeraf. B.A.E.: el-Meclisü’l-E‛lâ li’ş-Şüûni’l-İslâmiyye – Lecnetü İhyâi’t-Türâsi’l-İslâmî, ts.
• İbn Manzûr, Muhammed el-İfrîkî. Lisânü’l-‛Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 3. Basım, 1993.
• İbn Reşîk el-Kayravânî, Ebû Ali el-Hasen. el-‛Umde fî mehâsini’ş-şi‛ri ve âdâbih. thk. Muhammed Muhyiddîn Abdulhamîd. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1981.
• İbn ‘Useymîn, Muhammed b. Sâlih. Dürûsu’l-belâğa. thk. Muhammed b. Fellâh Mutayrî. Kuveyt: Mektebetü Ehli’l-Eser, 2004.
• İbnü’l-Mu‛tez, Abdullah b. Muhammed el-Abbâsî. el-Bedî‛ fi’l-bedî‛. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1990.
• Kâsım, Muhammed Ahmed - Dîb, Muhyiddîn. ‘Ulûmü’l-belâğa: el-Bedî‘ ve’l-Beyân ve’l-Me‘ânî. Lübnan: Müessesetü’l-Hadîse li’l-Kitâb, 2003.
• Kudâme b. Ca‛fer. Nakdü’ş-şi‛r. İstanbul: Matbaatu’l-cevâib, 1889.
• Merâğî, Ahmed b. Mustafa. ‛Ulûmü’l-belâğa -el-Beyân-el-Me‛ânî-el-Bedî‛. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‛ilmiyye, 1993.
• Sekkâkî, Ebû Ya‛kûb Yûsuf b. Ebî Bekr. Miftâhu’l-‛ulûm. thk. Na‛îm Zerzûr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‛İlmiyye, 2. Basım, 1987.
• Üsâme b. Münkiz. el-Bedî‛ fî nakdi’ş-şi‛r. thk. Ahmed Ahmed Bedevî - Hâmid ‛Abdülmecîd. B.A.E.: Vizâratü’s-sekâfeti ve’l-irşâdü’l-kavmî, ts.
• Vehbe, Mecdî - Mühendis, Kâmil el-. Mu‘cemü’l-mustalahâti’l-‘Arabiyye fi’l-lüğati ve’l-edeb. Beyrut, Mektebetü Lübnân., 1984.
• Zebîdî, Muhammed Mürtezâ. Tâcü’l-‛arûs min cevâhiri’l-kâmûs. thk. Abdüssettâr Ahmed Ferrâc - Mustafa Hicâzî. 40 Cilt. Kuveyt: Daru’l-Hidaye, 1965.