İbn Bâcce’nin ‘Kitâbü’n-Nefs’ Adlı Eseri Üzerine Mantık İlmi Çerçevesinde Bazı Değerlendirmeler

Yıl 2025, Sayı: 21, 183 - 200, 29.12.2025

Remziye Selçuk

Öz

İbn Bâcce (ö.1138), “Kitâbü’n-Nefs” adlı eserinde nefsin bilgi edinme sürecini ve bunun nasıl olduğunu, mantığın bazı konuları da dahil olmak üzere işlemektedir. Ona göre, bir şeyi bilmek için o şeye birtakım nispetler izafe edilir. Bunların önde geleni ve en önemlisi o şeyin ‘mahiyet’inin bilgisidir. Diğeri, o şeye ait zâtî özelliklerin bilgisidir. Üçüncüsü de genel-zâtî ilintilerinin bilgisidir. Diğer bir bilgi de istiare yoluyla bilmektir. Mahiyeti bilmek, bazen o şey hakkında tam bilme olmayabilir. Bu durumda bilgi, o şeyin tam tanımının parçalarından biriyle bilinmelidir. Bu da kısım kısımdır. Tam olan bilgi, o şeyin tanımının delâlet ettiği şeyin tam bilgisini vermesidir. İbn Bâcce, ayrıca yine mantık konularından olan kategorileri, nispet ve mevzu bakımından tanımlamaktadır.
İbn Bâcce’nin eseri ‘Kitâbü’n-Nefs’ ve mantık ilişkisini ele alan çalışma bulunmamaktadır. Bu sebepten bu çalışma alana katkı sağlayacaktır. İbn Bâcce’ye kısaca değinildikten sonra, onun “Kitâbü’n-Nefs” adlı eseri ele alınacak ve eserin mantık ilmi çerçevesinde değerlendirmesi yapılacaktır.

Anahtar Kelimeler

ibn Bâcce , Kitâbü'n-Nefs , Mantık

SOME EVALUATIONS ON IBN BAJJAH’S WORK CALLED ‘KİTABU’N-NAFS’ IN TERMS OF LOGIC

Öz

In his work titled “Kitabu’n-Nafs”, Ibn Bajjah (d. 1138) deals with the process of the soul’s acquisition of knowledge and how this happens, including some topics of logic. According to him, in order to know something, certain relations are attributed to that thing. The most important and most important of these is the knowledge of the ‘essence’ of that thing. The other is the knowledge of the essential characteristics of that thing. The third is the knowledge of its general-essential relations. Another type of knowledge is knowing through metaphor. Sometimes, knowing the essence may not be complete knowledge about that thing. In this case, the knowledge should be known through one of the parts of the complete definition of that thing. This is also partial. Complete knowledge is that it provides complete knowledge of what the definition of that thing indicates. Ibn Bajjah also defines categories, which are also topics of logic, in terms of relation and subject. There is no study that deals with the relationship between Ibn Bajjah’s work, ‘Kitabu’n-Nafs’ and logic. For this reason, this study will contribute to the field. After briefly mentioning Ibn Bajjah, his work titled “Kitâbü’n-Nafs” will be discussed and the work will be evaluated within the framework of logic.

Anahtar Kelimeler

Ibn Bajjah , Kitab al-Nafs , Logıc

Kaynakça

• Aristoteles. Kategoriler. çev. Saffet Babür. İstanbul: İmge Yayınevi, 2. Baskı,1996.
• Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 11 Eylül 2024. https://islamansiklopedisi.org.tr/ibn-bacce
• Aydınlı, Yaşar. İbn Bâcce’nin İnsan Görüşü, Bursa: Uludağ Üniversitesi, Doktora Tezi,1992.
• Aydoğdu, Hüseyin. “Aristoteles Ontolojisinde Töz (Ousia)-Öz (Eidos) İkiliği Problemi”. Dört Öge, 18, 33-50. http://dergipark.gov.tr/dortoge
• Ece, Muhammet Nasih. İbn Bâcce Mantığı ve Fârâbî Bağlantıları. Konya: Çizgi Yayınları, 2021.
• Emiroğlu, İbrahim. Klasik Mantık, İstanbul: Elis Yayınları, 2004.
• Fârâbî, Ebu Nasr. Kitâbu’l-Hurûf. çev.Ömer Türker. İstanbul: Litera Yayınları, 2018.
• Fârâbî, Ebu Nasr. Kitabu’l-Burhan. çev. Ömer Mahir Alper, Ömer Türker. İstanbul: Klasik Yayınları, 2017.
• Fârâbî, Ebu Nasr. Mantığa Giriş Risaleleri. çev. Yaşar Aydınlı. İstanbul: Litera Yayınları, 2018.
• Fârâbî, Ebu Nasr. Medînetü’l Fâzıla. çev. Nafiz Danışman. Ankara: Meb Yayınları,2001.
• Gazzâli. Ebû Hâmid Muhammed. Mi’yâr’ul-İlm. çev. Ali Durusoy, Hasan Hacak. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2013.
• İbn Bâcce. Kitâbü’n-Nefs. çev. Burhan Köroğlu. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2019.
• İbn Sînâ, Mantığa Giriş Risâleleri, çev. Ömer Türker, İstanbul: Litera Yayıncılık, 2017.
• Locke, John. Kelimelerin Suistimali. çev. Büşra Erdurucan. İstanbul: Tefrika Yayıncılık, 2020.
• Okumuş, Ejder. “İbn Bâcce’nin Siyaset ve Yönetim Anlayışı”. Mevzu Sosyal Bilimler Dergisi, sayı:10,2023, 735-772.
• Özdemir, İlyas. “İbn Bâcce’de Düşünülür Nesneler İle Birleşmenin Basamakları”. FLSF Dergisi (Bahar/ 25), 51-69.
• Wikipedia. Erişim11Eylül 2024. https://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0bn_Bacce