Şȋa’da Hadisler Arasındaki İhtilafı Gidermede Ehl-i Sünnet’in Görüşüne Muhalif Olan Rivayeti Esas Alma: et-Tȗsȋ’nin İstibsȃr’ı Özelinde

Yıl 2020, Sayı: 10, 13 - 55, 30.06.2020

İbrahim Kutluay

Öz

Şȋa hadis kaynaklarında masum oldukları kabul edilen imamlara isnad edilen ahbȃrda birbiriyle çelişen pek çok rivayetin bulunduğu bir gerçektir. Söz konusu rivayetleri Kur’ȃn’a arz etme, muhalif rivayeti takıyyeye hamlederek Ȃmme’nin/Ehl-i sünnet’in görüşüne muhalif olan rivayeti tercih etme; duruma göre zarurete, müstehap ya da kerahete hamletme, tevil yoluna gitme gibi yollarla giderilmeye çalışılmıştır. Kütüb-i Erbaa musanniflerinden Şeyhu’t-Tȃife lakaplı Tȗsȋ, el-İstibsȃr’ını ihtilaflı rivayetleri gidermeye tahsis etmiştir. Bu sebeple çalışmamızda, Tȗsȋ’nin el-İstibsȃr’ını ihtilafı giderme yollarından Âmme’nin görüşüne uygun olan rivayeti terk edip diğer rivayetleri esas alma prensibini nasıl, ne nisbette ve hangi meselelerde uyguladığı örnek rivayetler üzerinden tahlil edilecektir. Amacımız, Şȋa’nın niçin Ehl-i sünnet’e muhalefet etmeye odaklandığının tarihȋ, siyasȋ ve dinȋ arka planını tespit ve tetkik etmektir. Çalışmamız el-İstibsȃr’daki rivayetlerle sınırlıdır. Metot olarak el-İstibsȃr taranıp Ȃmme’nin görüşüne uygun olduğu için reddedilen ahbȃr tespit edilecek ve temsil değeri yüksek yeterli örnek üzerinden mesele tahlil edilip sonuca gidilecektir.

Anahtar Kelimeler

Takıyye, Ehl-i Sünnet’e muhalefet, et-Tȗsȋ, el-İstibsȃr

Rejecting The Narrations Which Are Parallel of The Opinions of Ahl Al-Sunnah in Eliminating of Contradictory Ahbār in Shīa Hadīth Sources: The Case of Al-Tūsī’s Al-İstibsār

Öz

It is a fact that, there are many contradictory narrations called akhbār and attributed to the infallible imams in the canonical hadīth sources of Shīa. These contradictory was tried to be solved and eliminated by presenting to the Qur’ān, preferring the narration which is against the opinion of ʻAmma / Ahl al-Sunnah, by explaining the opposition narration with dissimulation (taqiyya) in general; and its being necessary matters (darūriyyat), beloved and recommended thing (mustahab), or disapproved (karāha) or to comment it in a suitable way. Shayh al-Tāifa al-Tūsī, who is one of authors of the al-Kutub al-Arbaa, assigned his hadīth book al-Istibsār to resolve these contradictiories among narrations. So, in our study, we will analyse the principle which is one of the ways of resolving the conflict by abandoning the narration which is parallel of the opinion of Ahl al-Sunna and which extent and which matters he applied this method by giving some examples. Our goal is to identify and analyse the historical, political and religious background of why Shīa Imāmiyya focuses on opposing Ahl as-Sunnah. Our work is limited to narrations taking place in al-Istibsār. As a method, we will scan al-Istibsār and determine the narrations which were rejected because it is a parallel of the opinion of Ahl as-Sunnah and analyse the issue choosing sufficient samples with high representation value.

Anahtar Kelimeler

Dissimulation, Contradiction to Ahl al-Sunnah, al-Tūsī, al-İstibsār

Kaynakça

• Akbay, Zeliha Ülkühan. İmâmiyye Şîası’nda İhtilâfü’l-Hadîs-Takıyye İlişkisi: Şeyh et-Tûsî’nin el-İstibsâr’ı Özelinde. Yüksek Lisans Tezi, İzmir 2018. Avnü’d-dȋn, Ebü’l-Muzaffer Yahyȃ b. Hübeyra eş-Şeybȃnȋ. İhtilȃfü’l-eimmeti’l-ulemȃ. thk. Seyyid Yusuf Ahmed. Beyrut: Dȃru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1423/2002. Aynȋ, Ebû Muhammed Bedreddin Mahmûd b. Ahmed b. Mȗsȃ el-Hanefȋ. ʻUmdetü’l-kȃrȋ, Beyrut: İhyȃü’t-türȃsi’l-Arabȋ, ty. Abdürrezzȃk, Ebȗ Bekr Abdürrezzȃk b. Hemmȃm el-Yemȃnȋ. el-Musannef. thk. Habıbürrahmȃn el-Azamȋ. Beyrut: el-Mektebü’l-İslȃmȋ, 1403. Begavȋ, Ebû Muhammed Muhyissünne Hüseyin b. Mes’ud. Şerhu’s-sunne. thk. Şuayb el-Arnaȗt, Muhammed Züheyr eş-Şȃvȋş. Beyrut: el-Mektebü’l-İslȃmȋ, 1403/1983. Beyhakȋ, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyin b. Ali. es-Sünenü’l-kübrȃ, thk. Abdülkadir Atȃ. Beyrut: Dȃru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1424/2003. Bozkurt, Nebi. “İçki”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 21: 455-456. İstanbul: TDV Yayınları, 2010. Bufano, Michael. A Reconsideration of the Sunni-Shi'a Divide in Early Islam. Yüksek Lisans Tezi. Clemson University, 2008. Clarke, Lynda. “The Rise and Decline of Taqiyya in Twelver Shi,ism”. Todd Lawson, ed. Reason and Inspiration in Islam: Theology, Philosophy, and Mysticism in Muslim Thought. London: I. B. Tauris in association with the Institute of Ismaili Studies, 2005, 46-63. Dalkılıç, Mehmet. “Taqiyya (Dissimulation) And Its Being Fundamental Belief In Shi'a Sect”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 15 (2007): 183-217. Dȃrimȋ, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdurrahman b. Fazl. Sünenü’d-Dȃrimȋ. thk. Hüseyin Selȋm Esedü’d-Dȃrȃnȋ. Suudi Arabistan: Dȃru’l-muğnȋ li’n-neşr ve’t-tevzȋʻ, 1412/2000. Dönmez, İbrahim Kȃfi. “Mütʻa”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32: 174-180, İstanbul: TDV Yayınları, 2006. Ebstein, Michael. “Absent yet at All Times Present: Further Thoughts on Secrecy in the Shii Tradition and in Sunni Mysticism”. Al-Qantara. 34/ 2, (2013): 387-413. Ebȗ ʻUbeyd el-Kȃsım b. Sellȃm el-Bağdȃdȋ. et-Tahȗr li’l-Kȃsım b. Sellȃm. thk. Meşhȗr Hasen Mahmȗd Selmȃn, Cidde: Mektebetü’s-sahȃbe, 1414/1994. Ebü’l-Meȃlȋ, Burhȃnüddȋn Mahmȗd b. Ahmed el-Buhȃrȋ el-Hanefȋ, el-Muhȋtu’l-burhȃnȋ fȋ fıkhı’n-Nuʻmanȋ. thk. Abdülkerim Sȃmȋ el-Cündȋ. Beyrut: Dȃru’l-kütübi’l-ilmiyye 1424/2004. Gleave, Robert. “The Legal Efficacy of taqiyya Acts in Imami Jurisprudence: Ali al-Karaki’s al-Risala fi l-taqiyya”. Al-Qantara. 34/ 2 (2013): 415-438. Haider, Najam. Shīī İslam an Introduction. Cambridge: Cambridge University Press, 2014. Hâirî, Şehlâ. el-Mütʿa ez-zevâcü’l-müʾekkat ʿinde’ş-Şîʿa, hâletü Îrân 1978-1982. trc. Fâdî Hammûd. Beyrut: yy., 1995. Hubbullah, Haydar. Dirȃsȃt fȋ fıkhi’l-İslȃmiyyi’l-muȃsır. yy., 1432/2011. İbn Ebȋ Şeybe, Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed b. İbrâhim. el-Kitȃbü’l-Musannef fi’l-ehȃdȋs ve’l-eser. thk. Kemâl Yûsuf el-Hût. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1409. İbn Hazm, Ebû Muhammed b. Ali b. Ahmed b. Saîd Zȃhirȋ. el-Muhallȃ bi’l-eser. Beyrut: Dȃru’l-fikr, ty. İbn Huzeyme, Ebû Bekr Muhammed b. İshak es-Sülemȋ. Sahȋhu İbn Huzeyme. thk. Muhammed Mustafa Aʻzami. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1975. İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Muhammed b. Mükerrem b. Ali el-Ensârî. Lisânü’l-Arab. Beyrut: Dȃru Sȃdır, 1414. İbnül-Esȋr, Mecdüddȋn Ebü’s-Saȃdȃt el-Mübarek. en-Nihâye fî garîbil-hadȋs, thk. Tȃhir Ahmed ez-Zȃvȋ. Beyrut: el-Mektebetü’t-zȃviye, 1399/1979. Jafri, S.H.M. The Origins and Early Development of Shiʻa Islam. Kum: Ansariyan Publication, 2000. Kȃsȃnȋ, Ebû Bekr Alȃüddȋn b. Mesʻud b. Ahmed el-Hanefȋ. Bedȃiu’s-sanȃiʻ fî tertȋbi'ş-şerȃiʻ. Beyrut: Dȃru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1406/1986. Kohlberg, Etan. “Taqiyya in Shīʿī Theology and Religion”. Secrecy and Concealment: Studies in the History of Mediterranean and Near Eastern Religions. edit. Hans G. Kippenberg and Guy G. Stroumsa. Leiden (1995): 367-368. Kutluay, İbrahim. Şȋa’da Hadis Usȗlü. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2020. Kutluay, İbrahim. “İsnâaşeriyye İmâmiyyesi’ne Göre Hadis ve Sünnetin Kaynakları”. İslâm Medeniyetinin Kurucu Nesli Sahabe Sempozyumu III. Ensar Yay. İstanbul (2018): 179-212. Kutluay, İbrahim “İmâmiyye Şîası’na Göre Sahâbenin Adaleti Problemi”, İslâm Medeniyetinin Kurucu Nesli Sahȃbe Sempozyumu II, Sakarya Üniversitesi. İstanbul: Ensar Yayınları (2015): 75-114. Kuzudişli, Bekir. “Şȋa’da Metin Tenkidi Kriteri Olarak Hadislerin Kur’ȃn’a Arzı: Tȗsȋ’nin İstibsȃrı Örneği”. Şȋa’nın Hadis Anlayışı Üzerine İncelemeler. Derleyen ve çeviren Macit Karagözoğlu, Muhammed Enes Topgül. İstanbul: Klasik Yayınları (2015): 91-132. Küleynî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Ya῾kub. el-Kâfî. Beyrut: Menşûratü’l-fecr. 1428/2007. Mȃlik, Ebû Abdullah el-Asbahȋ el-Himyerȋ. Muvatta’. Kahire: Dâru ihyȃi’t-türȃsi’l-Arabȋ, 1951. Mâmekânî, Abdullah b. Muhammed Hasan. Mikbâsü’l-hidâye fî ilmi’d-dirâye. thk. Muhammed Rıza el-Mâmakânî. Beyrut: Müessesetü Âl-i Beyt li ihyâi türâs, 1428/2007. Mâzenderânî, Muhammed Sâlih. Şerhu Usûli’l-Kâfî/ Şerhu’l-Kâfî el-Câmiʽ Mevlâ Muhammed Sâlih el-Mâzenderânî maa taʽlîk Mirzâ Ebü’l-Hasan eş-Şaʽrânî. thk. Seyyid Ali Âşûr. Beyrut: Müessesetü’t-târihi’l-Arabî ve Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, 1429/2008. Mevsȋlȋ, Ebü'l-Fazl Mecdüddin Abdullah b. Mahmûd b. Mevdȗd. el-İhtiyȃr li taʻlȋli’l-muhtȃr. ta’lik Mahmȗd Ebȗ Dakȋka. Beyrut: Dȃru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1356/1937. Momen, Moojen. An Introduction to Shī‘ī Islam: The History and Doctrines of Twelver Shī‘ism. New Haven: Yale University, 1985. Muallim, Muhammed Ali Sâlih. Takıyye fi fıkhı Ehl-i beyt. Beyrut: Dârü’l-hedy, 1426/2005. Muhammed Saȋd el-Hakȋm, el-Muhkem fȋ usȗli’l-fıkh, yy. 1414/1994. Murtezȃ, Şerȋf Ali b. Hüseyin el-Mȗsevȋ. Resȃilü’ş-Şerȋf el-Murtezȃ. nşr. Mehdȋ er-Recȃȋ. Kum: Dȃru’l-Kur’ȃni’l-azȋm, 1405/1985. Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî. el-Minhâc fi şerhi Sahîhi Müslim b. Haccâc. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, 1392/1972. Nesȃȋ, Ebu Abdirrahmȃn b. Şuayb b. Ali el-Horasȃnȋ. el-Müctebȃ mine’s-Sünen. Thk. Abdülfettȃh Ebȗ Gudde. Haleb: Mektebetü’l-matbȗȃt, 1406/1986. Nȋsȃbȗrȋ, Ebȗ Bekir Muhammed b. İbrahim b.el-Münzir. el-Evsat fi’s-sünen ve’l-icmȃʻ ve’l-ihtilȃf. thk. Ebȗ Hammȃd Sağȋr Ahmed b. Muhammed Hanȋf. Riyad: 1405/1985. Öz, Mustafa. “Takıyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 39: 453-454. İstanbul: TDV Yayınları, 2010. Sadûk, (İbn Bȃbeveyh) Ebû Ca‘fer Muhammed b. Ali b. Hüseyin. Men lâ yahduruhü’l-fakîh. Müessesetü’l- aʽlemî li’l-matbûât. Beyrut, 1406/1986. Sadȗk, (İbn Bâbeveyh) Ebû Ca‘fer Muhammed b. Ali b. Hüseyin. el-İtikadȃt fȋ dȋni’l-İmȃmiyye. thk. Usȃm Abdüsseyyid. yy. 1414/1993. Serahasȋ, Ebû Bekr Şemsü’l-Eimme Muhammed b. Ahmed b. Sehl. el-Mebsȗt. Beyrut: Dȃru’l-maʻrife, 1414/1993. Semerkandȋ, Ebû Bekr Alaüddȋn Muhammed b. Ahmed b. Ebî Ahmed, Tuhfetü’l-fukahȃ. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1414/1994. Sübkȋ, Mahmȗd Muhammed Hitȃb. ed-Dȋnü’l-hȃlȋ ev irşȃdü’l-halk ilȃ dȋni’l-hak. thk. Emȋn Mahmud Hitȃb. el-Mektebetü’l-Mahmȗdiyye es-Sübkiyye, 1397/1977. Şevkȃnȋ, Ebû Abdillȃh Muhammed b. Ali b. Muhammed el-Havlȃnȋ. Neylü’l-evtȃr şerhu Münteka’l-ahbȃr. thk. İsȃmüddȋn es-Sabȃbitȋ. Mısır: Dȃru’l-hadȋs, 1413/1993. Şeybȃnȋ, Ebȗ Abdillȃh Muhammed b. el-Hasen b. Ferkad. el-Asl=el-Mebsȗt. thk. Mehmed Boynuukalın. Beyrut: Dȃru İbn Hazm, 1433/2012. Taberȋ, Ebû Caʻfer Muhammed b. Cerȋr b. Yezȋd, Câmiu'l-beyân fî te’vȋli’l-Kur'ân. thk. Ahmed Muhammed Şȃkir. Beyrut: Müessesetü’r-risȃle, 1420/2000. Tabersȋ, Ebû Alî Emînüddîn/Emînü’l-İslâm el-Fazl b. el-Hasen b. el-Fazl. Mecmaü’l-beyân fî tefsîri’l-Kur’ân. Beyrut: Müessesetü’l-i‛lâm li’l-matbûa, 1995/1415. Tahȃvȋ, Ebû Caʻfer Ahmed b. Muhammed b. Selȃme b. Abdilmelik. Muhtasar ihtilȃfü’l-ulemȃ. Abdullah Nezȋr Ahmed. Beyrut: Dȃru’l-beşȃiri’l-İslȃmiyye, 1417. Tȗsȋ, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Hasen b. Alî Tûsî. el-İstibsȃr fȋ mȃ uhtilife mine’l-ahbȃr. thk. Muhammed Caʻfer Şemsüddȋn. Beyrut: Dȃru’t-teȃruf li’l-matbȗȃt. 1412/1991. Tȗsȋ, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Hasen b. Alî. Tibyȃn et-Tibyân fî tefsiri’l-Kur’ân. Tashȋh. Ahmed Habȋb Kasıru’l-ȃmilȋ. Beyrut: Dȃru ihyȃi’t-türȃsi’l-Arabȋ. ty. Tȗsȋ, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Hasen b. Alî. el-‛Udde fî usûli’l-fıkh. thk. Muhammed Rızâ el-Ensârî el-Kummî. Kum 1417/1996. Tȗsȋ, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Hasen b. Alî, Tehzȋbü’l-ahkȃm [fȋ şerhi’l-Mukni’a]. thk. es-Seyyid Hasan Horsan. Tahran: Dâru’l-kütübi’l-İslâmiyye, 1944. Zuhaylȋ, Vehbe. el-Fıkhu’l-İslȃmȋ. Dımaşk: Dâru’l-fikr, 1985/1405.