The Scientific Journey to al-Azhar in the 12th and 15th Centuries and Its Impact on Scientific Development in West Africa

Yıl 2022, Sayı: 15, 389 - 409, 31.12.2022

Mohamadou Aboubacar Maiga

https://doi.org/10.47502/mizan.1095912

Öz

One of the dynamics of cultural development and scientific superiority is the trips and travels of scientists and students between scientific centers spread around the world to learn science and gain experience. One of these centers of science is Azhar-i Sharif in Egypt, which was one of the most important centers of scientific and cultural enlightenment during the Mamluks period. Because the sultans and administrators of that period spent on educational activities there, provided scholarships and accommodation and paid high salaries to the teachers, science students from all Islamic countries were generally encouraged to study at different institutes in Egypt, especially in Azhar. al-Azhar attracted science students from West Africa. They came to Azhar to learn the Arabic language and various religious sciences by enduring the hardships of traveling. These were the sheiks and masters who greatly influenced education and intellectual development in West Africa. Therefore, a great scientific activity has occurred in this region. From this point of view, our research aims to reveal the journeys of African science students and scholars who came to Azhar from Tekrûr, Mali, Songhay, Kanim, and Borno to obtain technical and Islamic knowledge.

Anahtar Kelimeler

Education, Journey, West Afrika, Al-Azhar, Cultural change

12. ve 15. Yüzyılda el-Ezher'e İlmî Yolculuklar ve Bunun Batı Afrika'daki Bilimsel Gelişmeye Etkisi

Öz

Kültürel gelişimin ve bilimsel üstünlüğün dinamiklerinden biri de bilim adamlarının ve öğrencilerin, ilim öğrenmek ve deneyim kazanmak amacıyla dünyanın dört bir yanına yayılmış ilim merkezleri arasında yaptıkları gezi ve seyahatlerdir. Bu ilim merkezlerinden biri de Memlûkler döneminde bilimsel ve kültürel aydınlanmanın en önemli merkezlerinden biri olan Mısırdaki Ezher-i Şerif’tir. O dönemin padişah ve yöneticilerinin buradaki eğitim faaliyetlerine harcama yapmaları, burs ve barınma sağlamaları ve hocalara yüksek maaşlar vermeleri nedeniyle, bütün İslam ülkelerinden ilim talebeleri genelde Mısır’da özellikle de Ezher'de değişik Enstitülerde eğitime teşvik edilmişledir. el-Ezher, Batı Afrika’dan gelen ilim talebelerini cezbetmiş, öğrenciler; yolculuk meşakkatine katlanarak Arap dili ve çeşitli dini ilimleri öğrenmek için Ezher'e gelmişlerdir. Bunlar, Batı Afrika'da eğitim ve fikri kalkınmaya büyük oranda etki etmiş şeyhler ve üstatlar olmuşlardır. Dolayısıyla bu bölgede büyük bir bilimsel faaliyet meydana gelmiştir. Bu noktadan hareketle araştırmamız Tekrûr, Mali, Songhay, Kânım ve Borno’dan Ezher'e teknik ve İslami bilgi elde etmek amacıyla gelen Afrikalı ilim talebelerinin ve âlimlerin yolculuklarını ortaya koymayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Eğitim, Yolculuk, Batı Afrika, el-Ezher, Kültürel Değişim

Kaynakça

• Abîd, Abdurrahman. el-Enâsıru’s-Sudaniye fi Mısra’l-islamiye ve Davruhâ’s-Siyasi ve’l-Hadâri hatta nihâyeti asri’l-Memâlik. Aynü’ş-Şems Üniversitesi, Beyanlar Fakültesi, Doktora tezi, 1983.
• Âbidîn, Ahmed Fattûh. el-Havâdiru’l-İslamiye fi Garbi İfrikya fi’l-Karneyni es-Sadis aşera ve’s-Sabi‛ aşera Tarihuha’ s-siyasî ve’l-Hadârî ve’l-İktisâdî. Kahire Üniversitesi, Ma‛hadu’ l-Buhûs ve’d-Dirâsâtu’l-İfrikiye, Doktora tezi, 1990.
• Afifi, Abdülhalik. el-Evkâfu ve Devruhâ fi’l-Hayati’l-İktisâdiye fi Mısır h. 923-1069. Kahire Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Yüksek lisans tezi, 1985.
• Akyet. Mahmud. İmnâhu’l-Ahbâp fi menhi’l-Ahbâb. Timbuktu: Merkez Ahmed Baba li’t-Tevsik ve’l-Buhûsi’t-tarihiye, yazma eseri, no 1945.
• Askalanî, İbn-i Hacer. ed-Dürerü’l-Kamine fi A‛yâni’l-miati’s-Sâmine. Haydarabat: Tabaatu Dâiretü’l-Maarifi’l-Osmaniye, 1349.
• Askalanî, İbn-i Hacer. Enbâu’l-Gamre bi Enbâi’l-Gamr. thk. Hasan Habeşî. Kahire: Lecnetü İhyâ-i’t-Turâs, 1969. Avf, Ahmed Mahmud. Ezher fi elfi âm. Kahire: Mecmat’ul-Buhûsi’l-İslamiye, 1970.
• Bâz, Seyyid Ahmed. el-Hayâtü’l-İlmiye ve’s-Sekâfiyye fi Bilâdi’s-Sudâni’l-Garbi fi asri Devletey Mali ve Songay (h.638-999). Kahire Üniversitesi, Ma‛hadu’l-Buhûs ve’d-Dirâsâtu’l-ifrikiye, Yüksek lisans tezi, 1994.
• Cemalettin, Muhammed. Mısıra fi asri’d-Devleti’l-Fatımiye. Kahire: Mektebetü’n-Nahdati’l-Mısrıye. 1960. Dakko, fadl kulud. es-Sekâfetu’l-islamiye fi Çad fil’asri’z-Zehabi li impratoriyeti Kanem. Çad: İslami çağrı Fakültesi, 1998.
• Diallo, Muhammed Alfa. el-Hayâtü’l-ilmiye fi Devleti Songhay Hilale’l-fetra (842-1000/1464-1591). Ummü’l-Kura Üniversitesi, Şeriat ve İslami İlimler Fakültesi, Yüksek lisans Tezi, 1993.
• Gâde, b. Abdullah. el-Beymarstânâtu Evdâuha ve Âsâruha fi’l-asri’l-Memlûki, Dirâsetün Hadariye. İmam Muhammed b. Suud Üniversitesi, Sosyal Bilimler Fakültesi, 2006.
• Hefâcî, Muhammed ve Ali Suphi. Ezher fi elfi âm. Mısır: Mektebetü’l-Ezheriye li’t-Turâs. 2012. İbn Battûta, Muhammed b. Abdillâh. Tuhfetü’n-Nüzzar fi Garaibi’l-Emsar ve acaibi’l-esfar. Beyrut: Daru İhyâ-i’l-Ulum, 1987.
• İbn Haldûn, Abdurrahman. el-Mukaddime. thk. Muhammed Derviş. Dimeşk: Daru Ya‛rub, 2004.
• İbn Haldûn, Abdurrahman. el-İber ve Dîvânü’l-mübtedeʾ ve’l-haber. Beyrut: Dârü’l-Kitabi’ l-Lübnâni, 1999.
• İbrahim, Tarhân. “el-İslam ve’l-Lugatu’l-Arabiyye fi’s-Sudani’l-Garbî ve’l-Evsat” Mecelletü Ummu Dermân 2(Ocak 1968) 1-19.
• İyâşî, Ebu Salim. İthâfu’l-Ahillâ‛ bi İcâzâti’l-meşâyîhi’l-Ecillâ‛. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslami, 1999.
• Ka‛t, Mahmud. Tarihul-Fettâş fi Ahbâri’l-büldâni vel’-Cuyuş. thk. Âdem Bamba. Lübnan: Müessesetü’r-risâle Naşirûn, 2014.
• Kalkaşendî, Ahmed. Sübhü’l-a‛şâ fi kitâbeti’l-inşa. Mısır: Dârü’l-Kutubi’l-Mısrıye, 1922.
• Kâne, Âdem. “Mezâhiru’l-ittisâlati’l-fikrîye ve’s-Sekâfiyye beyne şimali İfrikya ve vesati’s-Sudan” Mecelletü’l-buhusit-Tarihiye 1 (Haziran 1981), 20-58.
• Kanûn, Abdullah. en-Nubûgu’l-Mağribi fi’l-Adebi’l-Arabi. Beyrut. Dârü’l-Kutubi’l-ilmiye, 1938.
• Kuddâh, Neîm. İfrikya el-garbiye fi Zilli’l-islam, Cezayir: Şeriketu’l-Vataniye li’n-Neşri ve’t-Tevzii, 1974.
• Kûlî, Muhammed Abdul-azim. el-Ezherü’l-ş-Şerif ve’s-Sudâniyûn fi’l-asri’l-memlûki. Mısır: Mektebetü’s-Sekâfi’d-Dîniye lin’n-Neşr, 2010.
• Kurt, Muhammed Ali. El-İslamu ve’l-Hadâretu’l-Arabiyye. Kahire: Matbaatu’l-Emiriye, 1934.
• Mağribî, Muhammed. Bidâyetü’l-hükmi’l-Mağribî fi’s-Sudâni’l-Garbi. Bağdat: Dâru’r-Reşit, 1982.
• Mahmud, Abdülgani. et-Ta‛lim fi Mısıra Zamene’l-Emeviyyîn ve’l-Memalik. Kahire: Dârü’l-Maarif, 1984.
• Makrîzî, Ahmed b. Ali. es-Sulûk li Ma‛rifeti Duveli’l-Mulûk. thk. Muhammed Abdulkadir. Beyrut: Dârü’l-Kutubi’l-İlmiye, 1997.
• Makrîzî, Takiyyüddin. eẕ-Ẕehebü’l-mesbûk fî ẕikrî men ḥacce mine’l-ḫulefâʾi ve’l-mülûk. thk.. Cemalüddin Şeyyâl. Kahire: Lecnetü’t-telif ve’t-Terceme ve’n-Neşr, 1955.
• Metz. Âdem. el-Hadâretu’l-islamiye fi’l-Karni’r-Rabii’l-hicri. çev. Muhammed Hâdî, Beyrut: Dârü’l-Kitabi’l-Arabi, 1967.
• Ömerî, Şehabeddin. Mesâlikü’l-ebsâr fi Memâliki’l-emsâr. thk. Mahdi Necm ve Kamil Selman. Beyrut: Dârü’l-Kutubi’l-İlmiye, 2010.
• Saadî, Abdurrahman. Târihu’s-Sûdân. Beyrut: Dârü’l-Kutubi’l-İlmiye, 2012.
• Sadafî, İbn Ebîk. Nüketü’l-heymân fi nüketi’l-heymân. Kahire: Matbaatu’l-Cemâliye, 1911.
• Sahâvî Muhammed b. Abdurrahman. ed-Davu’l-Lâmi‛ li ehli’l-Karni’t-Tasi‛. Beyrut: Dârü’l-Cîl, 1992.
• Selim, Muhammed Rızık. el-Edebu’l-Arabi ve Târihuhu fi asri’l-memâlik ve’l-Osmaniyyin ve’l-asri’l-hadis. Kahire: Dârü’l-Kitabi’l-Arabi, 1957.
• Suyûtî, Celalettin. el-Hâvî li’l-fatâvâ. Beyrut: Dârü’l-Kutubi’l-İlmiye, 1982.
• Suyûtî, Celalettin. Hüsnü’l-muhâdara fi tarihi Mısıra ve’l-Kahire. thk. Muhammed Ebû’l-Fadl. Mısır: Dâru İhyâi’l-Kutubi’l-Arabiyye, 1967.
• Şâtır, Abdül celil. Tarihu ve Hadaretü’l-Sudani’ş-Şarkî ve’l-Evsat fi’lkarni’s-s’abi‛ ila’l-karni’t-tâsi‛ aşera lil milâdî. Kahire: Heyetu’l-Mısrıyetu’l-Amme li’l-Kitab, 1972.
• Şevkânî, Muhammed. el-Bedru’t-tâli‛ bi mehâsini men ba‛da’l-karni’s-sâbi‛. Kahire: Heyetu’l-Mısrıyetu’ l-Amme li’l-Kitab, 1348.
• Tarhân, İbrahim. “el-İslam ve’l-Lugatu’l-Arabiyye fi’s-Sudani’l-Garbî ve’l-evsat” Mecelletü Ummu Dermân 2(Ocak 1968) 1-19.
• Timbuktî, Ahmed Baba. Bidâyetü’l-Muhtaç li ma‛rifeti men leyse fi’d-Dîbâç. thk. Muhammed Mutî‛. Fas: Matbaatu’l-Muhammedîye, 2000.
• Timbuktî, Ahmed Baba. Neylü’l-İbtihâç bi Tatrîzid-Dîbâç. Trablus: Dârü’l-Kitab, 1989.
• Vallatî, İbnü’t-Tâlib. Fethu’ş-şükûr fi’marifeti a’yâni’t-tekrûr. thk. Muhammed İbrahim Kuttâbî-Muhammed Hacı. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslami, 1. baskı, 1981.
• Vud, Dayfullan. Tabakâtu Vud Dayfullah fi’Evliyâi ve Sâlihin ve Ulema ve Şuarâi’s-sudan. Hartum: y.y. 2018.