Beğâvî Tefsirin’de Esbâb-ı Nüzûl

Yıl 2020, Sayı: 11, 451 - 487, 31.12.2020

Adem Çalar

https://doi.org/10.47502/mizan.816201

Öz

Öz: Vahyin geldiği ortam olarak da değerlendirilen esbâb-ı nüzûl, âyetlerin inişine neden olan olaylar, insanlar ve onların tutumları hakkında göz ardı edilemeyecek malumatlar vermiştir. Esbâb-ı nüzûl adı verilen bu bilgilere, önceleri hadis mecmuaları içinde yer verilmiş, ardından tefsir kitaplarına da aktarılarak müfessirlerce çokça istifade edilmiştir. Ne var ki bu rivâyetler geniş çaplı eleştiri ve değerlendirmeye tabi tutulmamıştır. Son dönemlerde esbâb-ı nüzûlün Kur’ân’ı anlamadaki rolü gündeme gelince klasik tefsirlerdeki esbâb-ı nüzûl rivâyetleri bu gözle okunup üzerlerine çalışmalar yapılmaya başlanmıştır. Bu çalışma Begâvî'nin Meâlimü’l-Tenzîl adlı eserini esbâb-ı nüzûl bağlamında değerlendirebilmek için kaleme alınmıştır. Makalede öncelikle Beğavî’nin hayatı, ilmi kişiliği, eserleri hakkında genel bir çerçeve çizilmiş, sonrasında ise esbâb-ı nüzûlün Kur’ân’ı anlamadaki önemi, Beğâvî’nin sebebi-i nüzûl rivâyetlerini âyet ve sûre açısından takdim şekli ile bu rivâyetlerden nasıl yararlandığı, ne gibi değerlendirmelerde bulunduğu ve ne tür açılımlar getirdiği gibi konular örnekler üzerinden ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Esbâb-ı Nüzûl, Meâlimü’t-Tenzîl, Rivâyet

Kaynakça

• el Akk, Halid Abdurrahmân. Teshîlü’l-Vusûl ilâ Ma’rifeti Esbâb’in-Nüzûl. Beyrut-Lübnan: Dâru’l- Ma’rife, 2000. Albayrak, Halis. Tefsir Usûlü, İstanbul: Şule Yayınları, 1998.
• Aydemir, Abdullah. “Esbâbu’n-Nüzûl”, Diyanet Dergisi, 11 (1972): 1.
• el-Beğavî, Ebû Muhammed Hüseyin b. Mes’ûd, Muhammed el-Ferrâ. Meâlimü’t-Tenzîl. Thk. Hâlid Abdurrahmân el-Akk, Mervân Sevvâr. Beyrût-Lübnân: Dâru’l-Ma’rife, 1987.
• Bey, Cevdet. Tefsir Usûlü ve Tarihi. Haz. Mustafa Özel. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 2002.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Tefsir Tarihi, İstanbul: Bilmen Yayınları,1974.
• el-Buharî, Muhammed b. İsmail Ebû Abdillah. el-Câmiu’s-Sahîh. Thk. Mustafa el-Buğa. Beyrût: Dâru İbn Kesir el-Yamâme,1987.
• Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Usûlü. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1991.
• el-Cürcânî, Şerif Ali b. Muhammed. Kitabü’t-Ta’rifât. Beyrût, Lübnân: Dâru’s-Surûr, ty.
• Çalar, Adem. Beğavî Tefsirinde Esbâb-ı Nüzûl. Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, 2004.
• Kâtip Çelebi, Mustafa b. Abdillah. Keşfü’z-Zunûn. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye,1992.
• Çetin, Abdurrahman. Kur’ân İlimleri ve Kur’ân Tarihi. İstanbul: Dergâh yayınları, 1982.
• Demirci, Muhsin. “Esbâb-ı Nüzûl”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: 1995.
• Demirci, Muhsin. Tefsir Usûlü ve Tarihi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 1998.
• Demirci, Muhsin “Esbâbu’n-Nüzûl’ün Kur’ân Tefsirindeki Yeri”, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 11-12 ( 1997): 22-23.
• ed-Dâvûdî, Şemsüddin b. Ali. Tabakâtü’l Müfessîrin. Beyrût-Lübnân: Dâru Kütübi’l-İlmiye.
• Derveze, Muhammed İzzet. Kur’ânü’l-Mecîd. Çev. Vahdettin İnce. İstanbul: 1997.
• Ebû Şebhe, Muhammed b. Muhammed. el-İsrailiyyât ve’l-Mevzûât, Kahire: Mektebetü’s-Sünne, 1408.
• Elmalı, Abdurrahman. Fahreddin er-Razî’de Esbâb-ı Nüzûl Değerlendirilmesi. Şanlıurfa: Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1998.
• Eroğlu, Ali. el’Kifâye fi’l-Kırâa li’l-Beğavî. Erzurum: Akev Kültür Eğitim Vakfı Yayınevi,2002.
• Eroğlu, Ali. Kur’ân Tarihi ve Kur’ân İlimleri Üzerine. Erzurum: Ekev Kültür ve Eğitim Vakfı Yayınevi, 2002.
• el-Hamevî, Şihâbuddin, Yâkût b. Abdillah. Mu’cemu’l-Buldân, Beyrût: Dâru Sadr, 1955.
• Hamîd, Afâf Abdulgafûr. el-Beğavî ve Menhecühü fi’t-Tefsir. Ürdün: Dâru’l-Furkan, 1982.
• Hâzin, Alâüddîn Ali b. Muhammed. Lübâbü’t-Tevîl fî Meâni’t-Tenzîl, ( 1317).
• İbn Hacer, Ahmed b. Ali Ebu’l- Fadl. Tehzîbü’t-Tehzîb. Beyrût: Dâru’l- Fikr,1984.
• İbn Hallikân, Ebû’l-Abbas Şemsüddin. Vefâyâtu’l-A’yân ve Ebnâu Ebnâi’z-Zamân, thk. Muhammed Muhyiddin Abdulhamîd, Kahire: Mektebü Nehdati’l-Mısriyye, ty.
• İbn İmâd, Abdulhay el-Hanbeli. Şezârâtü’z- Zeheb. Beyrût-Lübnân: ty.
• İbn Kesîr, Ebû’l-Fidâ, İsmail b. Ömer. el-Bidâye ve’n-Nihâye. Thk. Komisyon, Beyrut-Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l İlmiye, 1987.
• İbn Kesir, Ebu’l-Fidâ İsmail b. Ömer. Tefsiru’l-Kur’âni’l-Azîm. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1401.
• el-İsfahânî, Ebü’l-Kāsım Hüseyn b. Muhammed b. el-Mufaddal er-Râgıb. Müfradâtü Elfâzi’l-Kur’ân, thk. Safvân Adnan Dâvûdî. Dımeşk-Beyrût: Dâru’l-Kalem, Daru’ş-Şamiye,1992.
• İbn Teymiye, Takiyuddin. et-Tefsiru’l-Kebîr, Thk. Abdurrahmân Hümayra. Beyrût-Lübnân: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiye, 1988.
• İzutsu, Toshihiko, Kur’ân’da Allah ve İnsan. Çev. Süleyman Ateş. Ankara, ty.