Mecmû’atü’t-terâcim Tezkiresinde Bulunan Tarih Manzumeleri

Yıl 2020, , 81 - 107, 31.12.2020

Mehmet Nuri Çınarcı

https://doi.org/10.47502/mizan.822875

Cited By: 1

Öz

Harflere ve sayılara anlam yüklemek ilkçağdan günümüze kadar süregelen bir anlayıştır. Dilin gündelik hayattaki somut yansıması olarak kabul edilen harfler ile ölçme ve tartma gibi işlemlerin birimsel ifadesi olan sayılara gerek Doğu gerekse de Batı toplumlarında farklı manalar yüklenmiştir. Evrenin yaratılışını sayılarla ifade etmeye çalışan Pisagor, harfler ve sayılar arasındaki ilişkiyi açıklayabilmek amacıyla Kalde alfabesini oluşturmuştur. Bu yönüyle de günümüzde çoğunlukla astrologların istifade ettiği ve evrendeki gizli yasa ve ilkeleri keşfetmeyi gaye edinen Numeroloji’nin kurucusu sayılır. Harf ve sayı gizemciliğinin Doğu’daki en büyük temsilciliğini ise Hurufiler üstlenmiştir. Ebced hesabı yöntemiyle harflere sayısal değerler yükleyen Hurufiler, kutsal metinlerde harf ve kelimelerin sayı ve sıra bakımından şifreler barındırdığını iddia etmişlerdir. İslam kültüründe geniş bir yer edinen ebced, Osmanlı şair ve yazarlarının da özellikle tarih düşürme hususunda istifade ettikleri bir sistemdir. Osmanlı kültür hayatının ilk dönemlerinde kendine mezar taşlarında yer bulan tarih düşürme sanatı, daha sonra cami inşâsından sultanın tahta çıkışına, edebi bir eserin itmamından kazanılmış bir zaferin kronolojik ifasına kadar geniş bir zemine yayılma fırsatı bulmuştur. Klasik edebiyatta ise divan şairleri ve tezkireciler, tarih düşürme sanatını en çok kullanan sanat erbabı arasındadır. Bilhassa klasik şairlerin biyografik bilgilerine yer veren tezkireciler için tarih düşürmeler bu malzemenin olmazsa olmazıdır. Neticede biyografik malzemenin en önemli unsurlarından biri de kişinin hayatındaki önemli olayların tarihleridir. Klasik edebiyatta yazılan ilk tezkireden itibaren tezkireciler şairlerin hayatlarıyla ilgili düşürülen tarihlere sıkça yer vermiş; kimi zamanda kendileri tarih düşürmüşlerdir. XIX. yüzyıl tezkirelerinden olan ve Mehmed Tevfik Efendi tarafından kaleme alınmış olan Mecmû’atü’t-terâcim tezkiresinde de başta vefatları olmak üzere şairlerle ilgili birçok önemli hususa düşülen tarihlere yer verilmiştir. Bu çalışmada, Mehmed Tevfik Efendi’nin tezkiresinde yer verdiği tarihlere ve tarihlerin türlerine yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

ebced hesabı, tarih düşürme, şair tezkireleri

Kaynakça

• Bilgin, Azmi, “Mehmed Tevfik Efendi’nin Mecmû’atü’t-Terâcim’inin Edebiyat Tarihimizdeki Yeri”, İlmi Araştırmalar Dergisi, 1 (2004): 83-88
• Canım, Rıdvan, “Klasik Türk Edebiyatında Tarih Düşürme Sanatı ve Bir Ebced Ustası: Adanalı Sürûrî”, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2 (2009) 105-120
• Canım, Rıdvan, Latîfî, Tezkiretü’ş-Şu’arâ ve Tabsıratü’n-Nuzamâ (Tenkitli Metin), Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2018.
• Çınarcı, M. Nuri, Türkçe Şair Tezkirelerinin Kaynakları, Ankara: Grafiker Yayınları, 2016.
• Demirel, Şener, “Antepli Aynî Divanı’ndaki Tarih Manzumeleri Üzerine Bir İnceleme”, Turkish Studies, 3/4 Yaz, (2008), 372-398
• İpekten, Haluk, vd., Heşt Behişt, Sehî Beg, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2017.
• İsen, Mustafa, vd., Şair Tezkireleri, Ankara: Grafiker Yayınları, 2011.
• İspirli, S. Alkan, “Türk Edebiyatında Tarih Düşürme Geleneği”, Atatürk Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 14, (2000), 79-88
• Karabey, Turgut “Tarih Düşürme Geleneği, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul: 40, 80-82
• Kılıç, Filiz, Âşık Çelebi, Meşâ’irü’ş-Şu’arâ, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2018.
• Kut, Günay, Acâ’ibü’l-Mahlukât, Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları, İstanbul: Simurg Yayınları, 2010.
• Laqueur, H. Peter, Hüve’l-Baki, İstanbul’da Osmanlı Mezarlıkları ve Mezar Taşları, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2010.
• Levend, A. Sırrı, Türk Edebiyatı Tarihi, 1. Cilt, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1998.
• Oğraş, Rıza, “Türk Edebiyatında Kitap Yazımına ve Basımına Tarih Düşürme Geleneği” Turkish Studies, 2/4 Kış, (2007), 647-669
• Solmaz, Süleyman, Ahdî ve Gülşen-i Şu’arâ’sı (İnceleme-Metin), Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2018.
• Yakıt, İsmail, Türk-İslam Kültüründe Ebced Hesabı ve Tarih Düşürme, İstanbul: Ötüken Yayınları, 1992
• Zavotçu, Gencay, Rızâ Tezkiresi, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Erişim, 2017.
• Zübeyiroğlu, Ruhsar, “Mecmû’atü’t-Terâcim, Mehmed Tevfik Efendi”, Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, 1989.